Gánh tuồng gia đình nơi phố cổ Hội An

VHO - Giữa nhịp sống sôi động của phố cổ Hội An, có một mái nhà vẫn đều đặn thắp sáng “ngọn đèn” tuồng bằng tình yêu, kỷ luật làm nghề và sự gắn bó qua nhiều thế hệ.

Từ đôi vợ chồng nghệ sĩ Lê Phú Hải - Hồ Thị Ánh Hoa đến cô con gái Hoàng Yến và những lớp học trò nhỏ, gánh tuồng nơi góc Chùa Cầu đã làm nên một lát cắt cảm xúc cho “Đêm phố cổ”, đồng thời kể câu chuyện bền bỉ về một gia đình giữ nghề - truyền nghề - giữ hồn di sản cho hôm nay và mai sau.

 Gánh tuồng gia đình

Vợ chồng nghệ sĩ Lê Phú Hải và Hồ Thị Ánh Hoa có lẽ là một trong số hiếm hoi những người vẫn kiên trì bám nghề tuồng qua bao thăng trầm, chật vật mưu sinh mà không rời “ngọn lửa” gia đình đã chọn giữ.

Sinh năm 1950, từ năm 10 tuổi ông Hải đã theo chân cha (thành viên Đoàn tuồng Cẩm Hà) đi diễn nhiều nơi, lặng lẽ nhìn cha hóa thân trên sân khấu, nghe cha chỉ dạy và tự học từng động tác tuồng. Năm 17 tuổi, ông tham gia cách mạng; sau năm 1975 trở về quê hương, ông tiếp tục theo đuổi đam mê, tham gia Đoàn tuồng Nam Diêu của địa phương.

Còn bà Hồ Thị Ánh Hoa quê ở Đà Nẵng, cũng bén duyên với tuồng từ năm lên 10. Mẹ bà là nghệ sĩ tuồng, vừa truyền lửa đam mê, vừa là người thầy đầu tiên dạy nghề cho bà. Gặp gỡ và kết hôn với ông Hải, bà theo chồng về Hội An, cùng tham gia đoàn tuồng địa phương, để rồi từ đó, tuồng trở thành sợi dây gắn kết của một mái ấm.

Hành trình theo nghề của đôi vợ chồng nghệ sĩ trải qua nhiều biến động. Năm 1986, đoàn tuồng địa phương ngừng hoạt động; mãi đến năm 2003 mới được thành lập lại với khoảng 12 thành viên. Ông Hải vừa đảm nhiệm kép chính, vừa tìm kiếm, đào tạo thêm diễn viên, nhiều lúc kiêm luôn vai “ông bầu” khi tìm đến khách sạn, nhà hàng đăng ký trình diễn tuồng phục vụ khách để duy trì hoạt động cho đoàn. Tuy nhiên, khoảng 5 năm sau, đoàn tuồng đã tan rã vì nhiều lý do.

Từ năm 2005, vợ chồng ông Hải làm cộng tác viên với Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh - Truyền hình TP Hội An trước đây (nay là Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa thế giới Hội An), tham gia trình diễn tuồng phục vụ khách tham quan trong Khu phố cổ.

Ban đầu, CLB tuồng Hội An chỉ diễn định kỳ vào đêm phố cổ hằng tháng; về sau, khi được du khách yêu thích, chiếu tuồng bắt đầu diễn vào các tối thứ 7. Cùng với đó, tại Nhà biểu diễn nghệ thuật tuồng Hội An cũng tổ chức các buổi diễn trích đoạn, giới thiệu tuồng đến du khách.

Sân khấu tuồng ở phố đi bộ không màn nhung, không thảm đỏ, chỉ là khoảng sân nhỏ đơn sơ ở góc Chùa Cầu. Bà Hoa, ông Hải cùng các thành viên CLB tuồng tự tay chuẩn bị trang phục, đạo cụ, bài trí… để tiết kiệm chi phí. Lương cộng tác viên không nhiều, nhưng được hát, được diễn, được sống trong không gian tuồng cùng khán giả chính là hạnh phúc và cũng là động lực để những người như ông bà bền bỉ với nghề. Và “mạch” gia đình ấy tiếp tục được nối dài: Cô con gái Hoàng Yến cũng “bén duyên” tuồng, học từ ba mẹ, từ các cô chú trong CLB; từ lớp 7, cô bé đã bước ra chiếu tuồng, cùng biểu diễn những trích đoạn tuồng với ba mẹ mình.

