“Bàn tay vàng” Việt Nam đầu tiên được nhận giải thưởng Nikkei

VH- Vinh dự đó thuộc về GS.TS Nguyễn Thanh Liêm, nguyên Giám đốc BV Nhi Trung ương, người được coi là chuyên gia về phẫu thuật nhi khoa tại Việt Nam. Những đóng góp của ông trong nghiên cứu và phát triển kỹ thuật phẫu thuật nội soi và ghép tế bào gốc không chỉ Việt Nam mà cả thế giới biết đến.

GS Nguyễn Thanh Liêm chia sẻ niềm vui với gia đình bé Hoàng Thiên đã khỏi bệnh xơ phổi sau khi ghép tế bào gốc. - Ảnh: Đinh Loan

Giải thưởng Nikkei do Hãng thông tấn Nhật Bản Nikkei khởi xướng từ năm 1996, mỗi năm có ba cá nhân và tổ chức tại châu Á được trao giải ở ba lĩnh vực: Văn hoá, Kinh tế, và Khoa học – công nghệ. Năm nay, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm sẽ sánh vai cùng hai nhân vật khác được vinh danh tại giải thưởng này. “Giải thưởng Nikkei trong lĩnh vực Khoa học – công nghệ là giải thưởng mang tính đột phá, sáng tạo, được xét theo tiêu chí khắt khe, nên tôi rất bất ngờ khi được tin nhận giải. Lễ trao giải sẽ diễn ra vào tháng 6 tới tại Tokyo, Nhật Bản, đây là một vinh dự và có ý nghĩa đặc biệt đối với cá nhân tôi” - “Bàn tay vàng” phẫu thuật nhi khoa Việt Nam chia sẻ.

Được mệnh danh “bàn tay vàng” là bởi GS Liêm những công trình nghiên cứu, phát triển, hoàn thiện và ứng dụng 9 kỹ thuật phẫu thuật nội soi cho trẻ em, trong đó có những kỹ thuật mà ở Việt Nam trở thành thường quy rồi thế giới mới bắt đầu ứng dụng. Điển hình là kỹ thuật phẫu thuật nội soi điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh, được GS.Liêm thực hiện tại Việt Nam từ năm 1997, là một trong những nước áp dụng sớm nhất của châu Á và là sớm nhất tại Đông Nam Á ( năm 1999 mới bắt đầu áp dụng). Còn kỹ thuật nội soi thoát vị cơ hoành ở trẻ sơ sinh đã được GS Liêm triển khai từ năm 2002. Tại thời điểm đó, các GS chuyên ngành của Mỹ cũng đang nghiên cứu về phương pháp này, nhưng cho kết luận là không áp dụng ở trẻ sơ sinh vì tỷ lệ biến chứng cao, nguy cơ tử vong lớn. Tuy nhiên, sau báo cáo khoa học của chuyên gia phẫu thuật nội soi Nhi khoa của Việt  Nam thì 5 - 6 năm sau, phương pháp này mới trở thành mổ thường quy trên thế giới. “Cái khó của kỹ thuật này là trẻ thở máy thì lồng ngực rung nên khó thực hiện phẫu thuật. Tuy nhiên, những nghiên cứu của Việt Nam đã cho thấy trẻ sơ sinh thở máy cao tần vẫn có thể mổ được”, nguyên Giám đốc BV Nhi Trung ương cho hay.

Với những nghiên cứu khoa học, và ứng dụng hiệu quả trong thực tiễn, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm được mời đi phẫu thuật trình diễn, giảng bài ở nhiều quốc gia trên thế giới như Mỹ, Úc, Ý…; nhiều bệnh nhân cũng viết thư cá nhân để nhờ ông tư vấn. Năm 2014, sau khi thôi quản lý tại BV Nhi Trung ương, GS.Nguyễn Thanh Liêm về làm Tổng Giám đốc hệ thống y tế Vinmec và hiện nay là Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc – công nghệ gen, phụ trách Đơn nguyên Kỹ thuật điều trị tự kỷ và bại não của Trung tâm Nhi.  Tại đây, ông cùng học trò tiếp tục nghiên cứu về phương pháp ghép tế bào gốc để điều trị cho trẻ bại não và trẻ tự kỷ.

Nhớ về ca ghép tế bào gốc đầu tiên, GS Liêm chia sẻ, đó là vào một ngày mùa đông, rét mướt, một gia đình đến nhà ông gõ cửa và xin ông cứu lấy con của họ. Đứa bé bị nhiễm trùng máu từ khi mới 1,5 tuổi, được điều trị tại BV Nhi Trung ương, được các bác sĩ cứu sống, nhưng để lại di chứng ảnh hưởng đến não, chân tay co cứng và rên khóc suốt ngày. Không còn cách nào khác, GS Liêm chợt nghĩ tới phương pháp mong manh nhất là ghép tế bào gốc. Dù biết đây là kỹ thuật khó, thế giới ít thực hiện, nhưng gia đình cũng chấp nhận. Sau lần đầu tiên phẫu thuật thì tình trạng bé cải thiện rõ rệt, chân tay mềm hơn, và nhận biết tiếng động, không còn rên khóc như trước. Hiện nay, bé vẫn đang được điều trị và càng ngày càng tiến triển tốt hơn. 

“Không phải gia đình nào cũng thật sự mạnh dạn tiếp cận với một phương pháp điều trị mới mẻ; và thậm chí, ngay cả trong giới y khoa không phải ai cũng đồng thuận với hướng đi nghiên cứu của chúng tôi. Đây vừa là thách thức nhưng cũng là động lực để chúng tôi tiếp tục nghiên cứu theo hướng đã chọn. Vì thế chỉ sau hơn 2 năm tiếp cận, ghép tế bào gốc từ tủy xương, kết quả điều trị bại não đã thu nhận được những thành công”, GS.Liêm nói.  Đồng thời, từ tháng 7.2017, ông cũng áp dụng phương pháp này để điều trị cho trẻ tự kỷ, kết hợp với giáo dục can thiệp và bước đầu đã có những kết quả tích cực. Chỉ trong sáu tháng, sau hai lần phẫu thuật ghép tế bào gốc, sự thay đổi đáng kể của 28/30 trẻ tự kỷ nặng (được giáo dục lâu năm tại các cơ sở giáo dục trẻ tự kỷ) là vượt ngoài sự mong đợi của để kíp thực hiện. Điều này có ý nghĩa nhân văn sâu sắc và mở ra cơ hội cho trẻ tự kỷ có thể hoà nhập dễ dàng hơn  với cuộc sống.

 Quỳnh Hoa