Cảm hứng phái sinh từ Van Gogh

VHO - Triển lãm Van Gogh ở Sài Gòn không dừng lại ở việc lấy cảm hứng, hoặc sáng tạo phái sinh, mà dùng ngôn ngữ/bút pháp pop-art (tạm dịch: nghệ thuật đại chúng) để đưa Van Gogh về Sài Gòn, cùng ông dạo phố, sinh hoạt như người Sài Gòn.

Tác phẩm Ăn bánh mì ở đường Bùi Viện

Trên thế giới, đã, đang và sẽ còn có nhiều triển lãm lấy cảm hứng từ tác phẩm hoặc cuộc đời của danh họa Van Gogh. Chỉ cần vô mạng gõ cụm từ có liên quan thì sẽ thấy hiện nay có nhiều triển lãm như vậy đang diễn ra, và nghệ sĩ Trần Trung Lĩnh cũng tạo ra không gian Van Gogh tại TP.HCM. Triển lãm diễn ra từ ngày 13-23.5.2023, tại SiLart Station, 139 Đinh Bộ Lĩnh, quận Bình Thạnh, TP.HCM. 

Họa sĩ với sự nhạy cảm của mình luôn phóng chiếu tầm mắt và tâm hồn để ghi nhận đời sống ở xung quanh vào tranh. Van Gogh từng làm vậy với Nuenen, Paris, Arles, đặc biệt với Saint-Rémy, dù ở thời gian ngắn ngủi. Thậm chí với 70 ngày cuối đời ở Auvers-sur-Oise, Van Gogh cũng không muốn bỏ sót điều gì. Chính vì vậy, dù tại thế có 37 năm, nhưng trong khoảng một thập niên cuối, ông đã sáng tác hơn 2.100 tác phẩm, trong đó có khoảng 860 tranh sơn dầu, hầu hết được vẽ trong hai năm cuối đời.

Trần Trung Lĩnh cũng từng làm vậy với Sài Gòn mùa dịch Covid-19. Và lần này, anh lại “cưỡng đoạt” bảng màu của Van Gogh, đi đôi giày giống như Van Gogh, nhìn góc nhìn như Van Gogh… để nhìn về Sài Gòn theo phong cách pop-art. Trong góc nhìn ấy, Trần Trung Lĩnh nhìn thấy: Những khuôn mặt ghi dấu ấn với Sài Gòn, những huyền thoại để lại, ví dụ như Petrus Ký, như Cô Ba Sài Gòn; những phận đời mưu sinh ở thành phố này và nhưng tâm hồn nhạy cảm, họ hiện diện khắp nơi; những góc phố đặc trưng, mà bản thân đó đã là những câu chuyện. Nhìn ngắm nó, đối thoại với nó sẽ được nghe những câu chuyện về Sài Gòn; có cả những lao xao của chính họa sĩ, khi ký họa, khi ngồi uống cà phê một mình trong lòng thành phố này… 

Những khuôn mặt ghi dấu ấn với Sài Gòn qua phong cách Trần Trung Lĩnh

Trần Trung Lĩnh theo đuổi phong cách pop-art với thủ pháp cưỡng đoạt rất đặc trưng. Pop-art vốn rất hiện đại, hợp thời và phá cách, nhưng anh lại chịu ảnh hưởng nhiều của hội họa biểu hiện, chia sẻ với Van Gogh về cách bóp méo nhân vật rất đặc trưng. Màu sắc cũng vậy, những tông màu của Lĩnh thường dùng là những tông màu mạnh. Lĩnh vẽ với tốc độ rất nhanh, để dồn nén cảm xúc vào tranh vẽ. Và thứ ảnh hưởng rõ rệt nhất của Van Gogh lên Trần Trung Lĩnh là việc dùng các hình ảnh trong tranh của Van Gogh như là những pop-icon, cưỡng đoạt (impasto) nó để đưa vào một ngữ cảnh mới, câu chuyện khác. Các hình ảnh starry night, hoa hướng dương… được thể hiện dưới bút pháp impasto của Van Gogh trong tranh Trần Trung Lĩnh rất sống động.

