Khát vọng “giữ lửa” Tuồng và Dân ca kịch trong đời sống hiện đại

VHO - Khát vọng đưa Tuồng và Dân ca kịch trở lại đời sống hiện đại thêm một lần được khẳng định tại Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025.

 Suốt hơn một tuần tranh tài - những tác phẩm chất lượng, khán phòng kín khán giả và nỗ lực vượt khó của nghệ sĩ - đã cho thấy mạch nguồn của sân khấu truyền thống vẫn bền bỉ “cháy” trong đời sống đương đại. 

Tuy vậy, bên cạnh những điểm sáng đáng ghi nhận, Liên hoan cũng bộc lộ không ít hạn chế về kịch bản, dàn dựng và biểu diễn - đặt ra yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ, dài hơi để Tuồng và Dân ca kịch thực sự “sống tốt” và lan tỏa giá trị...

Mạch nguồn truyền thống chưa bao giờ tắt

Trước thềm Liên hoan, giới nghề không khỏi lo lắng khi đời sống sân khấu chồng chất khó khăn, cộng thêm tình hình mưa lũ trên cả nước, đặt ra câu hỏi liệu các đoàn có thể “vượt bão mà đi”.

Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh điều ngược lại: Suốt 10 ngày tranh tài, Rạp Kim Mã (Hà Nội) luôn sáng đèn, khán phòng kín khán giả từ sáng đến tối, tiếng vỗ tay và lời cổ vũ vang lên không ngớt. Đây là minh chứng rõ ràng rằng nghệ thuật truyền thống vẫn bền bỉ “cháy” giữa đời sống đương đại.

Mười bốn vở diễn là mười bốn “trái ngọt” sau thời gian dài thai nghén của 11 đơn vị nghệ thuật. Điểm nhấn của Liên hoan nằm ở sự phong phú về đề tài và sức sáng tạo: 8 vở khai thác chất liệu lịch sử - thế mạnh của Tuồng; 4 vở phản ánh thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ - đặc trưng của Dân ca kịch; bên cạnh một vở dân gian pha yếu tố huyền thoại và một vở về đề tài chống tham nhũng đương đại.

Sự đa dạng này đã mở rộng biên độ sáng tạo, đưa Tuồng và Dân ca kịch đến gần hơn với đời sống hôm nay. Các tác phẩm đậm hơi thở lịch sử như Lửa cháy thành Phiên Ngung, Người đi mở cõi, Phụng vũ trời Nam, Cung phi Điểm Bích… khắc họa nhân vật với chiều sâu nội tâm, chắt lọc và ước lệ đặc trưng của Tuồng.

Trong khi đó, các vở Dân ca kịch như Người mẹ Quảng Nam, Anh hùng, Cô gái làng Quan họ… đem đến những lát cắt giàu xúc cảm, phản chiếu tinh thần yêu nước, tình mẫu tử và giá trị nhân văn sống động.

Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025 quy tụ đội ngũ nghệ sĩ, diễn viên chất lượng, nhiều người thể hiện sự hoàn thiện trong kỹ thuật hát - múa - diễn, những yêu cầu khắt khe của sân khấu truyền thống. Các lớp diễn như “Khúc Thừa Mỹ tự sự” (vở Lửa cháy thành Phiên Ngung), “Hồ Quý Ly thất thế” (vở Nhìn lại một vương triều), “Nguyễn Trung Trực quỳ lạy mẹ” (vở Anh hùng)… để lại dấu ấn nhờ sự hòa quyện tinh tế giữa biểu cảm nội tâm và kỹ thuật biểu diễn.

Liên hoan năm nay cũng bật lên tinh thần làm nghề đáng trân trọng của nghệ sĩ. Theo NSND Lê Tiến Thọ - Trưởng ban Hội đồng Nghệ thuật, nhiều đơn vị miền Trung vừa chống chọi với lũ lụt, nhà cửa ngập nước nhưng vẫn nỗ lực có mặt đúng lịch, tiếp tục tập luyện và biểu diễn. Khó khăn chỉ là thử thách, còn tình yêu nghề và trách nhiệm với nghiệp Tổ đã giúp họ vượt lên tất cả.

