Tăng nhanh về quy mô nhưng thiếu chiều sâu nội dung

VHO - Việc Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) công bố Báo cáo Đào tạo Thương mại điện tử (TMĐT) 2025 cho thấy một bức tranh khá đầy đủ về đào tạo nguồn nhân lực TMĐT trong bối cảnh kinh tế số và chuyển đổi số đang bước vào giai đoạn tăng tốc.

Đây là báo cáo được xây dựng trên cơ sở khảo sát quy mô lớn, phản ánh cả nỗ lực mở rộng đào tạo lẫn tháo gỡ những “điểm nghẽn” mang tính cấu trúc của hệ thống hiện nay.

Quy mô đào tạo mở rộng nhanh, sức hút ngành tiếp tục tăng

Theo Báo cáo, đến năm 2025, cả nước đã có 47 trường đào tạo ngành Thương mại điện tử, 16 trường đào tạo chuyên ngành TMĐT và 113 trường đưa học phần TMĐT vào chương trình, tăng rõ rệt so với các kỳ khảo sát năm 2022 và 2023.

Quy mô tuyển sinh cũng tăng mạnh, từ 3.479 sinh viên (năm học 2023 - 2024) lên 4.987 sinh viên (năm học 2025 - 2026). Đáng chú ý, 79% cơ sở đào tạo cho biết điểm chuẩn đầu vào ngành TMĐT có xu hướng tăng, phản ánh sức hút ngày càng lớn của lĩnh vực này đối với người học.

Ở góc độ thị trường lao động, khảo sát trên hơn 3.000 sinh viên cho thấy 80,5% sinh viên đánh giá cơ hội việc làm trong lĩnh vực TMĐT là tích cực trong 3 năm tới. Điều này phù hợp với thực tế TMĐT Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng cao, lan tỏa sang logistics, thanh toán số, marketing số và xuất khẩu trực tuyến.

Tuy nhiên, Báo cáo 2025 cũng chỉ ra một nghịch lý đáng lưu ý: quy mô đào tạo tăng nhanh, nhưng chiều sâu nội dung chưa theo kịp yêu cầu mới của TMĐT bền vững và hội nhập quốc tế.

Cụ thể, trong khi 70% chương trình đã giảng dạy học phần pháp luật TMĐT, thì các nội dung then chốt của giai đoạn tới lại còn khá mỏng: chỉ 38% trường có học phần về TMĐT xuyên biên giới; 26% trường đưa nội dung bảo vệ môi trường vào chương trình đào tạo.

Điều này cho thấy khoảng trống lớn giữa định hướng chính sách và thực tiễn đào tạo, nhất là khi Luật Thương mại điện tử được Quốc hội thông qua tháng 12.2025 và Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 đều nhấn mạnh yêu cầu phát triển xanh, tuần hoàn và đẩy mạnh xuất khẩu trực tuyến.

Ở góc độ phương pháp, Báo cáo ghi nhận mức độ minh bạch thông tin chương trình đào tạo đã được cải thiện, song sự thiếu thống nhất về cấu trúc chương trình, định dạng học liệu và tính cập nhật vẫn gây khó khăn cho việc so sánh, chuẩn hóa và kiểm định chất lượng.

Nhiều học phần mới, gắn với AI, dữ liệu, vận hành đa nền tảng hay TMĐT xuyên biên giới vẫn dừng ở mức tự chọn, chưa trở thành trụ cột bắt buộc.

“Nút thắt” nằm ở đội ngũ và tính thực hành

Một vấn đề mang tính nền tảng khác là đội ngũ giảng viên. Báo cáo cho thấy 72,5% giảng viên đã tham gia hội thảo khoa học về TMĐT và kinh tế số, song phần lớn vẫn là hoạt động trong nước; công bố quốc tế còn hạn chế.

Trong khi đó, sinh viên bày tỏ mong muốn rất rõ ràng: tăng thời lượng thực hành, cập nhật các nền tảng mới như AI, TikTok Shop, vận hành sàn và logistics số.

Khoảng cách này phản ánh thực tế: TMĐT là lĩnh vực biến động nhanh, đòi hỏi giảng viên vừa nắm vững nền tảng học thuật, vừa có khả năng cập nhật và kết nối với thực tiễn doanh nghiệp, điều mà nhiều cơ sở đào tạo còn đang thiếu điều kiện để đáp ứng đồng bộ.

Từ các phân tích trong Báo cáo, có thể thấy việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực TMĐT giai đoạn tới cần được tiếp cận theo logic hệ sinh thái, thay vì chỉ đặt gánh nặng lên từng trường đại học.

Thứ nhất, với cơ sở đào tạo, cần chủ động rà soát, cập nhật chương trình theo hướng đưa các học phần về TMĐT xuyên biên giới, bảo vệ môi trường, e-logistics và fintech trở thành nội dung cốt lõi. Việc sửa đổi chương trình nên được thực hiện thông qua liên kết giữa các trường, nhằm chia sẻ học liệu, kinh nghiệm và giảm chi phí chuyển đổi.

Thứ hai, với đội ngũ giảng viên, cần có các chương trình bồi dưỡng quy mô quốc gia, gắn với thực tiễn doanh nghiệp và xu hướng công nghệ mới. Việc tham gia nghiên cứu, tư vấn và phản biện chính sách về TMĐT và kinh tế số cần được khuyến khích mạnh hơn, qua đó nâng cao vị thế học thuật của lĩnh vực này.

Thứ ba, với doanh nghiệp và hiệp hội, việc tăng cường kết nối đào tạo - thực hành là then chốt. Các mô hình như “E-commerce Career Day”, chương trình thực tập dài hạn, ngân hàng case study thực tế cần được triển khai thường xuyên, có chiều sâu, giúp sinh viên tiếp cận môi trường nghề nghiệp sớm hơn.

Thứ tư, ở tầm chính sách, việc xây dựng khung năng lực nghề nghiệp TMĐT quốc gia và chuẩn đầu ra thống nhất sẽ là cơ sở quan trọng để định hướng đào tạo, kiểm định chất lượng và phát triển nguồn nhân lực đồng đều giữa các vùng miền, đặc biệt là khu vực ngoài Hà Nội và TP.HCM.

Báo cáo Đào tạo Thương mại điện tử 2025 cho thấy Việt Nam đã đi được một chặng đường dài trong việc mở rộng đào tạo TMĐT. Tuy nhiên, chặng đường phía trước đòi hỏi sự dịch chuyển từ “đào tạo đủ số lượng” sang “đào tạo đúng năng lực”, từ tăng trưởng nhanh sang phát triển bền vững.

Trong bối cảnh TMĐT ngày càng gắn chặt với chuyển đổi số, xuất khẩu trực tuyến và kinh tế xanh, chất lượng nguồn nhân lực sẽ quyết định khả năng cạnh tranh dài hạn của Việt Nam trên bản đồ kinh tế số khu vực và toàn cầu.

Đào tạo TMĐT vì thế không còn là câu chuyện riêng của giáo dục, mà là một cấu phần quan trọng của chiến lược phát triển quốc gia trong kỷ nguyên số.