Từ “khoảng trống” tri thức đến bước tiến hội nhập

VHO - Sự xuất hiện của loạt sách thanh nhạc mới trong thời gian gần đây đã lấp đầy khoảng trống tri thức vốn kéo dài nhiều thập kỷ, đồng thời mở ra cơ hội để người học Việt Nam tiếp cận những chuẩn mực hàn lâm quốc tế.

Từ những công trình chuyên sâu đầu tiên, nền thanh nhạc nước nhà đang từng bước xây dựng nền tảng khoa học, nuôi dưỡng khát vọng hội nhập và phát triển bền vững.

Nguồn tri thức chuẩn mực trong lĩnh vực thanh nhạc

Trong nhiều thập kỷ, thị trường xuất bản Việt Nam chủ yếu quen với các tuyển tập ca khúc và sách nghiên cứu về lịch sử âm nhạc, trong khi một lĩnh vực quan trọng như thanh nhạc lại thiếu những công trình học thuật hệ thống. Người học, giảng viên hay người yêu ca hát phần lớn phải dựa vào truyền khẩu, kinh nghiệm cá nhân hoặc các tài liệu nước ngoài khó tiếp cận. Vì vậy, sự ra đời của những cuốn sách thanh nhạc gần đây đánh dấu một bước tiến đáng kể.

Vừa qua, nghệ sĩ opera Nguyễn Bích Thủy - người đạt nhiều thành tựu quốc tế và hiện sinh sống tại Cộng hòa Áo - đã giới thiệu tác phẩm Khoa học và nghệ thuật ca hát: Một cách tiếp cận chuyên sâu về thanh nhạc cổ điển, được xem là một trong số ít công trình học thuật bài bản của Việt Nam trong lĩnh vực này.

Ấn phẩm gồm 14 chương, trình bày từ cơ chế hoạt động của thanh quản, hệ hô hấp đến các kỹ thuật nghệ thuật như Chiaroscuro, Appoggio, Portamento, messa di voce, agility, vibrato... Một chương riêng được dành để phân tích hệ thống phân loại giọng hát Fach của Đức - nền tảng quan trọng trong đào tạo opera.

Chia sẻ tại buổi ra mắt sách, nữ nghệ sĩ cho biết, những trải nghiệm biểu diễn và giảng dạy tại môi trường hàn lâm châu Âu đã tạo nên nền tảng khoa học để viết cuốn sách. Nếu trước đây người học chủ yếu dựa vào trực giác, thì ngày nay giải phẫu học, cơ học thanh âm, âm học và tâm lý biểu diễn cho phép tiếp cận giọng hát bằng phương pháp khoa học hơn, giúp nghệ thuật ca hát trở về đúng bản chất tự nhiên của nó.

Tác giả nhấn mạnh việc phân loại giọng hát tuy phức tạp nhưng cần thiết để hiểu sự phát triển của nghệ thuật thanh nhạc trên thế giới và ứng dụng phù hợp tại Việt Nam. Động lực viết sách, theo chị, đến từ tình yêu opera và mong muốn chia sẻ tri thức tích lũy được với quê hương, như một lời tri ân dành cho thầy cô và gia đình.

NSND Đỗ Quốc Hưng, Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, đánh giá đây là kết quả của một hành trình nghiên cứu nghiêm túc, bền bỉ, mang đến những kỹ thuật thanh nhạc chuyên sâu và hữu ích cho đào tạo. Cuốn sách nổi bật bởi cấu trúc khoa học, hệ thống và khả năng diễn đạt mạch lạc, giản dị nhưng vẫn truyền tải được chiều sâu nghệ thuật.

Theo TS Tân Nhàn, Trưởng khoa Thanh nhạc (Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), trong bối cảnh hội nhập quốc tế, một công trình chuyên sâu như thế này mang ý nghĩa đặc biệt, trở thành nguồn tài liệu chuẩn mực cho những ai theo đuổi lĩnh vực thanh nhạc.

Nền tảng thúc đẩy âm nhạc Việt hội nhập

Ngoài tác phẩm của nghệ sĩ opera Nguyễn Bích Thủy, thời gian gần đây, nhiều nghệ sĩ và giảng viên uy tín cũng đã giới thiệu các công trình nghiên cứu về thanh nhạc, góp phần làm phong phú đời sống âm nhạc Việt Nam.

Ở tuổi 86, sau hơn 70 năm đứng trên sân khấu, NSND Trần Hiếu ra mắt cuốn Sức mạnh của ngôn ngữ trong tiếng hát Việt Nam - một công trình được ông âm thầm khởi viết từ năm 1968. Tác phẩm kết tinh trải nghiệm biểu diễn và giảng dạy của nghệ sĩ lão thành, lý giải thuyết phục về thanh nhạc Việt Nam - từ kỹ thuật luyện giọng, nhả chữ đến cách truyền tải tinh thần của mỗi tác phẩm - đồng thời gửi gắm mong muốn thế hệ ca sĩ trẻ khi hội nhập quốc tế vẫn giữ được cá tính và tâm hồn Việt.

Bên cạnh đó, cuốn Lịch sử Opera Ý của GS Gianni Kriscak cùng Hiền Nguyễn, Trịnh Thị Oanh mang đến cái nhìn toàn diện về sự hình thành và phát triển của opera, giúp độc giả Việt Nam tiếp cận nền tảng nghệ thuật châu Âu.

Sự xuất hiện của các công trình nghiên cứu thanh nhạc mang lại nhiều tác động tích cực: Sinh viên có thêm nguồn tài liệu khoa học đáng tin cậy; người yêu ca hát tiếp cận kiến thức bài bản, tránh lối học cảm tính; giới biểu diễn có cơ sở nâng cao chất lượng nghệ thuật trước bối cảnh hội nhập quốc tế. Đồng thời, dòng sách chuyên ngành cũng mở rộng diện mạo ngành Xuất bản, dù đang đối mặt với khó khăn về lượng độc giả chuyên sâu và yêu cầu cao về năng lực biên soạn.

Nghệ sĩ opera Nguyễn Bích Thủy bày tỏ, việc viết sách thanh nhạc đòi hỏi sự đối chiếu, kiểm chứng từng chi tiết với nhiều nguồn tài liệu để đảm bảo độ chính xác - điều không thể thay thế bằng thông tin dễ tìm trên Internet. Cuốn Khoa học và nghệ thuật ca hát của chị, vì thế, được xây dựng trên nền tảng khoa học rõ ràng, với danh mục tài liệu tham khảo gồm 60-70 đầu sách sư phạm và nghiên cứu quốc tế.

Dù còn nhiều thách thức, xu hướng hội nhập và nhu cầu học thanh nhạc bài bản đang mở ra triển vọng mới. Nhiều nghệ sĩ du học trở về mang theo tri thức cập nhật; công nghệ số giúp các ấn phẩm dễ tiếp cận hơn qua ebook, video minh họa.

Những cuốn sách chuyên sâu vừa hệ thống hóa tri thức, kết nối Việt Nam với chuẩn mực quốc tế, vừa truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ theo đuổi nghệ thuật ca hát. Nếu tiếp tục được nuôi dưỡng, dòng sách thanh nhạc sẽ góp phần đưa nền âm nhạc Việt Nam phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn trong dòng chảy hội nhập.