Tháo rào cản để khơi dậy tài năng văn hóa

VHO - Bộ GD&ĐT vừa ban hành Công văn 4555/BGDĐT-GDPT, hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục phổ thông năm học 2025-2026. Một trong những điểm nổi bật là khuyến khích sự tham gia của nghệ sĩ, nghệ nhân, vận động viên chuyên nghiệp trong việc giáo dục văn hóa, nghệ thuật, thể thao và kỹ năng sống cho học sinh.

 Đây là chủ trương phù hợp với yêu cầu phát triển toàn diện con người trong thời đại mới. Tuy nhiên, việc triển khai còn đối mặt với nhiều thách thức, đòi hỏi có sự thay đổi trong cơ chế và lộ trình thực hiện.

Lực lượng có nhưng chưa sẵn sàng

Chia sẻ với Văn Hóa, nghệ sĩ Mai Thanh Sơn, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật TP.HCM cho rằng: “Việc triển khai nội dung này là hướng đi đúng của ngành Giáo dục, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức. Không phải nghệ sĩ nào cũng sẵn sàng đi dạy và cũng không phải ai cũng đủ khả năng dạy được”.

Theo ông Mai Thanh Sơn, phần lớn nghệ sĩ, nghệ nhân hiện nay là người thực hành biểu diễn, được đào tạo để biểu diễn chứ không để giảng dạy. Họ thường quen với hình thức “một thầy một trò” hoặc truyền nghề theo kiểu cầm tay chỉ việc, khó thích nghi với lớp đông học sinh như ở phổ thông. Ngoài ra, nhiều người không có bằng cấp Sư phạm, trong khi ngành Giáo dục vẫn yêu cầu chứng chỉ, nghiệp vụ nhất định khi giảng dạy trong trường học.

“Ngay cả khi họ có tâm huyết, thì thiếu kỹ năng sư phạm cũng khiến việc giảng dạy khó đạt hiệu quả. Nghề dạy học đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản, có phương pháp truyền đạt phù hợp từng độ tuổi, từng cấp học. Những yếu tố này chưa được trang bị đầy đủ cho nghệ sĩ biểu diễn”, ông nói thêm.

Một vướng mắc khác được chỉ ra là trong giai đoạn các trường cao đẳng chuyển sang Bộ LĐ,TB&XH quản lý, nhiều trường không còn được phép đào tạo giáo viên trình độ cao đẳng. Trong khi đó, chính các trường này từng là nơi đào tạo giáo viên nghệ thuật phổ thông trình độ cơ bản. “Nếu cho phép trở lại đào tạo khối sư phạm, các trường cao đẳng nghệ thuật hoàn toàn có thể đảm nhận việc chuẩn bị nguồn nhân lực này”, một giảng viên đề xuất.

Thực tế cho thấy, dù một số trường đã mời nghệ sĩ, nghệ nhân về biểu diễn hoặc giao lưu, nhưng cách làm theo kiểu “cưỡi ngựa xem hoa” này chưa đủ chiều sâu để học sinh thẩm thấu nghệ thuật một cách bài bản.

NSƯT Huỳnh Khải, nguyên Trưởng khoa Âm nhạc dân tộc (Nhạc viện TP.HCM) cho rằng, việc đưa nghệ thuật vào trường học phổ thông là cần thiết, nhưng hiện chưa rõ sẽ thực hiện theo hình thức nào. “Nếu chỉ là những buổi giao lưu, giới thiệu nghệ thuật sau lễ chào cờ, thì học sinh không thể học tới nơi tới chốn được”, ông nói.

NSƯT Huỳnh Khải đặc biệt nhấn mạnh lợi ích khi đưa âm nhạc truyền thống vào trường học. Theo ông, việc học sinh tiếp cận với dân ca, nhạc cụ truyền thống sẽ giúp các em hiểu hơn về bản sắc dân tộc, tăng khả năng cảm thụ thẩm mỹ và tạo nền tảng cho sự hình thành công chúng yêu nghệ thuật trong tương lai.

“Việc dạy âm nhạc trong nhà trường hiện nay chủ yếu vẫn là lý thuyết, thiếu sự kết nối với nghệ thuật truyền thống. Những buổi giới thiệu âm nhạc tại trường thường chỉ kéo dài 1-2 tiếng, mang tính biểu diễn tài tử hơn là giảng dạy thật sự”, NSƯT Huỳnh Khải trăn trở.

