Hội thảo Tổng kết văn học Việt Nam sau 1975: Tạo đà cho bước phát triển mới

VHO - Ngày 16.9 tại TP.HCM, Hội Nhà văn Việt Nam đã tổ chức Hội thảo Tổng kết văn học Việt Nam sau 1975 với chủ đề "Thành tựu cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975: Diện mạo, khuynh hướng và thể loại".

Tham dự Hội thảo có nhà văn Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; đông đảo nhà văn, nhà nghiên cứu, nhà phê bình văn học.

Hội thảo đã đặt ra nhiều vấn đề mới để trao đổi như từ những năm 2010 - 2020 Việt Nam hội nhập mạnh mẽ vào toàn cầu hóa, mạng internet và mạng xã hội lan tỏa sâu rộng, đời sống xuất bản thương mại sôi động hơn.

Đặc biệt, từ sau năm 2010, các diễn đàn trực tuyến, blog văn chương, nhóm phê bình trên Facebook, và gần đây là YouTube, TikTok… đã mở ra không gian phê bình "phi chính thống", song song với phê bình hàn lâm, học thuật. Điều này tạo ra một công luận văn học mới, nơi độc giả trở thành người tham gia trực tiếp vào "thẩm định" văn học.

Văn học mạng (tản văn, light novel, webtoon) phát triển, mở ra không gian tiếp nhận mới. Đặc biệt, sự lên ngôi của review (bình luận) sách trên các nền tảng số, tác động đến thị trường xuất bản và hình thành lớp "phê bình phi chuyên nghiệp" nhưng có ảnh hưởng rộng đến độc giả và làm tăng doanh số bán sách.

Kỷ nguyên số cũng mở ra những phương thức như: Phê bình văn học số (digital literary criticism), sử dụng dữ liệu lớn (big data), kho văn bản điện tử để phân tích xu hướng sáng tác, ngôn ngữ, mạng lưới liên văn bản. Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể hỗ trợ xử lý văn bản, tìm motif, cấu trúc tự sự, từ đó mở ra phê bình định lượng.

Những hiện tượng mới như tiểu thuyết mạng, thơ Instagram, webtoon… đặt ra thách thức cho phê bình truyền thống. Ở Việt Nam, tuy còn sơ khai nhưng các dự án số hóa văn học, xây dựng thư viện trực tuyến, phân tích ngữ liệu (corpus linguistics) đã bắt đầu. Đây sẽ là hướng phát triển tất yếu nếu muốn hội nhập giới học thuật quốc tế.

Phát biểu tại Hội thảo, Nhà văn Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho biết, hiện nay, nền văn học Việt Nam sau năm 1975 đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật. Trong 50 năm qua, văn học không chỉ phản ánh chân thực hiện thực đất nước mà còn đồng hành cùng công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, góp phần bồi đắp bản sắc văn hóa dân tộc và khẳng định vị thế Việt Nam trên trường quốc tế. Nhiều tác phẩm giá trị đã ra đời, trở thành nền tảng quan trọng cho chiến lược phát triển văn học trong giai đoạn hội nhập sâu rộng.

Bên cạnh đó, nhà văn Quang Thiều cũng thẳng thắn nhìn nhận, văn học hiện nay vẫn còn những hạn chế, thiếu vắng các tác phẩm có tầm vóc lớn phản ánh trọn vẹn hơi thở thời đại, sức lan tỏa của văn học trong xã hội chưa thật sự mạnh mẽ, sự gắn kết giữa sáng tác với nhu cầu độc giả trẻ còn nhiều khoảng trống... Đây là những thách thức đặt ra cho nền Văn học Việt Nam trong chặng đường tiếp theo.

Trong khi đó, Đại tá Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, việc tổng kết lần này không phải để khép lại một giai đoạn mà nhằm tạo đà cho bước phát triển mới của văn học Việt Nam theo hướng chuyên nghiệp và chất lượng hơn.

