“Người giữ lửa” cồng chiêng trong mái ấm Ba Na

VHO - Dù đã ở tuổi xế chiều, nghệ nhân A Lip (người Ba Na, thôn Groi, xã Đăk Đoa, Gia Lai) vẫn bền bỉ truyền dạy cồng chiêng và âm nhạc dân gian cho con cháu, xem đó là cách trao gửi tình yêu quê hương, gìn giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc Ba Na cho các thế hệ mai sau.

Truyền hơi thở núi rừng vào từng nhịp chiêng

Dù sức khỏe đã giảm, ở tuổi 61, nghệ nhân A Lip vẫn miệt mài rong ruổi trên chiếc xe máy cũ, chở theo những bộ chiêng đi khắp các buôn làng. Từ mái nhà đầy ắp tiếng chiêng, ông trao truyền lại cho con cháu niềm tự hào, tình yêu văn hóa và khát vọng giữ gìn di sản của dân tộc.

Sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống, A Lip sớm được cha dạy đánh chiêng, làm đàn, tạc tượng gỗ và chỉnh chiêng. Từ những ngày còn bé, ông được cha địu trên vai, hòa mình vào nhịp xoang rộn rã của các lễ hội làng. Năm 11 tuổi, A Lip đã thành thạo những bài chiêng cổ của người Ba Na như Lễ mừng lúa mới, Lễ cúng nước giọt, Lễ bỏ mả…

Nhiều năm nay, ngôi nhà của ông đã trở thành lớp học đặc biệt, nơi tiếng chiêng ngân vang theo tay lũ trẻ trong thôn. Ông kể, thuở trước, nhà cha mẹ có rất nhiều chiêng quý. Sau này cha mất, theo phong tục, ông chôn một số bộ chiêng theo cha. Sau này, sưu tầm lại được 10 bộ, ông vẫn sẵn sàng tặng, chia sẻ cho những ai thực sự trân quý. Giờ ông còn 3 bộ chiêng, vừa để tham gia lễ hội, vừa để dạy lớp trẻ.

“Ngày xưa, con trai ai cũng mong được đánh chiêng, đó là niềm tự hào. Nay xã hội phát triển, âm nhạc hiện đại lên ngôi, nếu không dạy thì bọn trẻ sẽ quên. Tôi phải cố gắng giữ lại những âm thanh này”, ông cho biết.

Với tâm huyết ấy, ông vận động bà con lập các đội chiêng. Đến nay, làng Groi có 2 đội: Đội chiêng lớn 21 người, từ 23-70 tuổi; đội chiêng nhí 20 người, từ 6-12 tuổi. Tiếng chiêng của làng giờ đã vang trong lễ hội và còn vang xa đến các sự kiện lớn ở Tây Nguyên và toàn quốc.

Với riêng nghệ nhân A Lip, truyền dạy cồng chiêng không chỉ là gìn giữ bản sắc văn hóa, mà còn là sợi dây kết nối gia đình, cộng đồng, để mỗi thế hệ Ba Na đều được sống trong âm thanh của núi rừng và niềm tự hào dân tộc.

Tiếng chiêng ngân dài qua thế hệ

Chiều xuống, trước hiên nhà nghệ nhân A Lip lại vang lên tiếng chiêng rộn rã. Ở đó, những đứa trẻ Ba Na say sưa học từng nhịp chiêng, từng động tác múa xoang, để rồi mang âm thanh của núi rừng lan tỏa khắp các hội diễn.

“Cứ buổi chiều học xong là chúng em sang nhà ông A Lip học đánh chiêng. Ở lớp vui lắm, chúng em được học nhiều thứ. Gần đây, chúng em còn được đi diễn cùng người lớn ở nhiều nơi, gặp rất đông mọi người. Em mong sau này sẽ đánh giỏi như các nghệ nhân”, em Đinh Phát, thành viên đội chiêng nhí thôn Groi, hào hứng kể.

Vừa dạy trẻ trong thôn, nghệ nhân A Lip vừa phối hợp với các trường học ở địa phương truyền dạy cồng chiêng cho khoảng 200 học sinh. Với ông, đây là cách để hạt giống văn hóa được gieo từ sớm, nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc từ ấu thơ.

Ông Nguyễn Văn Hùng, Hiệu trưởng Trường Tiểu học số 1 thôn Groi chia sẻ: “Nhiều năm qua, nhà trường luôn có đội cồng chiêng 20 em học trò của già A Lip. Hằng năm, đội đều đạt thành tích cao trong các cuộc thi văn hóa của tỉnh. Ở nơi có tới 99,8% học sinh là người Ba Na, việc giữ gìn bản sắc văn hóa rất quan trọng và già A Lip chính là người thắp lửa”.

Điều đáng quý, già A Lip dạy hoàn toàn trên tinh thần tự nguyện, không đòi hỏi chế độ hay thù lao, chỉ mong tiếng chiêng không bị lãng quên. Chính sự bền bỉ ấy đã giúp ông nhiều lần được vinh danh, nhận bằng khen, giấy khen từ Trung ương đến địa phương. Đặc biệt, năm 2019, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực nghệ thuật trình diễn dân gian.

Từ mái nhà già A Lip, tiếng chiêng đã trở thành sợi dây nối liền các thế hệ, để những đứa trẻ Ba Na lớn lên cùng âm thanh của núi rừng, cùng niềm tự hào về di sản mà cha ông đã gìn giữ qua bao đời.