Thị trấn Thụy Điển trở thành “điểm ô nhiễm nhất thế giới” vì chất độc PFAS

VHO - Thị trấn Ronneby từng được mệnh danh là nơi có nguồn nước sạch nhất Thụy Điển. Nhưng sau một ngày cuối năm 2013, thị trấn nhỏ này lại trở thành một trong những điểm nóng ô nhiễm hóa chất nghiêm trọng nhất thế giới.

Nước sạch hóa độc

Ngày 16.12.2013, chính quyền thị trấn Ronneby thông báo nước máy của thành phố bị nhiễm PFAS – nhóm hóa chất công nghiệp có đặc tính chống dính, chống thấm, thường được gọi là “hóa chất vĩnh cửu” vì không thể phân hủy tự nhiên.

Nguồn ô nhiễm  bắt nguồn từ căn cứ không quân gần đó, nơi trong nhiều năm, lính cứu hỏa đã huấn luyện với loại bọt chữa cháy chứa PFAS. Qua thời gian, hóa chất thấm vào nước ngầm, rồi lan ra hệ thống cấp nước sinh hoạt của người dân.

Chỉ vài ngày sau phát hiện ô nhiễm, chính quyền Ronneby đã liên hệ với các nhà khoa học Đại học Lund để kiểm tra mức PFAS trong cơ thể người dân. Họ bắt đầu từ nhóm dễ bị tổn thương nhất là trẻ em 11 tuổi tại các trường địa phương.

Tháng 2.2014, kết quả xét nghiệm do nhà nghiên cứu Christian Lindh thực hiện khiến ông choáng váng: nồng độ PFAS trong máu trẻ em khu vực ô nhiễm cao gấp 37 lần so với nơi khác. Ông Christian Lindh cho biết đây là mức quá cao khiến ông phải kiểm tra lại để chắc chắn.

Mức PFAS được phát hiện trong nước uống ở Ronneby không chỉ “cao”, mà là mức cao nhất từng được ghi nhận trong bất kỳ nguồn nước đô thị nào trên thế giới.

Mức này cao hơn 2.450 lần so với ngưỡng an toàn mà EU sẽ áp dụng từ năm 2023. Các mẫu máu của người dân địa phương cũng cho thấy nồng độ PFAS cao gấp hàng chục lần mức trung bình quốc gia.

Chất độc trong máu và cuộc chiến pháp lý

“Tôi thấy sốc. Mọi người đều từng nói rằng chúng tôi có nước sạch nhất Thụy Điển,” Louise Bengtsson, một cư dân thành phố chia sẻ. Cô và nhiều người trong khu vực phát hiện mình mang nồng độ PFAS trong máu cao gấp 10–20 lần mức trung bình, mà không hề hay biết trong suốt hàng chục năm.

PFAS là viết tắt của poly- và perfluoroalkyl, nhóm chứa hơn 10.000 hợp chất có thể tồn tại hàng trăm năm trong môi trường và hàng chục năm trong cơ thể người. Nhiều nghiên cứu chỉ ra PFAS có liên quan đến ung thư thận, ung thư tinh hoàn, suy giảm hệ miễn dịch, rối loạn nội tiết, sảy thai, sinh non, và tổn hại gan.

Công ty cung cấp nước Ronneby Miljöteknik là công ty trực thuộc chính quyền địa phương, ban đầu bị người dân kiện vì cung cấp nước nhiễm độc.

Tuy nhiên, một phán quyết của tòa án tối cao Thụy Điển năm 2023 đã xác định rằng không phải công ty cấp nước, mà chính quân đội Thụy Điển mới là bên phải chịu trách nhiệm cho chuyện này. Bởi họ là nguồn gây ô nhiễm trực tiếp thông qua hoạt động tại căn cứ Kallinge.

Các luật sư gọi đây là “bước ngoặt pháp lý quan trọng” vì nó mở đường cho hàng trăm người dân Ronneby khởi kiện nhà nước đòi bồi thường cá nhân, điều chưa từng có tiền lệ với một chất ô nhiễm chưa bị cấm sử dụng hoàn toàn như PFAS.

Tại Ronneby, hơn một thập kỷ sau phát hiện gây sốc, nước đã được thay bằng nguồn sạch hơn. Nhưng nỗi lo về sức khỏe lâu dài vẫn đè nặng lên người dân. Nhiều người chưa có dấu hiệu bệnh tật, nhưng không ai biết tương lai sẽ ra sao.

Nỗi lo toàn cầu

Câu chuyện của thị trấn Ronneby không phải trường hợp cá biệt. Trên thế giới, hàng triệu người cũng đang tiếp xúc với PFAS mỗi ngày qua nước uống, bao bì thực phẩm, mỹ phẩm, đồ chống dính, quần áo chống nước... Gần như mọi người hiện đại đều có PFAS trong máu.

Tại Mỹ, ước tính hơn 200 triệu người đã sử dụng nguồn nước nhiễm PFAS ở mức không an toàn. Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ (EPA) cảnh báo rằng chỉ một lượng cực nhỏ PFAS (tính bằng phần nghìn tỷ) cũng có thể gây hại cho sức khỏe con người, và đề xuất giới hạn chặt chẽ mới trong nước uống.

Liên minh châu Âu EU cũng đang trong quá trình đưa ra lệnh cấm toàn diện với nhóm hóa chất này, điều sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều ngành công nghiệp. Tuy nhiên, các tập đoàn hóa chất lớn đang phản đối quyết liệt, lập luận rằng việc loại bỏ PFAS là bất khả thi hoặc tốn kém đến mức làm tê liệt sản xuất.