Nghe kể chuyện làng Tây Nguyên qua tranh sơn mài

VHO - Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM tổ chức triển lãm 65 tác phẩm tranh sơn mài “Nghe kể chuyện làng mình” của họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu.

Hồ Thị Xuân Thu sinh năm 1960 tại Huế, sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Huế ít lâu, năm 1985, chị lên Pleiku nhận nhiệm vụ và gắn bó với miền đất mới gần 40 năm qua.

Triển lãm này, chị gọi tên là “Nghe kể chuyện làng mình”, vì đây là câu chuyện của chính làng mình, chứ không còn là chuyện làng Tây Nguyên trong mắt một cô gái Huế, có sự cách biệt.

Thật khó diễn tả nên lời, nhưng với chị, người Tây Nguyên có sự tự do, mộc mạc, mạnh mẽ trong tự thân của họ. Đây cũng là giá trị tinh thần thực sự của vùng đất này.

Sau nhiều năm tháng gắn bó, điều này biến thành nét vẽ của Hồ Thị Xuân Thu. Nên chị dùng nó một cách tự nhiên, ngọt lịm, mà không cần phải quá chú tâm, cố gắng.

Vì vậy, nếu tranh của chị có sự mộc mạc, tự do và mạnh mẽ, thì đó cũng chính là giá trị chân thực từ đời sống Tây Nguyên mà chị cảm nhận được, vì chị đã là một phần của hồn cốt Tây Nguyên.

Ví dụ một vài tác phẩm: Chị đã thấy cái đẹp của những tấm áo họ phơi để chờ đón ngày hội về (Chờ tháng Ba về, 80 x 200cm), hoặc cái đẹp bên bếp than nồng (Bếp nồng, 50 x 100cm), cái đẹp của những con người bình dị nằm bên nhau trong mái nhà sàn nghe sử thi (Nằm nghe kể Khan, 120 x 240cm)…

Nếu tính luôn triển lãm Hai nữ họa sĩ Huế: Hồ Thị Xuân Thu & Dương Tuyết tại Gallery Lotus (TP.HCM) vào năm 2005, thì từ năm 2004 đến nay, Hồ Thị Xuân Thu đã có 4 triển lãm cá nhân sơn mài, chứng tỏ sức làm việc rất bền bỉ.

Với vật liệu và chất liệu sơn mài, vốn kỳ công và nặng nhọc, không phải muốn vẽ là có thể vẽ, nếu không đủ lực về sức khỏe và tinh thần sáng tạo.

Ngay triển lãm cá nhân đầu tiên năm 2004 là Sắc màu Tây Nguyên tại Hội Mỹ thuật TP.HCM, chị đã tạo được ấn tượng rất tốt với giới làm nghề và giới sưu tập, khi mang đến một không khí sơn mài “ít giống ai”.

Năm 2012, triển lãm sơn mài Sắc màu Tây Nguyên tại Trung tâm Triển lãm Văn hóa nghệ thuật Việt Nam, Hà Nội cũng rất thành công, ngỡ như con đường sơn mài của chị sẽ rất thênh thang. Khoảng 2016, chị cũng đã mở xưởng vẽ riêng tại Pleiku, muốn tập trung cho sáng tác.

Nhưng vài năm trước đó, từ trái tim nhạy cảm của người mẹ, chị muốn tạm gác một chút công việc sáng tác để tập trung lo cho con cái ăn học, nên mãi đến khi Covid-19 xảy ra, lúc con cái cũng đã tạm trưởng thành, chị mới nhen nhóm trở lại việc sáng tác trong 3 năm gần đây…

Họa sĩ Lê Vấn nhận định: “Tranh của Hồ Thị Xuân Thu có sự phát triển liền mạch trong một thời gian dài, thể hiện cảm xúc của họa sĩ trước hiện thực Tây Nguyên bằng việc khai thác chất liệu sơn mài truyền thống.

Bảng màu trong một số tranh mới sáng tác của Xuân Thu có xu hướng thoát khỏi hài hòa đậm thường thấy của chất liệu này; sử dụng nhiều sắc độ của vàng quỳ, xám, trắng của bạc, trắng cẩn trứng,… tạo ra hiệu quả lạ mắt, nhẹ nhàng; gây ấn tượng khác về Tây Nguyên”.  

Theo họa sĩ Lê Hùng: “Đề tài Tây Nguyên luôn có mặt trong các tác phẩm của Hồ Thị Xuân Thu. Hình tượng các cô gái bản địa, những mái nhà rông, nhà sàn, nhà mồ, tượng mồ, những cây rừng của đại ngàn, luôn ám ảnh trong dòng cảm xúc thẩm mỹ của chị, trong sự cuồng si về hiện thực Tây Nguyên…

Nghệ thuật tạo hình của chị là lối tạo hình hiện thực, nhưng chị không bao giờ tìm cách miêu tả sự thật hiển nhiên, mà là chị diễn tả hình ảnh sự thật được lý tưởng hóa.

Chính vì vậy, tranh của chị luôn tạo cho người xem những cung bậc cảm xúc lạ lẫm, thi vị, khi thì xa xăm, trống vắng, khi thì chênh vênh, phiêu lãng, như những cô gái Tây Nguyên miên man dạo bước trên những sườn đồi”.

Tây Nguyên mãi mãi là máu thịt, là hơi thở nồng nàn từ trái tim và tâm thức của chị. Nghệ thuật tạo hình của chị là một lối tạo hình mang phong cách hiện đại. Các tác phẩm của chị luôn có những bố cục được xây dựng, sắp xếp dàn trải rất hợp lý mang tính ước lệ, trang trí.

Những vũ điệu cồng chiêng, múa xoan được khắc họa chi tiết, chân thực, hòa quyện với kỹ thuật sơn mài tinh tế, thuần thục, tạo nên những mảng màu có hòa sắc lạ lẫm, gây những hiệu ứng thẩm mỹ ấn tượng.

Họa sĩ Trần Vĩnh Thịnh nói rằng: “Tôi thích cách chị dựng bố cục, mảng miếng hình khối cô đọng một cách khỏe khoắn, ở một số bức bố cục đứng rất thú vị, các hình tiết lớp lang cao thấp xa gần rất hay, đường nét, màu sắc cảm giác như một số tranh truyền thống của Nhật Bản, rất mềm mại và nhiều chất thơ trong tranh…

Tuy vẽ về đề tài Tây Nguyên nhưng màu sắc và đường nét nhìn vào là thấy chất nữ tính ngay trong tranh của chị, cảm giác đầu tiên khi ngắm là tranh rất tình cảm. Loạt tranh của chị xem là thấy tình cảm của một người đứng quan sát lâu năm về các bản làng, về cách sinh hoặt ăn ở của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, những cô gái đi rẫy về, những gùi nước trên lưng, khung cảnh tắm rửa giặt giũ bên bờ suối…

Đâu đó còn nghe dư âm của tiếng cồng chiên trong đêm khuya của lễ hội bỏ mả, lễ hội lúa mới của đồng bào Gia Rai, Ê-đê, Ba-na…

Tranh của Hồ Thị Xuân Thu ít thấy những vật vả phồn thực loã lồ như một số tác giả khác, có lẽ do chị là một phụ nữ Huế, nên còn đâu đó trong mình chút bẽn lẽn chăng”.

Triển lãm khai mạc ngày 6.9 và kéo dài đến ngày 15.9.2024.