Thách thức đáng lo ngại từ thiên tai và bão lũ bất thường trên toàn cầu

VHO - Trong thời gian gần đây, thế giới chứng kiến hàng loạt các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra với tần suất thường xuyên, khó lường và nghiêm trọng hơn bao giờ hết. Chính những điều này đã tác động mạnhmẽ trên quy mô toàn cầu, ảnh hưởng lớn đến con người, môi trường và kinh tế.

Thiên tai tác động đến toàn cầu

Theo thống kê, thiên tai liên tiếp đã xảy ra trên khắp thế giới trong năm 2025. Trận cháy rừng tại Los Angeles (Mỹ) vào tháng 1 năm nay đã khiến 11 người thiệt mạng, thiệt hại vật chất lên đến 150 tỷ USD.

Tại Tứ Xuyên (Trung Quốc), sạt lở đất vào đầu tháng 2 cũng đã làm 30 người chết và mất tích. Tiếp sau đó là trận động đất tại Myanmar ngày 28.3 khiến hàng nghìn người tử vong. Và gần đây nhất, trận lũ quét đầu tháng 7 ởbang Texas (Mỹ) đã khiến 145 người thương vong. 

Ngay trong tuần này, sóng thần đã ập vào bờ biển loạt nước giáp Thái Bình Dương, sau khi xảy ra trận động đất 8,8 độ ngoài khơi vùng Viễn Đông của Nga.

Từ Nhật Bản đến Hawaii, hàng triệu người vội vã sơ tán khỏi vùng ven biển trong một ngày đầy hỗn loạn. Còi báo động vang lên, trường học đóng cửa và nhiều toà nhà công cộng trở thành nơi trú ẩn bất đắc dĩ khi nguy cơ sóng thần lan rộng khắp Thái Bình Dương.

Tại Việt Nam, trong năm 2025, hoàn lưu bão với cường độ rất mạnh và phạm vi ảnh hưởng rộng lớn đã gây mưa lớn phía bắc nước ta, khiến nhiều tuyến sông vượt mức báo động 3. 

Từ đầu năm 2025, nhiều đợt thiên tai nghiêm trọng liên tiếp xuất hiện. Các tỉnh miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ hứng chịu nhiều trận mưa lớn, lũ quét và sạt lở đất nghiêm trọng. 

Mưa lũ lịch sử trái mùa đã diễn ra nhiều ngày ở miền Trung trong tháng 6. Đến tháng 7, dông lốc tại Quảng Ninh bất ngờ xảy ra trước khi bão số 3 đổ bộ, khiến 39 người chết và mất tích. Hoàn lưu bão số 3 hiện tại cũng đang gây thiệt hại nghiêm trọng tại Nghệ An.

Theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm 2025 đến nay, thiên tai xảy ra trên cả nước đã khiến 114 người chết và mất tích; thiệt hại về kinh tế ước tính trên 553 tỷ đồng.

 Các số liệu trên cho thấy hiện tượng thời tiết ngày càng cực đoan, bất thường xảy ra không chỉ ở Việt Nam mà là quy mô rộng lớn trên toàn cầu.

Thiệt hại do thiên tai cao gấp 10 lần

Liên hợp quốc nhấn mạnh những thảm họa liên quan thời tiết đã gia tăng trong 50 năm qua. 

Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) của Liên hợp quốc công bố báo cáo các hiện tượng khí hậu, thời tiết cực đoan đã gây ra 11.778 thảm họa trong giai đoạn từ năm 1970-2021.

Vào tháng 5.2025, Văn phòng Giảm thiểu Rủi ro Thiên tai của Liên hợp quốc (UNDRR) khẳng định tổn thất từ thiên tai hiện tại cao gấp 10 lần so với ước tính trước đây, và những tác động này đang ảnh hưởng sâu rộng đếnnền kinh tế.

Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres khẳng định theo quỹ đạo hiện tại, báo cáo tổn thất do thiên tai gây ra sẽ tiếp tục tăng khi cuộc khủng hoảng khí hậu trở nên tồi tệ hơn. 

Theo đó, bằng cách duy trì và tăng cường đầu tư vào công tác phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro thiên tai, thế giới có thể làm chậm lại xu hướng này và mang đến lợi ích kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng và thịnh vượng vì Mục tiêu Phát triển Bền vững.

Hệ thống cảnh báo sớm cứu sống nhiều người

Trong Ngày Khí tượng Thế giới năm nay (23.3), Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) đã lựa chọn chủ đề Closing the Early Warning Gap Together (Chung tay vì một hệ thống cảnh báo sớm toàn diện).

Chủ đề này như một lời nhắc nhở rằng trong tình hình thực tế khí hậu cực đoan hiện nay, các nước cần tập trung xây dựng hệ thống cảnh báo sớm. Đây sẽ là khoản đầu tư thiết thực và mang lại lợi nhuận kinh tế gấp gần mười lần chi phí đầu tư ban đầu.

Hiện tại, thế giới cũng đã có một số mô hình dự báo thời tiết quy mô toàn cầu do cơ quan khí tượng của các quốc gia vận hành. 

Trong số đó có hai mô hình được coi là tiêu chuẩn vàng trong dự báo thời tiết toàn cầu: Global Forecast System (GFS) thuộc Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA); hay Euro của Trung tâm dự báo thời tiết hạn vừa châu Âu (ECMWF). 

Theo Bloomberg, cả NOAA và ECMWF đều đang phát triển các mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) để cải thiện năng lực dự báo thời tiết. Giống như các lĩnh vực khác, việc sử dụng AI vào quá trình xây dựng mô hình dự báo thời tiết sớm sẽ giúp các nhà khoa học dự báo chính xác hơn về các hiện tượng thời tiết nguy hiểm bất thường.

Giờ đây, không chỉ riêng các trung tâm khí tượng chính phủ, dự báo thời tiết là "mảnh đất màu mỡ" đối với các “gã khổng lồ” công nghệ.  

Các tập đoàn như Google, Microsoft hay NVIDIA đang đổ nguồn lực khổng lồ vào việc phát triển các mô hình AI trong lĩnh vực này. Cuộc chạy đua toàn cầu phát triển hệ thống cảnh báo sớm toàn diện về khí tượng thủy văn sẽ là khoản đầu tư rất cấp thiết ngày lúc này nhằm hướng đến xây dựng một thế giới an toàn và bền vững hơn.