Bảo hộ bản quyền trong phát triển công nghiệp điện ảnh: Nghệ sĩ cần chủ động bảo vệ tác phẩm của mình

VHO- Hội thảo do Bộ VHTTDL phối hợp với UBND tỉnh Lâm Đồng tổ chức trong khuôn khổ LHP Việt Nam lần thứ XXIII tại TP Đà Lạt.

Thứ trưởng Đoàn Văn Việt phát biểu tại Hội nghị

Thách thức… không hồi kết

Theo Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt, bảo hộ bản quyền đã và đang từng bước khẳng định vị thế, vai trò quan trọng trong hỗ trợ, thúc đẩy các ngành công nghiệp dựa vào bản quyền phát triển hiệu quả, bền vững. “Môi trường số đã và đang đặt ra nhiều thách thức trong việc tự bảo vệ quyền của các chủ thể và hoạt động của các cơ quan quản lý, thực thi về quyền tác giả, quyền liên quan...”, Thứ trưởng nhận định.

Tại Việt Nam, công nghiệp điện ảnh trong giai đoạn 2018-2022 có xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ, giá trị sản xuất bình quân tăng 8,03%/năm; giá trị gia tăng đóng góp vào nền kinh tế bình quân tăng 7,94%/năm. Cùng với đó, nguồn lực lao động tăng 8,05% và số lượng cơ sở kinh tế hoạt động trong lĩnh vực điện ảnh tăng 8,39%. Doanh thu điện ảnh chiếu rạp trong năm 2018 đạt khoảng 3,4 nghìn tỉ đồng (tương đương 145 triệu USD) và đạt trên 4,1 nghìn tỉ đồng (178 triệu USD) năm 2019. Tuy nhiên, do dịch Covid-19, năm 2020 con số đã sụt giảm mạnh, chỉ còn 750 tỉ đồng; năm 2021 cũng chỉ đạt 1,156 nghìn tỉ đồng. Sang năm 2022, tổng doanh thu đã có bước phục hồi đáng kể, đạt khoảng 70% so với năm 2019.

Thứ trưởng Đoàn Văn Việt cho biết, Hội thảo Bảo hộ bản quyền trong phát triển công nghiệp điện ảnh có ý nghĩa quan trọng nhằm khuyến khích sáng tạo, tăng cường thu hút đầu tư; nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về bản quyền, thúc đẩy các hoạt động sáng tạo và bảo hộ thành quả sáng tạo; xác định khó khăn, vướng mắc và đề xuất giải pháp bảo hộ bản quyền; từng bước hoàn thiện hành lang pháp lý về quyền tác giả, quyền liên quan. Đây là cơ hội để các cơ quan quản lý, thực thi bản quyền tiếp tục lắng nghe mong muốn, nguyện vọng của các nhà sáng tạo điện ảnh, đại diện các cơ quan, ban, ngành, hiệp hội liên quan; trên cơ sở đó nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách hỗ trợ cũng như hoàn thiện cơ sở pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi làm động lực phát triển các hoạt động bảo hộ bản quyền, đổi mới, sáng tạo, phát triển công nghiệp điện ảnh nói riêng và các ngành công nghiệp dựa vào bản quyền nói chung.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Phạm S bày tỏ tin tưởng, sau LHP Việt Nam lần thứ XXIII, Lâm Đồng sẽ là địa điểm thu hút nhiều đoàn làm phim đến tìm kiếm và thực hiện cảnh quay cho các tác phẩm điện ảnh, truyền hình, quảng cáo, ca nhạc... “Tỉnh sẽ tiếp tục đồng hành với Bộ VHTTDL nghiên cứu để đề xuất, hoàn thiện quy định nhằm đảm bảo nền công nghiệp văn hóa nói chung và công nghiệp điện ảnh phát triển bền vững, hiện đại, hiệu quả, phù hợp với xu hướng hiện nay, qua đó đóng góp tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, địa phương”, ông Phạm S cho biết.

Bà Sylvie Forbin, Phó Tổng giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới WIPO nhận định, thành công của một bộ phim không thể đoán trước, tuy nhiên, để làm một bộ phim thì luôn cần sự hỗ trợ tài chính từ các nguồn công hoặc tư nhân. Để những khoản đầu tư đó sinh lời, ngoài phương tiện truyền thống là rạp chiếu và chương trình phát sóng, các loại hình mới như nền tảng video theo yêu cầu và phát trực tuyến ngày càng quan trọng. Những kênh truyền thông này tạo cơ hội mới, dễ dàng hơn cho bộ phim được trình chiếu trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, bà Sylvie Forbin nhấn mạnh, để điều này được bền vững và để điện ảnh trở thành một ngành công nghiệp thực sự, việc có khung pháp lý thuận lợi là điều quan trọng.

 Hội thảo “Bảo hộ bản quyền trong phát triển công nghiệp điện ảnh”

Nghệ sĩ mong có “đường dây nóng”

Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả Phạm Thị Kim Oanh nêu, Internet tạo điều kiện cho người dùng có thể truy cập, sử dụng, thậm chí kinh doanh trái phép các tác phẩm điện ảnh, gây thiệt hại cho chủ sở hữu quyền tác giả. “Với hàng triệu người sử dụng Internet và hàng triệu website như hiện nay, việc kiểm soát các nội dung đăng tải để đảm bảo việc bảo hộ quyền tác giả là vô cùng khó khăn”, bà Oanh nhấn mạnh.

Tình trạng xâm phạm quyền tác giả, tác phẩm đối với phim chiếu rạp, phim truyền hình vẫn xảy ra phổ biến, đặc biệt là vi phạm trong môi trường Internet, như bị khán giả livestream phát trực tiếp hoặc phát tán trên mạng. Cùng với sự phát triển công nghệ, các hành vi xâm phạm cũng ngày càng tinh vi hơn.