Trần Trung Lĩnh dùng tâm hồn nhạy cảm của mình để nhìn nhận những mảnh đời xung quanh, ở Sài Gòn. Những mảnh đời ấy này mưu sinh, hiển hiện khắp nơi, nhưng chỉ nhìn thấy rõ khi sở hữu một tâm hồn nhạy cảm, bằng một sự cảm thông không cần cúi xuống, mà là bằng sự kề vai thấu cảm. Lĩnh từng làm điều đó với Sài Gòn mùa dịch, bộ tranh digital, làm bật lên tính chịu thương chịu khó, tính người trong cơn bĩ cực. Là một cú lẳng lặng chìa tay trao phần cơm hộp đỡ đói, là cha cõng con đầy thương yêu trong cuộc mưu sinh khốn khó. Những hình ảnh được khắc họa lên tranh ấy, nó không chỉ đơn thuần tạo ra những cảm xúc đồng cảm với sự xúc động giản đơn, nó còn khiến người ta suy ngẫm rằng, sự cao đẹp của tính người nó hiện diện bất chấp điều kiện xã hội ra sao.

Và anh nói thêm: “Kể cả bây giờ, trong một cuộc dạo chơi nho nhỏ của Van Gogh ở Sài Gòn, một trong muôn ngàn gương mặt khác nhau của con đường pop-art, Lĩnh muốn sống lại quãng đường cũ bằng một cái nhìn khác, bình dị thôi, như chính con người của Van Gogh, để yêu thương nhiều hơn, như là cái cách mà cuộc đời của ông đã cống hiến cho thế giới này, đẹp bình thường, giản đơn”.

Van Gogh, như là một pop-icon, đưa hình ảnh của ông vào tranh thì hẳn là việc thường làm của các họa sĩ, và Lĩnh cũng thường vậy. Nhưng lần này có khác đi một chút. Sự cưỡng đoạt chính Van Gogh, chính tâm hồn Van Gogh, lồng vào trong tâm hồn mình, đi đôi giày của chính ông, nhìn cuộc sống chung quanh bằng tâm hồn đó, vẽ chúng lại bằng những dồn nén đau đớn đó, để tôn vinh tình yêu với Van Gogh chính là điều Lĩnh đang làm ở đợt triển lãm lần này. 

Nghệ thuật, xét như là một năng lực lý tính thực hành, mỗi khi nó trỗi dậy ở trong một cá thể thì nó sẽ ám ảnh người sở hữu nó bằng cách này hoặc cách khác. Hai tâm hồn của hai người nghệ sĩ, dù sống ở hai thời kỳ rất khác nhau, một người cuối thế kỷ 19, một người cuối thế kỷ 20, nhưng có những sự đồng điệu, tương quan rất mực. Cả hai đều chịu ám ảnh từ trong suy tư, từ trong cảm nhận, từ trong những nỗi đau đáu nhân sinh, trong những nỗi buồn vu vơ, lẫn những nỗi hoài niệm. Van Gogh, mãnh liệt hơn, bởi sự cô độc, bởi sự không hợp thời, bởi đời sống vật chất buồn tẻ. Trần Trung Lĩnh vô tư hơn, bởi dù gì điều kiện sống của Lĩnh cũng rất khác, nhưng vẫn có cái sự đau đáu và cô độc vốn có của một nghệ sĩ. 

Trần Trung Lĩnh kể, suốt quãng thời gian sinh viên mỹ thuật, cuối thế kỷ 20, những tháng ngày lê la chép lại tranh của các danh họa như một phần của mưu sinh, mang lại cảm giác chán ngấy và đáng ghét. Trần Trung Lĩnh là một “tay trùm” chép tranh Van Gogh thời bấy giờ, nhiều bức chép đến “thuộc lòng”. Nhưng khi trưởng thành, đã rời bỏ chuyện chép tranh từ lâu, để dần sống được với công việc sáng tạo, khi nhìn lại những năm tháng chép tranh đến chán chường ấy, thấy đó vô tình lại là một kinh nghiệm quý báu. Gần như là một phương thức lặp lại hành động của các bậc thầy, tất nhiên trong chừng mực kỹ thuật nào đó, nó sẽ bổ sung cho quãng đường sáng tác về sau này rất nhiều. Để bây giờ lấy cảm hứng sáng tạo nên câu chuyện Van Gogh ở Sài Gòn, bày 13 tranh được tuyển lựa trong các sáng tác gần đây.

ANH HUY