Quảng Ngãi: Khi cồng chiêng được trao truyền từ trong nhà trường

VHO - Cứ mỗi sáng thứ Hai đầu tuần, sân Trường THCS Đặng Thùy Trâm, xã Kon Đào (huyện Đăk Tô, Kon Tum cũ; nay là tỉnh Quảng Ngãi) lại rộn ràng trong âm vang trầm hùng của cồng chiêng. Không phải tiết mục biểu diễn ngẫu hứng, càng không phải phong trào nhất thời, mà đó đã trở thành một phần sinh hoạt quen thuộc của nhà trường suốt ba năm qua, nơi văn hóa truyền thống của đồng bào Xơ Đăng được gìn giữ và trao truyền ngay trong môi trường học đường.

Đội cồng chiêng, múa xong của các em học sinh Trường THCS Đặng Thùy Trâm biểu diễn

Đưa cồng chiêng, múa xoang vào trong trường học

Trường THCS Đặng Thùy Trâm hiện có 476 học sinh, trong đó hơn 97% là con em đồng bào Xơ Đăng. Xuất phát từ thực tế ấy, Ban Giám hiệu nhà trường xác định: muốn bảo tồn văn hóa bền vững thì phải bắt đầu từ thế hệ trẻ, từ chính những em học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường.

Ba năm trước, nhà trường mạnh dạn đưa các lễ hội truyền thống của người Xơ Đăng như: lễ mừng lúa mới, lễ hội bắt máng nước vào các hoạt động giáo dục trải nghiệm. Không gian lễ hội được tái hiện ngay trong sân trường, từ nghi thức, trang phục đến âm nhạc dân gian, giúp học sinh không chỉ “xem” mà còn được “sống” trong văn hóa của dân tộc mình.

Đặc biệt, nhà trường mời Nghệ nhân Ưu tú A Thu, người gắn bó cả đời với cồng chiêng, về trực tiếp truyền dạy cho học sinh. Từ những nhịp chiêng đầu tiên còn lạ lẫm, đến nay đội cồng chiêng của trường đã có 100 em tham gia, sinh hoạt đều đặn và trở thành lực lượng nòng cốt trong các hoạt động văn hóa của xã.

Chia sẻ về quá trình truyền dạy, Nghệ nhân Ưu tú A Thu xúc động nói: “Lúc đầu tôi cũng lo, sợ các cháu không kiên nhẫn, không mặn mà với cồng chiêng. Nhưng khi vào trường dạy, tôi thấy các em tiếp thu rất nhanh, đánh chiêng ngày càng đúng nhịp, múa xoang ngày càng đều và đẹp. Quan trọng hơn là các em thích, các em tự hào khi được học văn hóa của dân tộc mình”.

Theo nghệ nhân A Thu, môi trường trường học tạo điều kiện rất tốt cho việc trao truyền di sản: có tổ chức, có thời gian ổn định và có sự đồng hành của thầy cô. “Nếu không dạy từ bây giờ, sau này lớp trẻ sẽ quên mất. Nay thấy các em đánh chiêng, tôi yên tâm hơn vì văn hóa của mình đã có người tiếp nối”, ông nói thêm.

Không chỉ dừng lại ở sự vào cuộc của nhà trường và nghệ nhân, các hoạt động bảo tồn văn hóa truyền thống tại Trường THCS Đặng Thùy Trâm còn nhận được sự hưởng ứng tích cực từ chính học sinh, những chủ thể trực tiếp tiếp nhận và gìn giữ di sản.

Em A Thiên Hào, học sinh lớp 9A3, chia sẻ: “Trước đây em chỉ biết cồng chiêng, múa xoang qua sách vở và các dịp lễ hội của địa phương. Khi được nhà trường tạo điều kiện tham gia Câu lạc bộ cồng chiêng, xoang và trực tiếp biểu diễn trong các lễ hội, em hiểu rõ hơn ý nghĩa của từng nhịp chiêng, điệu múa. Em cảm thấy rất tự hào về văn hóa của dân tộc mình và muốn cùng các bạn giữ gìn, truyền lại cho thế hệ sau”.

Còn với em Y Kiều, thành viên Câu lạc bộ Cồng chiêng, xoang, mỗi lần tham gia biểu diễn không chỉ là một hoạt động ngoại khóa mà còn là trách nhiệm: “Mỗi lần được tham gia lễ hội hay biểu diễn trước đông người, em thấy trách nhiệm của mình lớn hơn. Em không chỉ học để biểu diễn mà còn muốn học thật tốt để sau này có thể giới thiệu văn hóa truyền thống của dân tộc mình đến với nhiều người hơn”.

Nhà trường trở thành “vườn ươm” văn hóa

Thầy Lê Hữu Phước, Hiệu trưởng Trường THCS Đặng Thùy Trâm cho biết, nhà trường không xem cồng chiêng, múa xoang là hoạt động ngoại khóa đơn thuần mà xác định đây là một nội dung giáo dục lâu dài, gắn với Chương trình giáo dục phổ thông và giáo dục địa phương.

“Khi tiếng cồng chiêng vang lên mỗi sáng chào cờ, đó không chỉ là âm nhạc mà là cách chúng tôi nuôi dưỡng tình yêu văn hóa, lòng tự hào dân tộc cho học sinh. Các em không học văn hóa truyền thống bằng lý thuyết khô khan mà bằng trải nghiệm thật, cảm xúc thật”.

Theo thầy Phước, chính những hoạt động này đã giúp học sinh tự tin hơn, gắn bó hơn với trường lớp, đồng thời hình thành ý thức gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc mình ngay từ sớm.

Ông Hoàng Nguyễn Hồng Hòa, Phó Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Kon Đào đánh giá cao mô hình đưa văn hóa truyền thống vào trường học: “Nhà trường đã làm rất tốt vai trò cầu nối giữa di sản và thế hệ trẻ. Khi học sinh được học, được thực hành cồng chiêng, múa xoang ngay từ nhỏ, đó chính là nền tảng vững chắc để bảo tồn văn hóa lâu dài.

Từ những buổi sinh hoạt dưới cờ vang tiếng chiêng, đến những ngày hội mừng lúa mới rộn ràng trong sân trường, Trường THCS Đặng Thùy Trâm đang âm thầm gieo những “hạt giống văn hóa” vào tâm hồn học sinh Xơ Đăng”.

Theo ông Hòa, trong bối cảnh nhiều nghệ nhân đã lớn tuổi, lớp trẻ ít có môi trường tiếp cận văn hóa truyền thống, thì các hoạt động giáo dục trong trường học chính là giải pháp căn cơ, bền vững nhất.

Ông Hòa cho biết thêm, không chỉ riêng nhà trường, công tác bảo tồn văn hóa truyền thống trên địa bàn xã Kon Đào những năm qua cũng đạt nhiều kết quả tích cực. Hiện toàn xã có 14 bộ cồng chiêng phân bố ở các thôn; các lễ hội truyền thống như lễ ăn lúa mới, lễ bắt máng nước vẫn được duy trì; nghề dệt thổ cẩm, đan lát của người Xơ Đăng tiếp tục được gìn giữ

Xã Kon Đào hiện có 2 nghệ nhân dân gian, trong đó Nghệ nhân Ưu tú A Thu là người trực tiếp tham gia truyền dạy cồng chiêng cho cộng đồng và học sinh. Các đội cồng chiêng thôn, làng thường xuyên biểu diễn trong các ngày hội văn hóa, thể thao, góp phần lan tỏa Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên.