Gìn giữ bản sắc từ nhịp trống chèo

VHO - Giữa nhịp sống hiện đại, nơi công nghệ số phủ sóng mạnh mẽ, vẫn có những làn điệu chèo, chầu văn chắt chiu hồn cốt dân tộc miên man ngân vọng. Ở huyện Hoằng Hóa (Thanh Hóa), những sân đình rợp bóng cây vẫn lưu giữ vẹn nguyên thanh âm trầm bổng ấy, như thể thời gian chưa từng lãng quên.

 Không chỉ nổi danh là vùng đất học, Hoằng Hóa còn được mệnh danh là “bảo tàng sống” của nghệ thuật truyền thống. Tại đây, qua từng thế hệ, người dân âm thầm trao truyền và gìn giữ tinh hoa văn hóa phi vật thể mà cha ông để lại.

Trong hành trình gìn giữ, có một người lặng lẽ thắp lửa đam mê suốt bao năm qua, đó là Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Như Chi, 74 tuổi, hiện sinh sống tại phố Phúc Sơn, thị trấn Bút Sơn. Dù không sinh ra tại mảnh đất này, nhưng ông đã dành gần nửa đời người gắn bó, cống hiến và lan tỏa tình yêu nghệ thuật dân gian.

Hành trình giữ lửa chèo

Đam mê nghệ thuật chèo đến với ông Nguyễn Như Chi như một mạch nguồn tự nhiên, bắt đầu từ thuở thiếu thời, khi ông còn là cậu bé háo hức theo chân người lớn đi xem các phường chèo biểu diễn mỗi lần họ ghé làng. Những làn điệu ngọt ngào, sâu lắng mang đậm chất Bắc Bộ đã thấm sâu vào tâm hồn non trẻ, để rồi âm thầm vun đắp nên một mối tình bền bỉ không gì thay thế được.

Đam mê lớn dần theo năm tháng, thôi thúc ông tìm đến các bậc cao niên, nghệ nhân dân gian để học hỏi, tiếp nhận tinh hoa cổ truyền. Mới 14-15 tuổi, ông đã hát được chèo và sử dụng thành thạo các nhạc cụ truyền thống như trống cơm, mõ, đàn nhị, đàn nguyệt.

Sở hữu chất giọng truyền cảm cùng sự cần mẫn, kỹ lưỡng trong từng nhấn nhá, luyến láy, lấy hơi, nhả chữ, ông Chi sớm định hình được phong cách riêng trong biểu diễn. Những năm tháng thanh niên hành quân qua khắp nẻo đường đất nước, chèo cũng không rời xa ông. Ông vừa sáng tác, vừa biểu diễn cho đồng đội, cho bà con nơi đóng quân, như thể chèo là người bạn tâm giao, là “tri âm” đồng hành trên mọi hành trình gian khó.

Rời quân ngũ, ông tiếp tục nuôi dưỡng ngọn lửa đam mê và không ngừng tìm cách gìn giữ, lan tỏa chèo tại quê hương mới - Hoằng Hóa.

“Chèo là loại hình sân khấu truyền thống độc đáo, mang trong mình cốt cách, tâm hồn người Việt. Nhưng giữa thời đại bùng nổ giải trí, nghệ thuật truyền thống như chèo ngày càng bị lãng quên. Tôi luôn trăn trở phải làm gì để gìn giữ, để người trẻ hiểu và trân trọng giá trị ấy”, ông chia sẻ.

Năm 2003, ông Chi đứng ra vận động, quy tụ những người cùng đam mê thành lập CLB Nghệ thuật dân gian thị trấn Bút Sơn. Sau hai năm ấp ủ và chuẩn bị, năm 2005, CLB chính thức ra mắt với 25 thành viên, hoạt động trên tinh thần tự nguyện, kinh phí tự đóng góp.

Dưới sự dẫn dắt tâm huyết của ông Chi, nơi đây trở thành mái nhà chung cho những tâm hồn yêu chèo. Không có nguồn tài trợ, ông và các thành viên vẫn kiên trì luyện tập, tham gia biểu diễn trong nhiều sự kiện chính trị, văn hóa của địa phương và tỉnh nhà, miễn sao “giữ được lửa” chèo.

Không dừng lại ở biểu diễn, ông Chi còn tận tâm truyền dạy cho nhiều lớp học hát chèo, hát chầu văn, sử dụng nhạc cụ dân tộc trong và ngoài huyện. Nhờ đó, những giá trị truyền thống từng bước lan tỏa đến thế hệ trẻ - những người hôm nay đang dần biết trân trọng, gìn giữ và tiếp nối hồn cốt quê hương.

