Về thăm nơi khởi phát cao trào cách mạng Xô viết Nghệ Tĩnh

VHO - Trong không khí Nghệ An tưng bừng kỷ niệm 995 năm danh xưng Nghệ An (1030 – 2025) và 95 năm phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (12.9.1930 – 12.9.2025), mỗi di tích, mỗi “địa chỉ đỏ” trên mảnh đất này lại trở thành chứng nhân lịch sử sống động. Trong đó, đền Xuân Hòa ở xã Hưng Nguyên Nam chính là một dấu son đặc biệt, nơi phát lệnh cho cuộc biểu tình ngày 12.9.1930, góp phần làm nên bản anh hùng ca bất diệt của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Nơi hiệu triệu đấu tranh thoát xiềng xích nô lệ

Ông Hoàng Đăng Hùng, quản lý di tích kiêm thủ từ đền Xuân Hòa trao đổi về lịch sử của đền

Đền Xuân Hòa tọa lạc tại làng Xuân Hòa, xã Hưng Long xưa (sau này là Long Xá, nay thuộc xã Hưng Nguyên Nam, Nghệ An). Đây không chỉ là nơi khởi phát cuộc biểu tình lớn trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, mà còn là nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng.

Trải qua biến thiên thời gian, quần thể di tích này hôm nay đã trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng, để thế hệ mai sau tiếp nối câu chuyện hòa bình.

Theo ông Hoàng Đăng Hùng (SN 1952), quản lý di tích kiêm thủ từ đền, công trình được xây dựng từ thế kỷ XVII tại thôn Yên Phủ, xã Long Cù, phủ Hưng Nguyên.

Đền thờ thần Hoàng làng cùng hai vị thần dân gian Cao Sơn, Cao Các, những người có công bảo vệ đất nước và giúp dân.

Trong phong trào cách mạng, nơi đây trở thành điểm tập hợp cán bộ, đảng viên và quần chúng, là nơi treo ngọn cờ đỏ búa liềm phát hiệu lệnh cho cuộc biểu tình toàn phủ Hưng Nguyên rạng sáng 12.9.1930.

"Để chuẩn bị cho cuộc mít tinh, theo phân công của chi bộ, các đảng viên và người dân đã đốn ba cây tre già, nối lại thành cột cờ. Cột cờ ấy được chằng buộc trên ngọn cây trôi cổ thụ trước đình Xuân Hòa. Trong đêm 11, rạng sáng 12.9, một lá cờ đỏ búa liềm được treo lên, tung bay trong gió.

Trong màn đêm tĩnh mịch, ngọn cờ dương cao đã trở thành tín hiệu hiệu triệu, thổi bùng tinh thần đoàn kết của quần chúng cần lao. Chính ngọn cờ ấy đã hun đúc sức mạnh tinh thần to lớn để nhân dân vùng lên đấu tranh chống thực dân Pháp, chống chính quyền tay sai, chống sưu cao, thuế nặng…", ông Hoàng Đăng Hùng, quản lý di tích kiêm thủ từ đền cho biết thêm.

Hơn 8.000 nông dân từ Phù Long, Nam Kim, Thông Lạng đã tụ họp, mang theo gậy gộc, giáo mác, tiến về ga Yên Xuân rồi phủ lỵ Hưng Nguyên để đưa yêu sách.

Cuộc biểu tình bị thực dân Pháp đàn áp đẫm máu tại Thái Lão, khiến 217 người hy sinh, 125 người bị thương.

Sau thảm sát, ngày 20.9.1930, tại chính đền Xuân Hòa, nhân dân đã tổ chức lễ truy điệu những người đã ngã xuống.

Từ đây, phong trào đấu tranh dâng cao, góp phần làm rung chuyển bộ máy chính quyền tay sai và dẫn tới sự ra đời của chính quyền Xô viết ở nhiều nơi.

Trong các giai đoạn kháng chiến sau này, đền tiếp tục được sử dụng làm xưởng công binh, kho lương, trường học và từng bị bom Mỹ phá hủy năm 1964.

Người dân sau đó phục dựng, tôn tạo lại đền. Cây trôi cổ thụ, nơi từng treo lá cờ hiệu triệu lòng dân nay không còn, nhưng dấu tích lịch sử vẫn được ghi tạc trên bia đá trước sân đền.

Địa chỉ giáo dục truyền thống cách mạng 

Đền Xuân Hòa đã được công nhận Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh từ năm 2010. Hiện trong khuôn viên còn có bia tưởng niệm liệt sĩ xã Hưng Long (cũ), trở thành điểm đến tâm linh, lịch sử thu hút đông đảo nhân dân và du khách.

Ngay trước đền Xuân Hòa, một tấm bia dẫn tích cũng đã được dựng lên, ghi rõ: “Nơi đây, điểm xuất phát của quần chúng cách mạng tập trung mít-tinh đi biểu tình, treo cờ búa liềm trên cây trôi, phát hiệu lệnh đấu tranh của toàn phủ Hưng Nguyên vào hồi 3 giờ ngày 12.9.1930. Đền Xuân Hòa đã được ghi vào lịch sử Xô viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”.

Ngày nay, cấp ủy và chính quyền xã Hưng Nguyên Nam chú trọng bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích, biến nơi đây thành địa chỉ giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Trước kia, Trường Tiểu học, THCS Long Xá thường tổ chức các buổi lễ, kết nạp đoàn viên, đội viên tại đền. Từ năm 2025, công việc chăm sóc, vệ sinh khuôn viên đền được Chi đoàn Công an xã đảm nhận.

Ông Hoàng Đăng Hùng, quản lý di tích kiêm thủ từ đền Xuân Hòa chia sẻ về tấm bia dẫn tích tại đền Xuân Hòa

Thượng úy Nguyễn Minh Tài Anh, Bí thư Chi đoàn Công an xã cho biết: “Hằng tuần, chúng tôi tổ chức vệ sinh, cắt tỉa cây xanh. Ngày mùng 1 và 15 âm lịch, cán bộ, chiến sĩ dâng hương tri ân, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tri ân anh hùng liệt sĩ”.

Cùng với bảo tồn di tích, làng Xuân Hòa hôm nay cũng đi đầu trong xây dựng nông thôn mới. Đường làng ngõ xóm được bê tông hóa khang trang, cờ Tổ quốc tung bay rực rỡ mỗi dịp lễ lớn. Người dân chú trọng phát triển kinh tế, trong đó có xuất khẩu lao động với gần 200 lao động đang làm việc ở nước ngoài.

Năm 2024, tổng thu nhập toàn xóm đạt 49 tỷ đồng, thu nhập bình quân 55 triệu đồng/người/năm; mục tiêu năm 2025 nâng lên 76 tỷ đồng và 65 triệu đồng/người/năm. Hiện xóm chỉ còn hơn 1% hộ nghèo.

Ông Lê Viết Hùng, Trưởng phòng văn hóa - xã hội xã Hưng Nguyên Nam cho biết: “Toàn xã Hưng Nguyên Nam hiện có 9 di tích được xếp hạng và 20 di tích nằm trong danh mục kiểm kê. Chính quyền xã đã thành lập Ban quản lý di tích, phối hợp với các đoàn thể, kêu gọi nguồn lực xã hội hóa để bảo tồn, tu bổ.

Việc giữ gìn đền Xuân Hòa không chỉ là gìn giữ một di sản văn hóa, mà còn là cách nuôi dưỡng niềm tự hào, bồi đắp ý chí đấu tranh, khát vọng hòa bình cho thế hệ hôm nay và mai sau.