Theo ông Phương, định hướng quan trọng là bảo đảm tính liền mạch và kế thừa, đồng thời thúc đẩy đổi mới trong sáng tác, lý luận và phê bình. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Hội Nhà văn cần tăng cường hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ sáng tác trẻ, mở rộng hợp tác quốc tế để đưa văn học Việt Nam ra thế giới; đồng thời ứng dụng công nghệ số nhằm lan tỏa tác phẩm đến đông đảo công chúng. Đây được xem là những giải pháp căn cơ giúp văn học Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế trong bối cảnh toàn cầu hóa.

PGS.TS Trần Lê Hoa Tranh – Viện phó Viện Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM cho rằng, nền văn học Việt Nam đã có đóng góp và ý nghĩa lớn trong việc xây dựng đất nước, giúp chúng ta nhìn rõ cơ hội và thách thức, đồng thời mở ra cơ hội vàng để nâng cao vị thế văn học Việt Nam trên toàn cầu.

Sắp tới, để phát triển văn học Việt Nam, cần chú trọng xây dựng cơ chế khuyến khích sáng tác, đặc biệt ở thể loại mới; đẩy mạnh hoạt động tăng cường quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới thông qua dịch thuật và hợp tác quốc tế; phát triển văn học số, tận dụng nền tảng công nghệ để tiếp cận độc giả trẻ; tập trung nuôi dưỡng tài năng văn học trẻ, tạo môi trường sáng tác gắn với đời sống xã hội…

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều đã nêu ra 4 điều mà theo ông, đang cản trở văn học Việt Nam phát triển, gồm: hiện thực, quản lý, bạn đọc và nhà văn. Trong đó, vật cản quan trọng nhất chính là các nhà văn, những người sáng tạo tác phẩm.

Chỉ ra việc thiếu vắng những tác phẩm mang hơi thở đương đại, nhà văn Nguyễn Quang Thiều đặt câu hỏi, các nhà văn đã đủ dũng cảm để dấn thân vào công cuộc sáng tạo chưa? Tôi có cảm giác lâu nay, các nhà văn tự xây cho mình một khu an toàn đầy vô lý mà không dám dấn thân cho sáng tạo nghệ thuật, dấn thân cho phát hiện vấn đề. Họ phải vượt qua được chính mình, phải đủ dũng cảm để phá vỡ các nguyên tắc", nhà văn Nguyễn Quang Thiều bày tỏ.

Cũng theo nhà văn Nguyễn Quang Thiều, đất nước chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới, chưa bao giờ có một kỷ nguyên đầy cảm hứng như bây giờ. Văn chương cũng phải bắt đầu một thời đại mới, bằng những tác phẩm thực sự, bằng sự quả cảm và phiêu lưu.

 “Như thế thì chúng ta mới có tác phẩm lớn để lại cho bạn đọc. Nếu không, chúng ta vẫn mãi ẩn náu trong khu vực an toàn vô lý của mình, chúng ta vẫn sợ hãi, nhìn trước ngó sau thì sẽ không làm được gì cả. 50 năm nữa khi tổng kết sẽ là một cuộc tổng kết của nỗi buồn”, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhấn mạnh.

Trước đó, trong phát biểu đề dẫn Hội thảo, nhà văn Nguyễn Bình Phương cho rằng việc tổng kết lần này không phải để khép lại một giai đoạn mà nhằm tạo đà cho bước phát triển mới của văn học Việt Nam theo hướng chuyên nghiệp và chất lượng hơn. Điều quan trọng là bảo đảm tính liền mạch và kế thừa, đồng thời thúc đẩy đổi mới trong sáng tác, lý luận và phê bình.

Theo nhà văn Nguyễn Bình Phương, để hiện thực hóa mục tiêu này, Hội Nhà văn Việt Nam cần tăng cường hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ sáng tác trẻ, mở rộng hợp tác quốc tế để đưa văn học Việt Nam ra thế giới; đồng thời ứng dụng công nghệ số nhằm lan tỏa tác phẩm đến đông đảo công chúng. Đây được xem là những giải pháp căn cơ giúp văn học Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Được biết, sau khu vực TP.HCM và các tỉnh phía Nam, Hội Nhà văn Việt Nam sẽ tiếp tục tổ chức hội thảo tại khu vực Đà Nẵng và các tỉnh thành của miền Trung, kết thúc tại các tỉnh phía Bắc, trọng tâm sẽ là Hà Nội.