Nhờ sự tận tụy và bền bỉ ấy, CLB Nghệ thuật dân gian thị trấn Bút Sơn ngày càng lớn mạnh cả về quy mô và chất lượng, gặt hái nhiều giải thưởng tại các liên hoan, hội diễn cấp tỉnh, khu vực.

Đặc biệt, năm 2019, ông Nguyễn Như Chi được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, phần thưởng xứng đáng cho một hành trình cống hiến âm thầm nhưng mãnh liệt, vì tình yêu bất tận với nghệ thuật dân gian.

Đánh thức hồn dân gian từ lớp học nghệ thuật truyền thống

Trong dòng chảy toàn cầu hóa, khi văn hóa hiện đại và kinh tế thị trường tác động mạnh mẽ đến đời sống cộng đồng, thì việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc không còn là lựa chọn, mà là sứ mệnh.

Với mong muốn nâng cao chất lượng hoạt động văn nghệ quần chúng, Hoằng Hóa đã tổ chức lớp tập huấn nghệ thuật dân gian dành cho gần 90 học viên, là thành viên các tổ, nhóm, CLB văn nghệ trên toàn huyện.

Không chỉ trau dồi kỹ năng hát chèo, hát văn hay sử dụng các nhạc cụ dân tộc, các học viên còn được “tưới mát” tâm hồn bằng những câu chuyện, những giá trị văn hóa đậm đà bản sắc. Không khí lớp học luôn sôi nổi, lan tỏa tinh thần hào hứng và niềm say mê mãnh liệt, khẳng định sức sống mạnh mẽ của nghệ thuật dân gian giữa thời đại mới.

Từ những lớp học như vậy, nhiều CLB chèo, hát văn được thành lập hoặc khôi phục hoạt động. Những buổi biểu diễn nghệ thuật truyền thống đã trở lại trong các lễ hội làng, sự kiện chính trị - văn hóa, tạo nên không gian sinh hoạt cộng đồng giàu bản sắc.

Lớp tập huấn cũng góp phần thúc đẩy phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, gắn kết văn hóa với đời sống thực tiễn và từng người dân. Đây chính là nền tảng để địa phương tiếp tục lập hồ sơ di sản, vinh danh nghệ nhân, bảo tồn những giá trị phi vật thể độc đáo của Hoằng Hóa.

Theo đại diện Phòng Văn hóa - Khoa học và Thông tin huyện Hoằng Hóa, lớp tập huấn không chỉ là hoạt động truyền dạy đơn thuần mà còn hướng tới mục tiêu lâu dài: Xây dựng mạng lưới “hạt nhân văn nghệ” tại các thôn, xóm, cơ sở.

Sau khi kết thúc lớp học, mỗi học viên sẽ trở thành một “người truyền lửa”, tiếp tục hướng dẫn, lan tỏa tinh thần yêu nghệ thuật truyền thống cho người dân tại địa phương mình. Đây chính là cách làm bền vững để phong trào văn hóa, văn nghệ tại cơ sở ngày càng phát triển sâu rộng và chất lượng.

Thực tiễn cho thấy, nghệ thuật truyền thống không thể trường tồn nếu không có thế hệ kế thừa và sự cộng hưởng bền bỉ từ cộng đồng. Chính những nỗ lực không mỏi mệt của Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Như Chi cùng lớp tập huấn nghệ thuật tại Hoằng Hóa đã trở thành minh chứng sống động cho một hướng đi đúng đắn: Khơi nguồn từ cơ sở, vun đắp bằng tình yêu và trách nhiệm, để những giá trị nghệ thuật dân gian được đánh thức và hồi sinh mạnh mẽ giữa lòng thời đại mới.

Ngày nay, Hoằng Hóa đang vươn mình trở thành điểm sáng trên bản đồ gìn giữ di sản văn hóa nghệ thuật truyền thống. Những làn điệu chèo, chầu văn không còn là âm thanh hoài niệm của quá khứ, mà đã trở lại đầy sức sống, ngân nga trong đời sống tinh thần của người dân.

Bằng tâm huyết của những con người trọn đời vì nghệ thuật, cùng sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền và nhân dân, có thể tin tưởng rằng các giá trị văn hóa nơi đây sẽ tiếp tục được gìn giữ và lan tỏa, như nhịp đập âm thầm nhưng mãnh liệt của nghệ thuật truyền thống đất Việt trên từng nẻo quê hương.