Nơi yên nghỉ của người Pháp và Tây Ban Nha ở Việt Nam: Cần có cái nhìn khách quan

VH- Đi theo con đường vào Cảng Tiên Sa (Đà Nẵng), nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha nằm sừng sững nhưng hoang vắng trên một ngọn đồi, 25 bia mộ bị che khuất bởi cỏ dại mọc ngút mắt. Chính giữa ngọn đồi là một nhà nguyện nhỏ, bên trong có những tấm bia đánh dấu mốc thời gian từ 1858–1860.

 Nghĩa địa Pháp – Tây Ban Nha tại Đà Nẵng

 Nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha là nơi quy tập hài cốt của binh lính Pháp và Tây Ban Nha tử trận khi liên quân Pháp - Tây Ban Nha đánh vào Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam trong những năm 1858-1860. Bỏ mạng trong cuộc chiến với Việt Nam, số binh lính này đã được chôn cất vội vã trong những ngôi mộ rất đơn sơ quanh vùng núi Sơn Trà. Đến đầu năm 1898, khi thực dân Pháp lấy Đà Nẵng làm nhượng địa mới nghĩđến việc cải táng những hài cốt này, lúc bấy giờ người Pháp mai táng hài cốt ở đây. Đa số người dân nơi đây đều gọi địa điểm này với cái tên nghĩa trang Y Pha Nho (tên gọi khác của nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha), nên khi chúng tôi hỏi đường đến nghĩa địa Pháp – Tây Ban Nha thì họ tỏ ra khó hiểu.

“Cho đến bây giờ, dù dân địa phương ít người biết đến cái tên nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha nhưng các du khách nước ngoài vẫn còn tìm đến đây để tìm kiếm thêm về một chứng tích chiến tranh, cũng như an ủi vong linh của những người lính đang được chôn cất trong nghĩa địa này”, ông Hồ Tấn Tuấn – Giám đốc Trung tâm Quản lý di sản văn hóa Đà Nẵng cho biết. “Các tấm bia đá trong ngôi nhà nguyện khi dịch sang tiếng Việt có nghĩa là: “Kỷ niệm các chiến sĩPháp và Tây Ban Nha trong cuộc viễn chinh Rigault de Genouilly chết trong những năm 1858, 1859 và đã chôn tại nơi này”; “Đại úy Treille và những người lính công binh trong Binh đoàn Hải quân của Pháp xây dựng năm 1898”. Đứng tên dựng bia còn có Toàn quyền Pháp lúc bấy giờ là Paul Doumer, Đại tướng Bichoi, Thị trưởng Hauser và Tuyên úy Công giáo Laurent. Còn bên dưới ngôi nhà (dưới đất) là một hầm mộ, nơi xếp các quan tài bằng kẽm có chứa hài cốt ở trong. Riêng sĩquan thì được chôn cất phía trên quanh khu vực ngôi nhà và có dựng bia phía trước mộ. Hiện còn lại 18 ngôi mộ nhỏ và 14 ngôi mộ lớn, trong số đó có những ngôi mộ mà bia đá còn rõ chữ như mộ Casoon Cabandon, thuộc Đại đội 14 chết ngày 8.8.1859; Don Juan Romani chết trận tháng 9.1858; Labra Anton, đại úy công binh sinh ở Lille 1820, chết ở Đà Nẵng 1858...”.

Tại cuộc họp mới đây giữa ngành văn hóa Đà Nẵng với Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, đa phần các ý kiến đều nhận định rằng địa điểm nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha có nhiều ý nghĩa lịch sử, minh chứng cho cuộc đấu tranh của người Việt Nam đối với những thế lực xâm lược giai đoạn 1858-1860. Qua đó nhiều tranh luận được đặt ra là: Có nên khảo sát, nghiên cứu lập hồ sơ để đề nghị xếp hạng nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha là di tích? Các thành viên Hội đồng Di sản cũng cho rằng cần có cái nhìn khách quan hơn đối với di tích này.

Theo Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử thành phố Đà Nẵng Bùi Văn Tiếng: “Nên đưa các nghĩa chủng, nghĩa địa chiến tranh bổ sung vào trong việc công nhận di tích. Tuy vậy, không nên quá khai thác về khía cạnh đây là di tích hay chứng tích tội ác chiến tranh, mà nên đề cập nhiều hơn đến tính nhân văn và sự bao dung của người Việt Nam. Nghĩa chủng sở dĩthu hút được nhiều khách quốc tế ghé đến tham quan bởi vì nơi này chứng minh cho sự nhân văn và bao dung của người Việt, chứ không phải vì nơi đây là hài cốt của cha ông họ nằm lại. Vì thế, nếu được tôn vinh một cách đúng mức thì di tích này thể hiện tinh thần nhân văn của người Việt. Cần có cái nhìn khách quan đối với di tích nghĩa địa Pháp - Tây Ban Nha để có hướng xử lý phù hợp”. 

Ngọc Hà