Hiện trạng hoang phế tại di tích Phật viện Đồng Dương

VHO - Di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương (xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) là di tích khảo cổ học có quy mô, giá trị to lớn, đặc biệt quan trọng trong lịch sử mỹ thuật, văn hóa và tôn giáo Chămpa.

Viện dẫn lại tài liệu của H. Parmentier vào đầu thế kỷ trước, Phật viện này có ba tổ hợp chính trải rộng trên chiều dài 1.300 m, theo trục Đông - Tây, được phân bố thành ba khu tường bao vuông vức.

Trong đó, khu I bao gồm Phật đường chính của hoàng gia và những đền - tháp phụ bao quanh; khu II là một tiền đình (mandapa) hình chữ nhật dùng để chuẩn bị nghi lễ như múa thiêng, hát thiêng, bày lễ vật… kết hợp với khu I; khu III là tự viện nơi hành lễ của chư tăng trong Phật viện và của các tín đồ.

Trải qua thời gian, biến động thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá nặng nề của thiên nhiên, chiến tranh và con người, Phật viện được cho là lớn nhất Đông Nam Á đã trở thành phế tích, dấu vết nhận dạng còn lại khu vực di tích hiện nay chỉ còn lại một mảng tường thuộc về phế tích kiến trúc được gọi tên là tháp Sáng.

Phần còn lại của phế tích tháp Sáng theo dự đoán là mảng tường thuộc mặt Tây của tháp, hiện đang được chống đỡ bằng hệ thống dàn chống bằng thép ống. Phía mặt Bắc là bộ khung cửa bằng đá sa thạch cũng được dựng lại tại vị trí gốc.

Hiện tượng vôi hóa chất kết dính dẫn đến phá vỡ liên kết giữa các viên gạch, làm bong tách ra và rơi xuống đất. Để tránh tình trạng này, cơ quan chuyên môn cho xếp những viên gạch lại với nhau làm bệ đỡ tạm thời để tránh tình trạng rơi đổ gạch từ thân tháp.

Khuôn viên xung quanh tháp hiện trạng còn lại chỉ là những đống gạch đổ nát, những tấm bia đá lớn cùng nhiều hiện vật khác nay vẫn đang bị vùi lấp dưới lớp cây cỏ dày đặc trùm lấp, bao phủ toàn bộ khu vực di tích.

Kết quả khảo sát đánh giá tình trạng kỹ thuật của tháp Sáng cho thấy, các thành phần cấu trúc của các mảng tường mặt Tây vẫn đang tiếp tục bị xuống cấp, trong trạng thái nguy hiểm, lộ rõ nguy cơ mất ổn định chung.

Bộ khung cửa đá sa thạch với những vết nứt lớn vẫn tiếp tục phát triển, rõ ràng nhất là vết cắt trên khung cửa ngang, tương đương vết gãy của tấm lanh tô cửa, gần như đã cắt rời tấm đá khung cửa.

Ông Trương Công Hùng - Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Thăng Bình cho biết, trong diện tích khoanh vùng bảo vệ 5,3 ha của di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương vẫn còn 11 nhà dân, 112 ngôi mộ cùng nhiều diện tích đất hoa màu, đất trồng rừng... Mỗi năm, huyện Thăng Bình chi khoảng 60 triệu đồng để phát quang, bảo vệ khu vực xung quanh cổng tháp Sáng và đường vào di tích.