Hài hòa trí tuệ công nghệ và tâm hồn văn hóa Việt

VHO - Giữa làn sóng chuyển đổi số toàn cầu, nghệ thuật múa Việt Nam đang bước vào hành trình đổi mới sâu sắc. Trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo, cảm biến chuyển động và công nghệ trình chiếu 3D không còn chỉ là công cụ hỗ trợ, mà đã trở thành người bạn đồng hành trong sáng tạo.

 Mỗi bước nhảy, mỗi động tác hình thể giờ đây có thể được mô phỏng, lưu trữ và tái hiện trong không gian số - mở ra biên độ thẩm mỹ mới, nơi nghệ sĩ Việt vừa giữ gìn hồn cốt văn hóa dân tộc, vừa hòa mình vào nhịp điệu công nghệ của thời đại.

 Mở rộng khả năng sáng tạo

Trong hơn một thập kỷ qua, nghệ thuật múa Việt Nam đã chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ theo hướng đa phương tiện và hiện đại. Sự xuất hiện của công nghệ kỹ thuật số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đã mở ra những chiều kích thẩm mỹ mới, giúp nghệ sĩ khám phá những phương thức biểu đạt đa dạng và đột phá.

Tại Hội thảo Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam vừa diễn ra, ThS Nguyễn Thị Thanh Hoa (Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM) nhận định: Nếu như trước đây sân khấu múa Việt Nam chủ yếu dựa vào ngôn ngữ cơ thể, âm nhạc và ánh sáng truyền thống, thì nay công nghệ trình chiếu 3D, cảm biến chuyển động (motion capture), thực tế ảo (VR) và AI đang từng bước được ứng dụng trong sáng tác, biểu diễn và giảng dạy.

Nhiều biên đạo trẻ đã mạnh dạn thử nghiệm việc tích hợp AI vào quá trình sáng tác, đặc biệt trong khâu thiết kế và cấu trúc chuyển động. Một số tác phẩm sử dụng phần mềm máy học để mô phỏng động tác, phân tích nhịp điệu, từ đó hỗ trợ biên đạo tạo nên tiết tấu và bố cục động tác mới. Tiêu biểu là dự án phim múa Inter- 3D (2023) do nghệ sĩ Chinh Ba thực hiện, ứng dụng kỹ thuật volumetric capture và scanning skin A-pose cùng phần mềm Lumigrade để phân tích chuyển động đa chiều và lưu trữ ngôn ngữ hình thể.

Công nghệ trình chiếu kỹ thuật số và mô phỏng ảo 3D còn giúp biên đạo thử nghiệm các phông cảnh sân khấu trong môi trường mô phỏng, xác định bố cục ánh sáng, vị trí chuyển động và hiệu ứng không gian trực quan trước khi dàn dựng thật. Nếu trước đây sân khấu múa chủ yếu được thiết kế “cứng” - sử dụng mô hình, phông nền vật lý và đạo cụ thật - thì nay, nhiều biên đạo đã chuyển sang phông cảnh 3D, màn chiếu LED và kỹ xảo ánh sáng hiện đại.

Tiêu biểu có thể kể đến các chương trình nghệ thuật chào mừng Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2.9.2025 như: 80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc, Sao Độc lập, Việt Nam trong tôi, Hà Nội - Sáng mãi khát vọng Việt Nam... Các phông cảnh chuyển động linh hoạt - từ thiên nhiên, làng quê, đô thị đến không gian siêu thực - được thiết kế phù hợp với từng tuyến chuyển động của nghệ sĩ, góp phần tăng hiệu ứng thị giác và cảm xúc cho toàn bộ tác phẩm.

Ứng dụng công nghệ đã giúp giảm chi phí dàn dựng vật lý, đồng thời giúp múa Việt Nam bắt nhịp với xu hướng trình diễn công nghệ cao trên thế giới. Không gian sân khấu trở nên linh hoạt, sống động và có chiều sâu hơn, mang lại trải nghiệm thị giác phong phú cho khán giả, đồng thời mở rộng khả năng biểu đạt cảm xúc của nghệ sĩ.

