Công tác giải phóng mặt bằng khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp: Thách thức đan xen cơ hội

VHO - Các địa phương trên địa bàn thành phố Hà Nội vừa triển khai giải phóng mặt bằng các dự án trọng điểm, vừa chủ động rà soát, tháo gỡ vướng mắc phát sinh, sẵn sàng thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.

Nhiều thách thức đã được chỉ ra nhưng cũng là cơ hội để phát huy hiệu quả vai trò của chính quyền cơ sở trong quản lý đất đai. Để đạt hiệu quả, chính quyền cơ sở cần được trao quyền về giải phóng mặt bằng đi kèm nguồn lực tương xứng.

Tăng phân cấp gắn với tháo gỡ khó khăn

Nghị định số 151/2025/NĐ-CP ngày 12.6.2025 của Chính phủ quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp, phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực đất đai có hiệu lực từ ngày 1.7.2025. Theo đó, thẩm quyền liên quan đến thu hồi đất, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư... thuộc phạm vi cấp xã, phường nơi có đất. Điều này đồng nghĩa với việc chính quyền cơ sở được trao thêm trách nhiệm, đồng thời cũng đối mặt với thách thức trong công tác giải phóng mặt bằng vốn nhiều áp lực.

Tại huyện Ứng Hòa, hàng loạt dự án hạ tầng trọng điểm đang được triển khai như: Tuyến đường Mỹ Đình - Ba Sao - Bái Đính (đoạn qua địa bàn huyện); nâng cấp các tỉnh lộ 428, 429C, quốc lộ 21B và trục phát triển kinh tế phía Nam (đoạn qua huyện Ứng Hòa). Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện đang đảm nhiệm công tác giải phóng mặt bằng cho các dự án này. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất khiến công tác giải phóng mặt bằng bị chậm là do xác định nguồn gốc đất. Khi thực hiện phân cấp, nếu không có hướng dẫn, điều chỉnh chính sách kịp thời thì việc lập và phê duyệt phương án bồi thường tiếp tục gặp vướng mắc.

Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Ứng Hòa Lê Thanh Tùng cho rằng, việc phân quyền về cấp xã theo mô hình chính quyền 2 cấp giúp công tác giải phóng mặt bằng nắm rõ thực tế hơn, nhưng cũng phát sinh nhiều vấn đề trong tổ chức thực hiện. Với các dự án có chủ đầu tư là doanh nghiệp như Dự án đường trục phát triển kinh tế phía Nam, trước đây, chủ đầu tư ký hợp đồng giải phóng mặt bằng với Trung tâm quỹ đất cấp huyện; nay phân cấp về xã, liên quan đến nhiều xã nên đề nghị thành phố sớm ban hành hướng dẫn cụ thể về chuyển tiếp hợp đồng và thẩm quyền để không gián đoạn tiến độ dự án.

Tại huyện Thạch Thất, địa phương có hàng chục dự án trọng điểm đi qua (Khu công nghệ cao Hòa Lạc, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại lộ Thăng Long kéo dài...), công tác giải phóng mặt bằng được triển khai quyết liệt. Tuy nhiên, theo Bí thư Đảng ủy xã Thạch Hòa Nguyễn Văn Ngư, gần đây, tiến độ các dự án bị chậm do “tâm lý chờ đợi tháo gỡ khó khăn trong thực thi Luật Đất đai 2024 và phân cấp quản lý đất đai theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp”.

Chủ tịch UBND huyện Thạch Thất Nguyễn Mạnh Hồng cho biết, khi chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp, nhiều dự án có phạm vi liên xã hoặc quy mô vượt quá năng lực hành chính của xã đơn lẻ nên cần cơ chế phối hợp rõ ràng, có hỗ trợ nhân lực, bộ máy chuyên môn và quy trình thống nhất toàn thành phố.

Phân loại vướng mắc để có giải pháp phù hợp

Không riêng Thạch Thất, Ứng Hòa, nhiều quận, huyện như Hà Đông, Ba Vì, Mê Linh... cũng đang gặp vướng mắc trong giải phóng mặt bằng các dự án trọng điểm.

Theo Giám đốc Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Ba Vì Phùng Hữu Lộc, việc phân quyền về cấp xã sát thực tế hơn, song với các dự án khởi động trước ngày 1.7, việc chuyển tiếp hồ sơ, dữ liệu, trách nhiệm giữa cấp huyện về xã để khớp nối công việc sẽ có độ trễ nhất định. Nếu không có hướng dẫn thống nhất, dễ phát sinh điểm nghẽn, tạo thêm áp lực khi các xã chưa đủ năng lực trong lĩnh vực này.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Anh Quân cho rằng, giải phóng mặt bằng là nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, các ngành, nhất là khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp. Đây là giai đoạn chuyển tiếp, đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng là cơ hội phát huy hiệu quả vai trò của chính quyền cơ sở trong quản lý đất đai.

Thực hiện chỉ đạo của UBND thành phố, Sở chủ trì phối hợp với các quận, huyện, thị xã rà soát tổng thể tình hình giải phóng mặt bằng các dự án đầu tư công. Năm 2025, toàn thành phố triển khai giải phóng mặt bằng hàng trăm dự án, trong đó có 4 dự án sử dụng vốn trung ương và 6 dự án vốn Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Sở cũng đã thành lập các tổ công tác phối hợp với địa phương tháo gỡ khó khăn, hướng dẫn lập và thẩm định phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ngay từ khi dự án được phê duyệt.

Tuy nhiên, công tác giải phóng mặt bằng còn nhiều vướng mắc, như: Chênh lệch quyền lợi giữa các hộ dân có quyết định trước và sau thời điểm thi hành Luật Đất đai 2024; sự phối hợp giữa các sở, ngành trong thẩm định, đề xuất chính sách hỗ trợ tại một số dự án thiếu chặt chẽ; có dự án chưa đủ điều kiện thu hồi đất do thiếu quyết định đầu tư hoặc chưa cập nhật vào kế hoạch sử dụng đất cấp huyện…

Từ thực tế trên, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Anh Quân kiến nghị cần rà soát, phân loại vướng mắc theo từng nhóm vấn đề để có giải pháp tháo gỡ phù hợp. Cùng với đó, các cơ quan chức năng cần hoàn thiện dữ liệu đất đai, nâng cao năng lực cán bộ cơ sở, hướng dẫn cụ thể về tổ chức thực hiện giải phóng mặt bằng theo mô hình chính quyền 2 cấp, bảo đảm tính thống nhất, khả thi, hiệu quả.