Giáo dục nghệ thuật là gốc rễ của phát triển công nghiệp văn hóa

Nhà soạn nhạc Trần Mạnh Hùng, người có nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực sáng tác và đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp nhìn nhận: “Muốn có một nền âm nhạc chuyên nghiệp, công nghiệp âm nhạc phát triển thì phải bắt đầu từ giáo dục phổ thông, từ việc nâng cao cảm thụ nghệ thuật cho công chúng. Công chúng âm nhạc là nền tảng để các nghệ sĩ sống được bằng nghề và sáng tạo một cách nghiêm túc. Nếu công chúng có trình độ cao, họ sẽ tự động sàng lọc các sản phẩm yếu kém và thúc đẩy nghệ thuật phát triển lành mạnh”.

Nhạc sĩ nhấn mạnh vai trò của giáo dục nghệ thuật ở bậc phổ thông là đào tạo từ sớm năng khiếu, thị hiếu và cảm thụ nghệ thuật. Từ đó, những hạt giống tinh hoa sẽ được phát hiện và nuôi dưỡng để trở thành nhân tố chuyên nghiệp trong tương lai.

Trên thực tế, ý tưởng đưa nghệ sĩ, nghệ nhân, vận động viên tham gia giáo dục trong trường học không phải là mới. Nhưng chỉ đến khi có chỉ đạo rõ ràng từ người đứng đầu Đảng và cụ thể hóa trong văn bản hướng dẫn của Bộ GD&ĐT, vấn đề này mới được khơi thông.

Tại cuộc họp của Bộ Chính trị ngày 3.5.2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu: “Học sinh học hết lớp 12 ít nhất phải biết chơi một loại nhạc cụ, tùy khả năng, năng khiếu và điều kiện từng học sinh….”. Đồng thời, Tổng Bí thư gợi mở nên mời ca sĩ, nghệ sĩ giỏi, vận động viên, họa sĩ vào dạy cho học sinh, không nên làm máy móc.

Chủ trương này là một định hướng đúng đắn, có ý nghĩa sâu sắc trong phát triển con người toàn diện. Tuy nhiên, để thực hiện được một cách thực chất, cần nhận diện rõ các rào cản và chuẩn bị kỹ lưỡng về đội ngũ, chương trình, phương pháp và cơ chế phối hợp.

Đây không phải là chuyện “đưa nghệ thuật vào trường học cho có”, mà là cuộc cải cách sâu sắc từ quan niệm giáo dục đến hành động cụ thể. Và như nhạc sĩ Trần Mạnh Hùng khẳng định: “Giáo dục nghệ thuật phổ thông không chỉ là gieo hạt cho tài năng, mà là gieo mầm cho cả một thế hệ công chúng văn hóa - gốc rễ để nuôi dưỡng tương lai của nền công nghiệp sáng tạo Việt Nam”.

Từ góc độ thực tế, nghệ sĩ Mai Thanh Sơn đề xuất cần có các chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho nghệ sĩ muốn giảng dạy, xây dựng chương trình chuẩn theo cấp học, triển khai theo lộ trình từ thấp đến cao, từ biểu diễn, giới thiệu đến giảng dạy chính thức. Đồng thời, Bộ GD&ĐT và Bộ VHTTDL cần có cơ chế phối hợp để tổ chức các khóa đào tạo chuyên biệt, từng bước xây dựng đội ngũ đủ năng lực giảng dạy nghệ thuật trong học đường.

NSƯT Huỳnh Khải đề xuất: Đưa dân ca và nghệ thuật vùng miền vào chương trình học một cách hệ thống, ví dụ miền Nam dạy Đờn ca tài tử, Cải lương; miền Trung dạy Hò khoan, Bài chòi… Bên cạnh đó, cần tăng thời lượng tiết âm nhạc trong chương trình chính khóa, có sự liên kết chặt chẽ giữa Sở GD&ĐT và Sở VHTTDL.

Từ định hướng của Tổng Bí thư đến chỉ đạo của Bộ GD&ĐT là bước chuyển quan trọng, nhưng nếu muốn chủ trương này trở thành thực tiễn bền vững, cần tiếp tục tháo gỡ các rào cản. Nếu giải được bài toán này, việc huy động nghệ sĩ, nghệ nhân, vận động viên vào trường học sẽ không còn là chuyện thử nghiệm, mà là một phần của chiến lược giáo dục toàn diện.