Tiếng chiêng ba ngân vang giữa đại ngàn

VHO - Từ bao đời nay, thanh âm tiếng chiêng ba đã quyện trong hồn đất, hồn người của đồng bào Hrê, xã Minh Long (Quảng Ngãi). Nhờ sự hỗ trợ từ Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, mạch nguồn di sản văn hóa giữa núi rừng được gìn giữ và phát huy.

Trải qua cung đường đèo giữa các đồi núi, những thửa ruộng bậc thang lúa chín tạo nên mảng màu vàng rực, điểm xuyết gam màu no ấm giữa thiên nhiên hùng vĩ, chúng tôi tìm đến nhà của ông Đinh Văn Trui (56 tuổi) nằm ở lưng chừng con dốc thôn Đồng Cần, xã Minh Long.

Nghệ nhân Đinh Văn Trui chia sẻ, cồng chiêng là một loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Hrê và các dân tộc ở dãy đất Trường Sơn - Tây Nguyên hùng vĩ từ bao đời nay. Thanh âm của chiêng gắn liền với cuộc đời mỗi con người từ khi sinh ra cho đến khi mất đi, có giá trị lớn về tinh thần, là di sản kết nối dân làng lại với nhau trong những ngày lễ lớn của đồng bào ở vùng cao, như lễ cúng mừng lúa mới, xin sức khỏe…

“Chiêng đã ăn sâu vào trong tiềm thức của bà con. Tôi tích cực tham gia đội văn nghệ của địa phương, đi biểu diễn nhiều nơi để quảng bá về văn hóa của đồng bào, trở về làng, tìm cách gìn giữ, lưu truyền cho con cháu cách sử dụng nhạc cụ này”, ông Trui bày tỏ.

Theo nghệ nhân Đinh Văn Ngược (58 tuổi), chiêng của người Hrê có 3 chiếc, nhưng khi thể hiện phải đầy đủ bốn giai điệu gồm: Chinh K’oa, mô phỏng tiếng ếch, nhái kêu; Chinh Tuguốc, mô phỏng tiếng hát của một loài chim Tuguốc (tượng thanh), rất gần gũi và thân thương với người Hrê; Chinh H’lây là điệu chiêng được mô phỏng như tiếng mưa, gió thổi, tiếng thác đổ, nước suối chảy; Chinh Nâng được thể hiện theo làn điệu ca Choi trong sáng khi nam nữ đối đáp nhau trong các ngày hội giao lưu… Khi tấu chiêng, người Hrê không dùng dùi mà đánh bằng tay.

Chiêng của người Hrê có chiêng ba và chiêng năm, không có cồng. Người Hrê thường sử dụng loại chiêng ba gồm chiêng mẹ, chiêng cha và chiêng con. Với chiêng con, khi thể hiện, âm thanh nghe tinh nghịch, thánh thót và là chiêng có kỹ thuật thể hiện khó nhất.

Trước dòng chảy hội nhập và sự mai một dần của những người cao tuổi am hiểu chiêng, tiếng chiêng ba đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Lo lắng cho di sản cha ông, hai nghệ nhân Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui không quản ngày đêm, miệt mài truyền dạy kỹ thuật tấu chiêng và những bài chiêng cổ cho thế hệ trẻ.

Việc dạy chiêng không theo khuôn mẫu cứng nhắc mà linh hoạt theo từng nhóm tuổi, mức độ am hiểu và năng khiếu của học trò. Người thầy phải tận tình hướng dẫn từng động tác nhỏ, từ cách cảm nhận nhịp điệu đến kỹ thuật búng tay, giữ chiêng. “Muốn dạy các cháu đánh chiêng, trước hết phải kể về cội nguồn, ý nghĩa của từng bài chiêng để khơi gợi niềm đam mê.

Với sự kiên trì của học trò và nhiệt huyết của người thầy, khoảng 4 tháng có thể tấu được những bài cơ bản, nhưng phải mất 2 đến 3 năm để thành thạo”, ông Ngược nói.

Anh Đinh Văn Sinh (34 tuổi) là một trong những học trò tiêu biểu, đã theo học hai nghệ nhân hơn 5 năm. Nhờ sự truyền dạy tận tâm, đến nay anh Sinh không chỉ nắm vững kỹ thuật tấu chiêng mà còn nhận thức sâu sắc trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc mình. “Nghe hai nghệ nhân phân tích, tôi đã quyết tâm học để sau này truyền dạy lại cách đánh chiêng ba cho con, cháu của mình”, anh Sinh nói.

Ngoài được tiếp sức từ Nghị quyết số 05-NQ/TU về đẩy mạnh phát triển du lịch, xã Minh Long còn nhận được sự đầu tư, hỗ trợ từ Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”.

Bà Trần Thị Mỹ Lan, Phó Chủ tịch UBND xã Minh Long cho biết, địa phương đặc biệt quan tâm đến việc khôi phục, giữ gìn và phát huy các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể (tiếng nói, chữ viết, phong tục, tập quán...) của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển kinh tế, du lịch bền vững ở địa phương.

“Việc làm của hai nghệ nhân Đinh Văn Trui và Đinh Văn Ngược thể hiện được tính cộng đồng, tham gia nhiều hoạt động do địa phương tổ chức. Tích cực truyền dạy cho các đội văn nghệ do xã, thôn”, bà Lan khẳng định.