Thế giới hậu USD đang hình thành?

VHO - Khi đồng USD dần mất vai trò trung tâm, tam giác ASEAN – Trung Quốc – GCC đang kiến tạo một mạng lưới thương mại và tiền tệ độc lập, mở đường cho một thế giới hậu phương Tây.

Theo nhận định mới đây của Warwick Powell, Giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Công nghệ Queensland và Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Taihe Bắc Kinh, trên trang web China-US Focus (chinausfocus.com), Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Trung Quốc - GCC (Hội đồng hợp tác vùng Vịnh) lần đầu tiên tổ chức tại Kuala Lumpur vào cuối tháng 5 vừa qua đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử kinh tế toàn cầu.

Bên ngoài những cuộc thảo luận về hợp tác thương mại và năng lượng, sự kiện này phản ánh một cuộc cách mạng thầm lặng đang diễn ra: việc hình thành một thế giới kinh tế không còn xoay quanh đồng đô la Mỹ.

Cuộc cách mạng tiền tệ thầm lặng

Chỉ vài ngày trước hội nghị thượng đỉnh, Indonesia và Trung Quốc đã ký Biên bản ghi nhớ quan trọng để thanh toán 150 tỷ USD trong thương mại song phương bằng rupiah và nhân dân tệ thay vì USD. Động thái này không phải là bước đi đơn lẻ mà là một phần của kiến trúc tài chính mới đang được xây dựng một cách có hệ thống.

Giáo sư Powell lưu ý, các nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới đang "giao dịch và đầu tư ngày càng không có đồng USD". Đây là sự thay đổi có chủ đích, không phải ngẫu nhiên. Trung Quốc đã dành 15 năm qua chuẩn bị cho thế giới hậu USD này. Họ xây dựng Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS) để thay thế SWIFT, mở rộng các hạn mức hoán đổi tiền tệ với hơn 30 quốc gia và thúc đẩy việc sử dụng nhân dân tệ trong thanh toán thương mại, đặc biệt trên thị trường năng lượng.

Trục ASEAN-Trung Quốc-GCC tạo thành một trong những tam giác kinh tế năng động nhất thế kỷ 21. Mỗi khu vực đóng góp những thế mạnh riêng biệt: ASEAN cung cấp quy mô dân số và địa lý chiến lược; Trung Quốc mang lại chiều sâu công nghiệp, công nghệ và cơ sở hạ tầng; trong khi vùng Vịnh đóng góp nguồn vốn, tài nguyên năng lượng và sức mạnh tài chính.

Hiệp định thương mại tự do (FTA) ASEAN-Trung Quốc được nâng cấp cũng sẽ tăng thêm động lực cho sự hợp tác. Với các điều khoản mở rộng bao gồm thương mại kỹ thuật số và năng lượng xanh, FTA tạo ra một nền tảng sản xuất chung có khả năng cách ly tốt hơn khỏi các cú sốc bên ngoài, bao gồm lệnh trừng phạt và biến động tiền tệ.

Các nước ASEAN như Indonesia, Malaysia và Thái Lan đã sử dụng cơ chế thanh toán bằng tiền tệ nội địa với Trung Quốc và với nhau. Các quốc gia vùng Vịnh, đặc biệt Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Saudi Arabia, ngày càng chấp nhận nhân dân tệ để mua dầu và đầu tư vào thị trường vốn Trung Quốc.

Bài học từ lịch sử

Indonesia - nền kinh tế lớn nhất ASEAN với thương mại song phương gần 150 tỷ USD với Trung Quốc - có những bài học đắt giá về việc phụ thuộc quá mức vào đô la Mỹ. Trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, việc USD tháo chạy đã khiến Indonesia phải đối mặt với các vấn đề nghiêm trọng về cán cân thanh toán và buộc phải vay nợ lớn từ IMF.

"Các bài học về việc tiếp xúc quá mức với đô la Mỹ từ thời điểm đó đã không bị các nhà quản lý và ngân hàng trung ương trên khắp khu vực bỏ qua", Giáo sư Powell nhận xét. Đây chính là động lực thúc đẩy các quốc gia tìm kiếm giải pháp thay thế.

Trong khi đó, những lời đe dọa áp thuế đối với các nước BRICS nếu họ rời xa đồng USD của Tổng thống Trump nghịch lý thay lại cho thấy sự yếu kém thay vì sức mạnh. Giáo sư Powell phân tích: "Trong nỗ lực bắt nạt những nước khác để chống đỡ cho trật tự tài chính lấy Mỹ làm trung tâm ngày càng bất ổn, Tổng thống Trump đã phơi bày một sự thật cơ bản: Mỹ không còn đặt ra các điều khoản cho thương mại toàn cầu nữa".

Thay vì ngăn chặn xu hướng phi USD hóa, những lời đe dọa này lại đẩy nhanh quá trình này. Các quốc gia nhận ra rằng phụ thuộc vào một đồng tiền tệ đồng nghĩa với yếu kém về mặt chiến lược.

Hồi sinh hợp tác Nam-Nam

Điều đang diễn ra không chỉ là tái cân bằng địa chính trị mà còn là sự tái kết nối văn minh. Các tuyến đường giao thương giữa Trung Quốc, Đông Nam Á và vùng Vịnh đã tồn tại từ thời xa xưa, khi các thương nhân đi khắp Ấn Độ Dương, nối liền Quảng Châu, Malacca và Muscat trong mạng lưới thương mại dựa trên trao đổi lẫn nhau.

Hiện cơ sở hạ tầng thể chế mới đang cho phép các quốc gia giao dịch theo điều kiện của riêng mình, đánh dấu sự hồi sinh của hợp tác Nam-Nam trên cơ sở bình đẳng - không thông qua điều kiện IMF mà thông qua lợi ích chiến lược chung.

Giáo sư Powell nhấn mạnh: Thế giới tài chính mới đang hình thành không phải chống phương Tây mà là hậu phương Tây. Nó được định nghĩa bởi ba đặc điểm chính: đa cực tiền tệ thay vì độc quyền USD; đa dạng hóa thể chế thay vì tập trung vào IMF; và sự hòa nhập văn minh thay vì hệ thống phân cấp ý thức hệ.

Giáo sư Powell kết luận: "Những người hiểu được điều này đang tiến về phía trước. Những người không hiểu sẽ bị bỏ lại và la hét từ bên lề". Khi các nhóm như BRICS mở rộng và sự phối hợp ASEAN-GCC-Trung Quốc sâu sắc hơn, một mạng lưới kinh tế mới đang trỗi dậy, bắt nguồn từ sức mạnh khu vực, nền tảng lịch sử và đổi mới tài chính. Thời đại petrodollar (đô la dầu mỏ) - hệ thống đã thống trị gần năm thập kỷ kể từ thỏa thuận Mỹ - Saudi những năm 1970 - dường như đang dần kết thúc. Thay vào đó, một trật tự kinh tế toàn cầu mới dựa trên sự cân bằng và đa dạng đang nổi lên, nơi không quốc gia nào có thể độc quyền quyết định luật chơi cho cả thế giới.