Giá thuốc lá vẫn rẻ dù đã ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt

VHO - Việt Nam đã có ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá từ 55% lên thành 75%, nhưng với mức tăng thuế suất thấp (5% - 10% với mỗi lần tăng), cơ sở tính thuế dựa trên giá xuất xưởng thấp và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế tương đối dài nên mức tăng giá do tăng thuế là không đáng kể.

 Tại hội nghị tập huấn nâng cao năng lực truyền thông về phòng, chống tác hại của thuốc lá do Bộ TT&TT tổ chức hôm qua 21.11 tại Hà Nội, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, theo điều tra về tình hình sử dụng thuốc lá người trưởng thành ở Việt Nam giai đoạn 2015-2021, tỉ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành đã giảm từ 45,3% năm 2015 xuống còn 41,1% năm 2021. Nhưng mức giảm này vẫn còn khiêm tốn, chưa đạt mục tiêu đặt ra trong Chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020.

Ngân hàng thế giới và Tổ chức Y tế thế giới đánh giá, chính sách giá và thuế là một trong những chính sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá và có vai trò chiếm tới 50% trong việc giảm hút thuốc (phần còn lại là tác động từ các biện pháp khác bao gồm thực thi môi trường không khói thuốc, in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh, truyền thông về tác hại thuốc lá, cấm quảng cáo thuốc lá và hỗ trợ cai nghiện thuốc lá). Vì vậy, để tiếp tục giảm tỉ lệ hút thuốc lá tại Việt Nam một cách đáng kể thì giá bán lẻ thuốc lá phải tăng lên, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cũng tăng. Thực tế, từ năm 2008 đến năm 2019 (11 năm), Việt Nam có ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá: 2008 tăng mức thuế suất từ 55% lên 65%; 2016 tăng từ 65% lên 70%; và 2019 tăng từ 70% lên 75%. Nhưng với mức tăng thuế suất thấp (5% - 10% với mỗi lần tăng), cơ sở tính thuế dựa trên giá xuất xưởng thấp và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế tương đối dài nên mức tăng giá do tăng thuế là không đáng kể.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam (WHO), giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0,9 USD/ bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhấ, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương. Điều tra về giá bán lẻ thuốc lá do Trường Đại học Y tế công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện năm 2023 cho thấy, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

WHO ước tính, trung bình khi giá thuốc lá tăng 10% sẽ làm giảm sử dụng thuốc lá khoảng 4% tại các nước có thu nhập cao và 5% tại các nước có thu nhập trung bình và thấp. Biện pháp thuế đặc biệt có hiệu quả với nhóm thanh thiếu niên, ước tính khi giá thuốc lá tăng khoảng 10% thì sẽ giảm sử dụng thuốc lá khoảng 10% hoặc hơn ở nhóm trẻ tuổi. Do đó, các đại biểu khuyến nghị cần phải tăng thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá nhiều hơn nữa. Quyết định 568/QĐ- TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 24.5.2023 phê duyệt Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 nêu rõ: Xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỉ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (70%-75% trên giá bán lẻ). Theo dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính xây dựng, thuế thuốc lá được điều chỉnh theo hướng giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm trong giai đoạn từ 2026 - 2030 với 2 phương án. Cụ thể, phương án 1 sẽ tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án 2 áp dụng mức tăng 5.000 đồng/ bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Tuy nhiên, Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá cho rằng, để đạt được mục tiêu mà Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 đề ra, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỉ lệ hiện tại. Đồng quan điểm, ông Nguyễn Ánh Dương (Viện Nghiêu cứu quản lý kinh tế Trung ương) cho rằng, Việt Nam cần vững tin rằng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là một chiến lược then chốt và hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là đối với những người có thu nhập thấp và trẻ em. “Nguồn thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt có thể giúp tài trợ cho các chương trình truyền thông, giáo dục, nâng cao nhận thức về phòng chống tác hại của thuốc lá. Việt Nam cần cân nhắc tích cực việc chuyển sang áp dụng cơ chế thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp đối với thuốc lá”, ông Dương nhấn mạnh.