Bên cạnh đó, công nghệ còn mở ra hướng đi mới trong việc lưu trữ và quảng bá tác phẩm múa. Việc số hóa các điệu múa truyền thống đang được triển khai như một giải pháp bảo tồn và giáo dục thế hệ trẻ. Nhờ đó, múa Việt Nam không chỉ được “lưu giữ” mà còn “sống lại” trong không gian số.

Chuyển đổi tư duy để múa Việt Nam phát triển xứng tiềm năng

Múa là sự rung động, là năng lượng sống, là tương tác trực tiếp giữa nghệ sĩ và khán giả. Cảm xúc, sự ngẫu hứng và tinh thần văn hóa là những yếu tố mà công nghệ chưa thể thay thế. Vì vậy, người nghệ sĩ cần làm chủ công nghệ, dung hòa giữa trí tuệ số và tâm hồn văn hóa, để AI trở thành cánh tay nối dài của tư duy thẩm mỹ - chứ không phải công cụ thay thế con người.

Theo các chuyên gia, để nghệ thuật múa Việt Nam phát triển tương xứng với tiềm năng, cần chuyển đổi tư duy toàn diện: Coi múa là một ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo, đồng thời sớm ban hành Chiến lược phát triển nghệ thuật múa quốc gia với tầm nhìn dài hạn. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh việc chuyển thể múa dân gian, múa tín ngưỡng thành tác phẩm sân khấu đương đại hoặc sản phẩm du lịch văn hóa như Tinh hoa Bắc Bộ, Ký ức Hội An, kết hợp ứng dụng công nghệ AR/VR để tiếp cận công chúng trẻ.

Một trong những vấn đề nổi cộm hiện nay là sự thiếu hụt hạ tầng công nghệ. Phần lớn các đơn vị nghệ thuật và cơ sở đào tạo trong nước vẫn thiếu trang thiết bị, nhân lực kỹ thuật và nền tảng dữ liệu cần thiết để ứng dụng AI một cách hiệu quả. Hạn chế về năng lực công nghệ khiến quá trình sáng tạo còn phụ thuộc thủ công, manh mún, trong khi thiếu hiểu biết liên ngành giữa nghệ thuật và công nghệ làm cho nhiều thử nghiệm vẫn mang tính tự phát, chưa đạt hiệu quả và tính ứng dụng cao.

Do đó, cần tập trung nâng cấp hạ tầng công nghệ và đào tạo nhân lực liên ngành tại các đơn vị nghệ thuật, đồng thời sớm xây dựng khung pháp lý về bản quyền và quyền tác giả trong các tác phẩm được đồng sáng tạo cùng AI.

ThS Nguyễn Thị Phương Lan (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) cho rằng: Chuyển đổi số trong nghệ thuật múa cần được xem là một chiến lược quốc gia. Ba hướng ưu tiên gồm: (1) Số hóa di sản múa truyền thống bằng công nghệ volumetric capture và 3D scanning, xây dựng thư viện số về múa Việt Nam; (2) Phát triển nền tảng số (Digital Dance Platform) cho phép lưu trữ, chia sẻ, trình chiếu và bán vé trực tuyến các sản phẩm múa; (3) Khuyến khích sáng tác phim múa số hóa, nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ, tạo ra trải nghiệm mới cho khán giả.

Nghệ thuật múa Việt Nam đang đứng trước ngưỡng phát triển mới - nơi di sản gặp gỡ công nghệ, truyền thống đối thoại cùng toàn cầu, sáng tạo trở thành động lực của văn hóa. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, thách thức trong bảo tồn là hiện hữu, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để múa Việt Nam khẳng định vị thế trên bản đồ nghệ thuật thế giới.