100 năm Nam Phong tạp chí

VH- Đến nay, 100 năm đã trôi qua kể từ năm Nam Phong tạp chí ra số đầu, lịch sử báo chí đã có những cuộc “xét lại” song nhiều vấn đề chưa thống nhất.

Thế nhưng, theo các học giả, trên bình diện khác, không thể phủ nhận vai trò, sức ảnh hưởng của tạp chí này đối với tiến trình hiện đại hóa văn học Việt Nam thế kỷ XX.

Năm 1917, Nam Phong tạp chí chính thức ra đời với vai trò chủ bút Phạm Quỳnh. Trong vòng 17 năm gồm 210 số, đây là một ấn phẩm tồn tại trong hoàn cảnh đặc biệt của lịch sử dân tộc. Vào những thập niên đầu thế kỷ XX, Nam Phong được đánh giá là tạp chí bề thế nhất. Kể cả hiện nay, cũng là tờ tạp chí gây nhiều tranh cãi nhất, trở thành sợi dây bị giằng co bởi các quan điểm đánh giá trái chiều. Thực tế, vai trò, vị trí và sức ảnh hưởng của tạp chí này đối với tiến trình lịch sử văn hóa, văn học của Việt Nam đã được nhiều học giả nghiên cứu, song chưa đi đến ý kiến nhất quán. Tuy vậy, hiếm có quan điểm phủ định sạch trơn, bởi những giá trị tờ báo này thể hiện, trong đó, nổi bật là ở lĩnh vực văn học.

Theo các nhà nghiên cứu, báo chí giai đoạn này là diễn đàn thảo luận, thí nghiệm cách làm giàu ngôn ngữ, xây dựng câu văn xuôi, còn là nơi sưu tầm phổ biến vốn văn học cổ điển của nước nhà, giới thiệu văn học nước ngoài vào Việt Nam (bấy giờ chủ yếu là văn học Pháp và Trung Quốc). Nhiều cây bút đã trải qua trường đào tạo văn chương là tạp chí này. Năm 1933, trong cuốn Phê bình và cáo luận, tác giả Thiếu Sơn nhận định: “Có nhiều người không biết đọc văn Tây văn Tàu, chỉ nhờ Nam Phong hun đúc mà có được cái tri thức phổ thông tạm đủ sinh hoạt ở đời. Có nhiều ông đồ Nho chỉ đọc Nam Phong mà cũng biết được đại khái những văn chương học thuật của Tây phương”.

Nhiều năm nghiên cứu về Nam Phong tạp chí, PGS.TS Nguyễn Đức Thuận chỉ ra những dẫn chứng cho thấy, tạp chí này đã chuẩn bị nền tảng cho văn học hiện đại. Các thể loại mới xuất hiện như tiểu thuyết, phê bình văn học, kịch nói…; thể loại văn xuôi tự sự cũng ra đời bằng cách xây dựng nhân vật, hành văn, ngôn ngữ… đã dẫn lối cho tiến trình hiện đại hóa văn chương giai đoạn tiếp theo. Đồng thời, tờ Nam Phong tạp chí cũng chú ý giới thiệu chuyên sâu về lý luận văn học và thực hành phương pháp nghiên cứu văn học mới. Chủ bút Phạm Quỳnh đã khảo dịch về lịch sử văn chương Pháp, về nghề văn, cách viết tiểu thuyết, về thơ, kịch nói, các tác phẩm nổi tiếng đương thời… Có thể nói, tất cả đều có tính gợi ý, định hướng cho bước hình thành và phát triển văn mới ở nước ta theo mẫu hình văn học phương Tây, làm tiền đề cho trào lưu văn học mới, nở rộ những năm 1930 - 1945 và sau này.

Nhìn lại những điểm nổi bật trong văn học trên Nam Phong tạp chí, GS.NGND Nguyễn Đình Chú đặt câu hỏi: Hiện nay, đất nước có nền văn xuôi tiếng Việt bề thế sáng giá như thế, hỏi ai là những người đặt nền móng đầu tiên? Theo ông: Trương Vĩnh Ký là người tiên phong của công cuộc hiện đại hóa văn hóa và phần nào cũng là văn học Việt Nam thời cận đại. Nhưng chủ yếu mới là trên phương diện thực thi, còn về lý thuyết thì chưa có gì đáng kể. Đến Nguyễn Văn Vĩnh thì vẫn là thực thi nhưng đã có ít nhiều lý thuyết. Còn Phạm Quỳnh, với Nam Phong tạp chí thì đã đi bằng hai chân: Lý thuyết và thực thi, đáng coi là nhà đạo diễn của công cuộc hiện đại hóa văn học nước nhà của những năm 20 thế kỷ XX. Song, cuộc “đạo diễn” ấy không hẳn chỉ là chuyện giấy bút.

Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng, không phải ngẫu nhiên mà Nam Phong tạp chí tồn tại những 17 năm, và đến giờ, người ta vẫn còn nghiên cứu để nhìn nhận về nó. Nhận thức đúng giá trị trong đúng bối cảnh thời đó cũng là nhận thức chính mình trong hiện tại. Vấn đề Nam Phong tạp chí vốn đã được quan tâm từ lâu nhưng thể hiện ở những khía cạnh khác nhau. Trong đó, khá nhiều người nhận định về Nam Phong tạp chí chỉ bằng cảm nhận chứ chưa mấy ai đọc kỹ. Dù sao cũng không thể không ghi nhận công lao của tạp chí này về vai trò của nó trong sự nghiệp phát triển văn học, kể cả những dấu ấn đậm nét khác ở lĩnh vực văn hóa, khoa học, triết học…

Thu Lê