Những mô hình chống ô nhiễm không khí hiệu quả trên thế giới

VHO - Kinh nghiệm kiểm soát ô nhiễm không khí từ Phần Lan, Na Uy và Canada - những quốc gia dẫn đầu thế giới, cho thấy hành trình đến bầu trời trong xanh cần một chiến lược tổng thể, từ chính sách mạnh mẽ đến ý thức cộng đồng. Một trong số những giải pháp đây đã đóng vai trò là kim chỉ nam quý giá cho Việt Nam trong công cuộc bảo vệ môi trường nói chung và chống ô nhiễm không khí nói riêng.

Kinh nghiệm từ Phần Lan - sự đồng bộ trong chính sách và năng lượng

Phần Lan luôn được xếp hạng cao trong các báo cáo về chất lượng không khí của Tổ chức Y tế Thế giới. Thành công này là kết quả của một quá trình dài với hệ thống chính sách bài bản và gắn liền với mô hình phát triển bền vững. Quốc gia Bắc Âu này đặc biệt chú trọng đến khung pháp lý nghiêm ngặt, ban hành Luật Bảo vệ môi trường từ những năm 1980 với các giới hạn phát thải chặt chẽ cho ngành công nghiệp và giao thông. Nhờ đó, lượng khí thải độc hại như lưu huỳnh đioxit đã giảm hơn 70% trong hai thập kỷ, tạo nền tảng vững chắc cho không khí sạch.

Bên cạnh luật pháp, chìa khóa then chốt là chuyển đổi năng lượng sạch. Phần Lan luôn cố gắng giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, thay thế bằng năng lượng tái tạo như sinh khối, thủy điện, gió và mặt trời. Hơn 40% tổng năng lượng tiêu thụ hiện nay đến từ nguồn tái tạo, tỷ lệ cao nhất trong khối các nước phát triển.

Việc này không chỉ giảm khí nhà kính mà còn cắt giảm mạnh các chất ô nhiễm trực tiếp gây hại cho sức khỏe con người. Hệ thống giám sát hiện đại do Trung tâm Môi trường Phần Lan và Viện Khí tượng vận hành giúp công bố dữ liệu theo thời gian thực, tạo sự minh bạch và là cơ sở để điều chỉnh chính sách kịp thời.

Quốc gia này cũng đẩy mạnh giao thông xanh bằng các chính sách khuyến khích xe điện và phát triển hạ tầng sạc, dẫn đến sự bùng nổ của phương tiện sạch trong những năm gần đây. Điểm đặc biệt trong mô hình của Phần Lan là sự nhấn mạnh vào giáo dục và sự tham gia của cộng đồng ngay từ cấp phổ thông, giúp hình thành ý thức bảo vệ môi trường như một thói quen tự nhiên trong đời sống.

Na Uy - hình mẫu về giao thông xanh và năng lượng sạch

Na Uy nổi bật với những chính sách tiên phong trong lĩnh vực giao thông vận tải và năng lượng tái tạo, giúp duy trì chất lượng không khí ở mức tốt. Thành tựu ấn tượng nhất là việc trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về tỷ lệ xe điện, với hơn 79% xe mới bán ra trong năm 2022 là xe chạy hoàn toàn bằng điện. Kết quả này đến từ một gói ưu đãi toàn diện và mạnh mẽ của chính phủ, bao gồm miễn thuế, giảm phí giao thông và đầu tư lớn vào hệ thống trạm sạc phủ khắp cả nước.

Song song với đó, Na Uy tận dụng lợi thế tự nhiên để phát triển thủy điện, nguồn năng lượng chiếm tới hơn 95% sản lượng điện, gần như loại bỏ được phát thải gây ô nhiễm từ ngành sản xuất điện. Dù vẫn là quốc gia xuất khẩu dầu khí, Na Uy áp dụng chính sách thuế carbon nghiêm ngặt trong nước để kiểm soát phát thải công nghiệp. Mạng lưới quan trắc không khí hiện đại và sự chủ động của chính quyền đô thị, như tại Oslo với các kế hoạch hành động không khí sạch cụ thể, đã góp phần tạo nên một môi trường sống trong lành cho người dân.

Canada - mô hình quản lý đa tầng và hợp tác quốc tế

Canada thể hiện một mô hình quản lý chất lượng không khí toàn diện và có hệ thống. Trọng tâm là Hệ thống quản lý chất lượng không khí được xây dựng từ năm 2012, với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền liên bang, tỉnh bang và địa phương, cùng các tiêu chuẩn chất lượng không khí quốc gia bắt buộc. Cách tiếp cận đa tầng này đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả trong triển khai chính sách.

Canada cũng áp dụng thành công các công cụ kinh tế như cơ chế định giá carbon toàn quốc để thúc đẩy doanh nghiệp giảm phát thải và đổi mới công nghệ. Hợp tác xuyên biên giới, đặc biệt là với Hoa Kỳ thông qua hiệp định không khí sạch, đã giúp kiểm soát hiệu quả vấn đề ô nhiễm xuyên biên giới. Mạng lưới quan trắc rộng khắp với chỉ số sức khỏe không khí được công bố công khai giúp người dân chủ động bảo vệ sức khỏe và giám sát chất lượng môi trường.

Gợi mở con đường cho Việt Nam

Từ những bài học quý giá trên, Việt Nam có thể rút ra nhiều định hướng phù hợp với bối cảnh trong nước. Trước hết là việc hoàn thiện và thực thi nghiêm túc hệ thống pháp luật về môi trường, đi kèm với cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình rõ ràng. Áp dụng các công cụ kinh tế như thuế, phí phát thải dựa trên mức độ ô nhiễm sẽ tạo động lực tài chính để doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ sạch.

Đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống quan trắc quốc gia hiện đại, công khai minh bạch dữ liệu là nền tảng cho mọi quyết sách đúng đắn. Đồng thời, cần có những chính sách ưu đãi mạnh mẽ, dài hạn để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng và giao thông bền vững, như phát triển năng lượng tái tạo và khuyến khích sử dụng xe điện. Cuối cùng, không thể thiếu vai trò của giáo dục và sự tham gia của cộng đồng. Nâng cao nhận thức và tạo điều kiện để người dân trở thành một phần của giải pháp là yếu tố then chốt để duy trì thành quả lâu dài.

Hành trình đến bầu trời trong xanh tuy không dễ dàng, nhưng với sự quyết tâm chính trị, chiến lược bài bản và sự đồng lòng của toàn xã hội, Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế để từng bước cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe người dân và phát triển bền vững.