Tại Hội thảo, nhiều giải pháp đã được nhà quản lý, các nghệ sĩ đề xuất để bảo hộ bản quyền tác phẩm điện ảnh trong môi trường số hiện nay. Theo Phó Cục trưởng Phạm Thị Kim Oanh, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan nói chung, quyền tác giả, tác phẩm điện ảnh nói riêng. Các chủ sở hữu quyền tác giả cần nâng cao nhận thức, ý thức, đẩy mạnh áp dụng các biện pháp công nghệ và thông tin quản lý để bảo vệ chính mình; chủ động yêu cầu xử lý khi phát hiện hành vi xâm phạm bản quyền...

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam Đỗ Lệnh Hùng Tú đề cập đến những vấn đề nổi cộm về bảo vệ bản quyền tác phẩm điện ảnh hiện nay. Đơn cử, việc sử dụng hình ảnh của các bộ phim tài liệu cũ, đã có trên không gian mạng để đưa vào tác phẩm điện ảnh mới, nhưng chỉ chạy một dòng ngắn ngủi cho biết có sử dụng tài liệu của đồng nghiệp, trong khi nhà làm phim không hề trực tiếp xin phép tác giả và chưa có sự đồng ý của tác

 giả. “Thực trạng vi phạm như thế rất phổ biến. Đáng ra, trước khi đưa vào phim tư liệu có sẵn, các nhà làm phim phải xin phép, chú thích rõ ràng tư liệu được lấy từ đồng nghiệp nào, từ bộ phim nào. Đó mới là sự tôn trọng đúng đắn với tác quyền trong điện ảnh”, ông Đỗ Lệnh Hùng Tú nêu.

Bức xúc trước những thiệt hại vật chất và tinh thần không hề nhỏ khi những “đứa con tinh thần” của mình bị xâm phạm bản quyền một cách tùy tiện, đạo diễn, nhà sản xuất Lương Đình Dũng thiết tha đề nghị cần có “đường dây nóng” hỗ trợ các nhà làm phim. “Các bộ phim bị xâm phạm bản quyền, phát tán trên môi trường mạng chưa được xử lý nghiêm minh; các tổ chức, cá nhân vẫn tiếp tục đưa tác phẩm chưa được phép lên mạng hay trang cá nhân, đây cũng là một vấn đề cần được chú trọng giải quyết hơn nữa để tạo ra môi trường phát triển điện ảnh lớn mạnh...”, đạo diễn Lương Đình Dũng nói. Đạo diễn phim 578 cũng cho biết, hiện trên mạng có hai bộ phim của anh “gõ ra là có, các video, hình ảnh xâm phạm bản quyền xuất hiện vô tội vạ”.

 Giao lưu đoàn phim “Em và Trịnh” tại Đại học Đà Lạt

Tự cứu mình trước khi “kêu cứu”

Đạo diễn, nhà sản xuất phim Võ Thanh Hòa ái ngại, đối với thị trường Việt Nam, chúng ta gặp nhiều thách thức trong việc xử lý vi phạm bản quyền và tìm đường xuất ngoại cho các tác phẩm điện ảnh nội địa. Một trong những vấn đề ảnh hưởng tiêu cực đến nền điện ảnh Việt nói riêng và ngành giải trí nói chung là vi phạm bản quyền. Vài năm trước, bộ phim Bụi đời Chợ Lớn của Charlie Nguyễn từng là nạn nhân khi bị một số đối tượng tung lên mạng trước thời gian công chiếu; gần đây phim Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh hay Con nhót mót chồng đều bị cắt thành nhiều clip nhỏ và phát tán trên mạng xã hội nhằm qua mặt các thuật toán kiểm duyệt… Ngay với bộ phim của mình, Võ Thanh Hòa cũng bày tỏ bức xúc khi “gặp” hàng trăm video cắt từ phim Siêu lừa gặp siêu lầy. Đạo diễn kiến nghị, cần hoàn thiện hành lang pháp lý, tác động để người sử dụng nhận thức được việc trả tiền bản quyền sẽ giúp chính họ có cơ hội được thưởng thức những tác phẩm chất lượng hơn.

Chia sẻ với tâm tư của các nhà sản xuất, nghệ sĩ điện ảnh, Chủ tịch Hiệp hội xúc tiến và phát triển điện ảnh Việt Nam, TS Ngô Phương Lan cho rằng, thật khó lý giải khi xâm phạm điện ảnh dù gây ra thiệt hại khôn lường lại bị xem nhẹ. Đáng buồn khi chúng ta đang đẩy mạnh xây dựng nền công nghiệp điện ảnh nhưng nạn ăn cắp bản quyền tại Việt Nam lại bị xếp hàng đầu châu Á. Trước vấn nạn xâm phạm bản quyền đang diễn ra nhức nhối, dưới muôn hình vạn trạng, nhà sản xuất, nghệ sĩ điện ảnh thay vì chỉ kêu cứu, trông chờ sự bảo hộ, hỗ trợ từ cơ quan quản lý Nhà nước hay các tổ chức nghề nghiệp thì hãy tự tìm cách và chủ động hơn để bảo vệ những “đứa con tinh thần” của mình.

“Các nhà làm phim cần tìm hiểu pháp luật nhiều hơn, đừng cứ hồn nhiên làm việc, hồn nhiên đầu tư sản xuất và đến khi bị xâm phạm, thiệt thòi lớn mới lên tiếng kêu cứu. Ngay từ đầu, chúng ta nên tìm đến các tổ chức tư vấn để bảo vệ bản quyền cho tác phẩm của mình...”, bà Lan lưu ý. 

PHƯƠNG ANH; ảnh: TRẦN HUẤN