Giữ lại, trao truyền “ngọn lửa” nghề cho lớp trẻ

Chiếu tuồng diễn ở không gian phố đi bộ, tổ chức định kỳ vào đêm 14 Âm lịch hằng tháng, là một sản phẩm văn hóa độc đáo, góp phần tạo dấu ấn cho thương hiệu du lịch “Đêm phố cổ” Hội An. Không chỉ mở thêm một không gian để du khách tìm hiểu, trải nghiệm nghệ thuật truyền thống, nơi đây còn là “sân nhà” gìn giữ di sản của những gia đình làm nghề như ông Hải - bà Hoa: Bảo tồn tuồng, trao truyền và đào tạo lớp diễn viên kế cận cho Hội An.

Khi nghệ thuật hát tuồng ngày càng đối diện nguy cơ mai một, năm 2016, với sự hỗ trợ từ quỹ của cố Giáo sư Hoàng Châu Ký - người được xem là bậc thầy của bộ môn này với nhiều công trình nghiên cứu, bảo tồn và truyền bá rộng rãi - Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh - Truyền hình TP Hội An (trước đây) đã mở lớp truyền vai hát tuồng cho các bạn trẻ có năng khiếu, yêu thích bộ môn này.

Vợ chồng ông Hải là người trực tiếp đứng lớp, dạy và thị phạm môn tuồng cổ dân gian cho thế hệ sau. Lớp học kéo dài khoảng 6 tháng, với 14 học viên trong độ tuổi 11-17, được dạy các kỹ năng, kỹ thuật cơ bản của tuồng như vũ đạo, hát múa, điệu bộ…

Những trích đoạn truyền thống phù hợp lứa tuổi thiếu nhi như Lê Lai cứu chúa; Trần Quốc Toản ra quân; Hạ sơn; Múa kiếm; Kim Liên tiễn mẹ; Hát giáo tuồng… được vợ chồng ông Hải tâm huyết truyền lại cho học trò. Tuy không quá dài, nhưng nỗ lực bền bỉ ấy đã nhen nhóm, khơi gợi sự quan tâm, lòng yêu thích hát tuồng nơi lớp trẻ ở Hội An. Sau khóa học, nhiều bạn trẻ tiếp tục tự tìm đến các cô chú trong CLB tuồng để học thêm. Cũng từ đó, một số học viên có năng khiếu được đào tạo sâu hơn, trở thành cộng tác viên, diễn viên tham gia các hoạt động biểu diễn tuồng của Hội An.

Theo ông Hải, tuồng là loại hình nghệ thuật truyền thống pha lẫn giữa dân gian truyền khẩu và tính hàn lâm, nên người thực hành phải có tố chất bẩm sinh, luôn tìm tòi, học hỏi mới có thể theo nghề bền lâu. Với nghệ thuật tuồng, trước tiên người theo nghề phải có năng khiếu và thực sự đam mê; có đam mê mới kiên trì rèn luyện, trau dồi lâu dài giọng hát, điệu bộ, kỹ năng diễn xuất… Không chỉ nắm được tích tuồng, bố cục, câu chữ, lời lẽ đối thoại của những vở tuồng kinh điển, người diễn còn phải vững các điệu bộ, động tác cơ bản; đặc biệt cần sự linh hoạt, kinh nghiệm và kiến thức để ứng biến phù hợp trên sân khấu.

Mới đây, ông Lê Phú Hải đã được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú ở loại hình di sản Nghệ thuật trình diễn dân gian. Trong bối cảnh Hội An gia nhập mạng lưới Thành phố sáng tạo toàn cầu của UNESCO lĩnh vực Thủ công mỹ nghệ và Văn nghệ dân gian, đây là kết quả mang ý nghĩa quan trọng, đồng thời ghi nhận những nỗ lực của ông trong hành trình gìn giữ, phát huy và theo đuổi nghệ thuật tuồng.