Năm nay cũng đánh dấu lần đầu tiên Dân ca kịch Quan họ tham dự, mang đến làn gió mới và khẳng định xu hướng mở rộng biên độ thể loại. Liên hoan tiếp tục bám sát tiêu chí đề cao giá trị nhân văn, thẩm mỹ, tinh thần sáng tạo và bản sắc nghệ thuật - nền tảng vững chắc để Tuồng và Dân ca kịch bước vào giai đoạn mới, vừa đổi mới vừa gìn giữ tinh hoa truyền thống, chứng minh sức sống bền bỉ của nghệ thuật truyền thống.

Tại Lễ bế mạc, BTC đã trao 2 HCV và 3 HCB cho các vở diễn xuất sắc; 18 HCV và 34 HCB cho các cá nhân, cùng nhiều phần thưởng dành cho đội ngũ sáng tạo.

Khai mạc Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025

VHO - Tối 17.11, Lễ khai mạc Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025 đã diễn ra tại Rạp Kim Mã - Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam (Giảng Võ, Hà Nội). Liên hoan hứa hẹn mang đến cuộc tranh tài hấp dẫn của 10 đơn vị nghệ thuật trên cả nước, cùng nhiều dấu ấn sáng tạo mới của sân khấu truyền thống Việt Nam.

Nỗ lực nâng cao chất lượng nghệ thuật

Bên cạnh những điểm sáng, Liên hoan cũng bộc lộ những hạn chế cần được nhìn nhận thẳng thắn để khắc phục, nhằm giúp nghệ thuật Tuồng và Dân ca kịch tiếp tục đứng vững và lan tỏa giá trị tới công chúng.

Hạn chế rõ nhất nằm ở khâu kịch bản: Một số tác phẩm chưa xây dựng được “tích - trò” rõ ràng, khiến câu chuyện thiếu chiều sâu, thiếu điểm nhấn và chưa phát huy hết đặc trưng tự sự - kịch tính - trữ tình của hai loại hình.

Về đạo diễn và dàn dựng, có những phong cách trùng lặp do cùng một đạo diễn đảm nhiệm nhiều vở, làm giảm sự đa dạng nghệ thuật. Một số sân khấu bố trí cồng kềnh, nhiều bục bệ gây cản trở cho diễn viên; trang phục và đạo cụ đôi khi chưa ăn khớp với bối cảnh lịch sử.

Vở “Dòng sông kể chuyện” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Gia Lai

Đáng chú ý, việc lạm dụng kỹ thuật hiện đại hoặc đưa ca khúc phổ thông vào một số vở cũng khiến làn điệu truyền thống bị nhạt đi. Về diễn viên, dù nhiều gương mặt nổi bật, vẫn còn một bộ phận quá phụ thuộc vào động tác bài bản, chưa biết “tân chế điệu” hay kết hợp nhuần nhuyễn giữa ca - diễn - múa, chưa khai thác trọn vẹn chiều sâu tâm lý nhân vật.

Việc chỉ ra những hạn chế này không nhằm phê phán mà mở ra cơ hội học hỏi, hoàn thiện để hướng tới tiêu chí “thanh - sắc - thục - tinh - khí - thần” của nghệ thuật biểu diễn.

Để phát huy những giá trị tốt đẹp của Liên hoan, đồng thời khắc phục hạn chế, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông (Trưởng ban Chỉ đạo Liên hoan) khẳng định: Bộ sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng tầm nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là Tuồng và Dân ca kịch. Bộ sẽ khuyến khích các đơn vị mạnh dạn đổi mới phương pháp tiếp cận, ứng dụng khoa học - công nghệ, mở rộng đối tượng khán giả và cải thiện đời sống nghệ sĩ.

Dù Liên hoan đã khép lại, những giá trị mà sự kiện mang lại sẽ tiếp tục lan tỏa trong đời sống nghệ thuật. Đây cũng là dịp để nhìn nhận sâu sắc hơn trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. Có thể thấy, mùa Liên hoan năm nay đã thành công khi ghi dấu nỗ lực bền bỉ, khát vọng giữ lửa nghệ thuật truyền thống và tinh thần sáng tạo không ngừng của các nghệ sĩ.

Với tinh thần trách nhiệm của người làm nghề cùng sự đồng hành của các nhà quản lý, địa phương và công chúng, nghệ thuật Tuồng và Dân ca kịch chắc chắn sẽ tiếp tục phát triển bền vững, khẳng định vị thế như một di sản sống giàu sức lan tỏa trong đời sống hôm nay.