Tháo nút thắt bản quyền phim lưu trữ

VHO - Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học “Phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ trong tình hình hiện nay”, vấn đề bản quyền trong công tác khai thác tư liệu hình ảnh động đã trở thành trọng tâm thảo luận, với những kiến nghị đột phá từ các chuyên gia pháp lý và quản lý.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, Phó Trưởng phòng Phòng Quản lý và Hợp tác quốc tế về quyền tác giả, quyền liên quan (Cục Bản quyền tác giả) đã đưa ra các kiến nghị trọng tâm nhằm gỡ rối nút thắt pháp lý. Bà đề xuất hoàn thiện quy định tại Điều 42 Luật Sở hữu trí tuệ để xác định rõ hai cơ quan là đại diện Nhà nước thực hiện quyền của chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm điện ảnh.

Cụ thể, đó là cơ quan nhận chuyển giao quyền tác giả hoặc cơ quan quản lý quyền tác giả đối với những tác phẩm mà chủ sở hữu không thể xác định hoặc không có người thừa kế.

Đối với việc khai thác tác phẩm điện ảnh đặt hàng có sử dụng ngân sách nhà nước, bà Hà nhấn mạnh cần nghiên cứu rà soát để cơ quan đại diện Nhà nước quản lý hiệu quả quyền tác giả, với sự tham gia của ba nhóm chủ thể: Cơ sở điện ảnh sản xuất, Chủ đầu tư dự án và Cơ sở lưu trữ. 

Bà nhấn mạnh phải có cơ chế khai thác phù hợp khi thương mại hóa để vừa tiết kiệm ngân sách, vừa khuyến khích sự sáng tạo, đồng thời xem xét chính sách phân chia lợi nhuận thu được nhằm thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp điện ảnh. Cuối cùng, cần xây dựng hệ thống quản lý tác phẩm thuộc sở hữu nhà nước một cách thống nhất.

Tại hội thảo, Luật sư Lê Quang Vinh khẳng định việc đưa điện ảnh Việt Nam ra thị trường quốc tế, đặc biệt là Hoa Kỳ, không chỉ là cơ hội lan tỏa văn hóa mà còn là yêu cầu kinh tế cấp thiết để tối ưu hóa giá trị di sản.

Ông chỉ ra rào cản lớn nhất là sự khác biệt cơ bản về bảo hộ quyền tác giả giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, tạo ra rủi ro khiến tác giả/chủ sở hữu tại Việt Nam có nguy cơ mất khả năng kiểm soát việc chỉnh sửa nội dung phim kinh điển như Cánh đồng hoang.

Để giải quyết, Luật sư Vinh kêu gọi chuyển từ tư duy "Bảo tồn tĩnh" sang "Khai thác động", tận dụng cơ hội vàng từ các nền tảng OTT/Streaming toàn cầu. Ông ước tính việc cấp phép theo gói phim (Package Deals) có thể mang lại nguồn thu bản quyền lớn, ước tính đạt 100.000–200.000 USD/gói 10 phim, tạo ra dòng tiền bền vững cho Nhà nước để tái đầu tư vào phục chế.

Cuối cùng, để thành công, Nhà nước cần thống nhất quan điểm về khai thác thương mại, ủy quyền rõ ràng cho cơ quan lưu trữ (Viện Phim) để chủ động đàm phán, và đầu tư vào hạ tầng (phục chế 4K, phụ đề chất lượng cao) cùng đội ngũ chuyên gia pháp lý và phân phối kỹ thuật số để tối đa hóa lợi ích quốc gia.

 Trước những kiến nghị về mặt pháp lý, ông Phạm Cao Thái, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ VHTTDL đã thông tin về công tác hoàn thiện khung pháp lý của Bộ. Ông khẳng định Bộ đang tập trung giải quyết hai vấn đề cốt lõi, trả tiền bản quyền cho người sáng tạo và quản lý tiền bản quyền từ việc khai thác.

Đối với vấn đề tiền bản quyền sáng tạo, Bộ đang định hướng xây dựng cơ chế xác định tỷ lệ phần trăm phân chia tiền bản quyền cho tất cả những người tham gia sáng tạo tác phẩm (biên kịch, đạo diễn, dựng phim, nhạc sĩ,…), dựa trên Luật Sở hữu trí tuệ và Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, nhằm đảm bảo công bằng cho người làm nghề.

Về tiền bản quyền khai thác, nguyên tắc cao nhất là thực hiện theo thỏa thuận bằng văn bản. Ông Thái cho biết Bộ đang nghiên cứu, xác định cơ quan đại diện Nhà nước có thẩm quyền ký kết hợp đồng khai thác bản quyền. Để hoàn thiện cơ sở pháp lý, Bộ VHTTDL đang khẩn trương soạn thảo và dự kiến trình Chính phủ ban hành Nghị định mới về quản lý tư liệu hình ảnh động lưu trữ.