Khắc phục nguy cơ mai một, đứt gãy văn hóa truyền thống dân tộc Pà Thẻn

VHO - Hội thảo khoa học “Giải pháp bảo tồn và phát huy hiệu quả các loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn trong đời sống đương đại” đã được Viện VHNT quốc gia Việt Nam (Bộ VHTTDL) phối hợp với Sở VHTTDL Hà Giang, UBND huyện Bắc Quang tổ chức ngày 28.3 tại huyện Bắc Quang (tỉnh Hà Giang). Nhiều ý kiến tại Hội thảo đã gợi mở các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của “chủ nhân” kho tàng di sản văn hóa vô cùng phong phú và độc đáo này.

Hội thảo khoa học “Giải pháp bảo tồn và phát huy hiệu quả các loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn trong đời sống đương đại”

Nguy cơ mai một, đứt gãy văn hóa truyền thống

 Phó Chủ tịch thường trực UBND huyện Bắc Quang Ngô Văn Hiếu cho biết, hội thảo được tổ chức nhằm thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch, thực hiện kế hoạch “Khôi phục, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn, xã Tân Lập, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang”.

Tộc người Pà Thẻn có dân số rất ít người, sinh sống chủ yếu ở tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang. Người Pà Thẻn có kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú và độc đáo, thể hiện ở các loại hình tiếng nói, ngữ văn dân gian, nghề thủ công truyền thống, văn hóa kiến trúc, ẩm thực, nghệ thuật diễn xướng dân gian, tập quán xã hội nghi lễ, lễ hội, tri thức dân gian...

Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2023 của Viện VHNT quốc gia Việt Nam ở điểm bản cộng đồng dân tộc Pà Thẻn ở xã Tân Lập, nhiều cộng đồng dân tộc Pà Thẻn đang gặp khó khăn trong bảo vệ, phát huy giá trị truyền thống như lễ cưới, lễ cầu mùa, lễ nhảy lửa, lễ cúng rằm, lễ cơm mới, đặc biệt là nghề truyền thống dệt thổ cẩm và văn hóa kiến trúc nhà ở...

Số lượng người học làm thầy cúng và thực hành lễ cấp sắc ngày càng ít dần. Tỉ lệ người dân, nhất là những người trẻ có khả năng tự thêu thùa hoa văn, cắt, khâu trang phục truyền thống, đan lát các dụng cụ sản xuất và đồ dùng sinh hoạt gia đình thấp hơn đáng kể so với 20-30 năm về trước. Rất ít người Pà Thẻn còn thực hành được các nhạc cụ truyền thống cũng như am hiểu về tri thức y dược dân gian…

 Lãnh đạo huyện Bắc Quang bày tỏ, thực trạng này là nỗi trăn trở, đặt ra yêu cầu cần có giải pháp nhằm khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của cộng đồng dân tộc Pà Thẻn một cách bền vững, vừa đảm bảo thực hiện tốt chính sách dân tộc, vừa phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho dân tộc Pà Thẻn ở huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang cũng như tại các địa phương có dân tộc Pà Thẻn.

Khôi phục, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa người Pà Thẻn

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện VHNT Quốc gia Việt Nam cho biết, quá trình biến đổi kinh tế - xã hội theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đã làm thay đổi đáng kể địa bàn cư trú của dân tộc Pà Thẻn. Bên cạnh mặt tích cực, đời sống văn hoá của người Pà Thẻn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập.

“Ở nhiều địa phương, văn hoá truyền thống đang bị mai một, xuất hiện nguy cơ đứt gãy việc chuyển giao tài sản văn hoá giữa các thế hệ. Đa số các gia đình người Pà Thẻn không còn lưu giữ được kiểu nhà ở truyền thống mà chỉ bảo tồn được một phần chức năng thờ cúng trong gia đình. Các hoạt động sản xuất thủ công truyền thống như dệt, đan lát, rèn… ngày càng hiếm dần trong các gia đình người Pà Thẻn”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương cho biết.

Vấn đề trao truyền văn hoá truyền thống của dân tộc Pà Thẻn càng trở nên khó khăn hơn khi người Pà Thẻn không có chữ viết, phải thực hiện lưu truyền bằng hình thức truyền khẩu; đa số những người trẻ tuổi Pà Thẻn hiện nay có xu hướng chọn ly hương, đến các trung tâm công nghiệp, thành phố lớn để tìm việc làm và sinh sống. Điều này đang tạo ra cho cộng đồng dân tộc này nguy cơ bị hẫng hụt thế hệ kế thừa, ngày càng gặp nhiều khó khăn trong việc trao truyền di sản văn hoá truyền thống.

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương nhấn mạnh thêm, Hội thảo được tổ chức để góp phần thực hiện tốt công tác khôi phục, bảo tồn và phát huy bản sắc, văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn, cung cấp cơ sở nhận thức khoa học và thực tiễn phục vụ triển khai nhiệm vụ dự án 06, Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2023 của Bộ VHTTDL.

28 tham luận của các nhà khoa học, nhà quản lý, đại diện nhân dân, bà con dân tộc Pà Thẻn, thuộc các cơ quan, tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp ở trung ương và địa phương đã gửi đến Hội thảo. Trong đó, tập trung vào 4 vấn đề chính: nghiên cứu nhận diện giá trị kho tàng văn hoá truyền thống của dân tộc Pà Thẻn; làm rõ một số vấn đề lý luận khoa học và thực tiễn của hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của cộng đồng dân tộc Pà Thẻn ở tỉnh Hà Giang nói riêng, cả nước nói chung.

Cung cấp những kinh nghiệm, mô hình thành công về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn và một số cộng đồng dân tộc. Nghiên cứu đánh giá thực trạng văn hóa truyền thống của một số cộng đồng dân tộc Pà Thẻn, chỉ rõ các nguyên nhân, xu hướng biến đổi văn hóa truyền thống của tộc người.

Đặc biệt, đề xuất các giải pháp, kiến nghị để bảo tồn và phát huy có hiệu quả giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn; đặc biệt là vấn đề bảo vệ và phát huy bản sắc, văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn gắn với phát triển du lịch.

Gợi mở giải pháp

Các nhà khoa học, nhà quản lý, cộng đồng nhân dân… đã trao đổi, chia sẻ những bài học hay, kinh nghiệm quý, ý tưởng đóng góp cho sự nghiệp xây dựng, bảo tồn và phát triển văn hoá của dân tộc Pà Thẻn ở tỉnh Hà Giang nói riêng, cả nước nói chung.

Nhiều tham luận, ý kiến đã gợi mở giải pháp quan trọng từ nghiên cứu sâu sắc, gắn liền với thực tiễn như: Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc Pà Thẻn trên địa bàn xã Tân Lập, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang; Nhận diện đặc trưng văn hoá của người Pà Thẻn ở Hà Giang để có giải pháp bảo tồn, phát triển trong đời sống…

Nhiều giải pháp quan trọng đã được gợi mở tại Hội thảo

Một số tham luận phân tích từng khía cạnh cụ thể về đặc trưng văn hóa của người Pà Thẻn như: Bảo tồn, phát huy giá trị nghi lễ vòng đời của dân tộc Pà Thẻn ở Hà Giang trong bối cảnh hiện nay; Trang phục phụ nữ người Pà Thẻn, các giá trị văn hóa và một số giải pháp phát huy trong giai đoạn hiện nay; Đánh giá thực trạng văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn và các nguyên nhân, xu hướng biến đổi văn hóa tộc người; Bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn trong các trường học trên địa bàn huyện Bắc Quang.

 Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nghề dệt trang phục truyền thống người Pà Thẻn ở Hà Giang; Thực trạng văn hóa kiến trúc nhà ở và nét đẹp trong lễ cưới của người Pà Thẻn trên địa bàn huyện Bắc Quang; giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị; Màu đỏ ở trang phục nữ Pà Thẻn trong mối quan hệ với tục nhảy lửa và các vấn đề về bảo tồn di sản văn hóa tộc người; Nghiên cứu bảo vệ và phát huy kho tàng văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn; Gìn giữ tri thức dân gian nhằm bảo tồn văn hóa tộc người và bảo tồn thiên nhiên trong dân tộc Pà Thẻn, Việt Nam;  Bảo tồn nghi lễ cúng cơm mới của dân tộc Pà Thẻn tại xã Tân Lập, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang;

Nhiều tham luận gợi mở các giải pháp liên quan đến vấn đề bảo vệ và phát huy bản sắc, văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn gắn với phát triển du lịch; Du lịch bản địa: giải pháp bảo tồn giá trị di sản văn hóa và cơ hội phát triển kinh tế của người Pà Thẻn ở Hà Giang; Bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn xã Tân Lập, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang gắn với phát triển du lịch cộng đồng - kinh nghiệm từ Sa Pa, Lào Cai; Phát triển du lịch cộng đồng của người Pà Thẻn ở Tân Lập, Hà Giang, tham chiếu từ kinh nghiệm của người Thái ở Xishuangbana, Trung Quốc; Bảo tồn và phát huy giá trị lễ cấp sắc truyền thống của dân tộc Pà Thẻn ở xã Tân Lập, huyện Bắc Quang tỉnh Hà Giang trong đời sống đương đại…

Kết luận hội thảo, PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương nhận định, Hội thảo đã nhận được nhiều tham luận, ý kiến đóng góp tâm huyết, những ý tưởng độc đáo, những luận cứ khoa học và thực tiễn, đặc biệt là các ý kiến phát biểu thảo luận của những cán bộ trực tiếp tham gia công tác quản lý văn hoá, du lịch ở tỉnh Hà Giang, huyện Bắc Quang, xã Tân Lập.

Nhiều thông tin bổ ích giúp hội thảo có được nhận thức rõ hơn về các trường hợp nghiên cứu, bài học kinh nghiệm quý từ thực tiễn sinh động, rất cần thiết cho quá trình triển khai công tác nghiên cứu tổ chức khôi phục, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa của dân tộc Pà Thẻn.

Các tham luận tại Hội thảo đã gợi mở nhiều giải pháp để các bên có liên quan tham khảo, vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn, phát huy các loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn. Một số tác giả đã đưa ra ý tưởng và đề xuất đối với chính quyền địa phương, cộng đồng nhân dân trên địa bàn nhằm giải quyết hợp lý mối quan hệ giữa bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của tộc người với phát triển du lịch, giữa hoạt động bảo vệ, phát huy văn hóa truyền thống với hoạt động thiết chế văn hoá, giáo dục cơ sở… Từ đó, phát huy  hiệu quả nguồn tài nguyên nhân văn và nguồn lực di sản văn hóa của dân tộc Pà Thẻn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương nhấn mạnh: "Trong quá trình triển khai nhiệm vụ của chương trình mục tiêu quốc gia và các nhiệm vụ nghiên cứu sau này, chúng tôi mong muốn tiếp tục nhận được sự ủng hộ, hợp tác trong việc trao đổi, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, giúp thực hiện thành công nhiệm vụ, thực hiện tốt chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc…"- PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương chia sẻ.

HÀ PHƯƠNG; ảnh: NGUYỄN NHUNG