Đưa giá trị văn hoá của cộng đồng các dân tộc trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển bền vững của đất nước

VHO- Nằm trong chuỗi các hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam (19.4), sáng ngày 15.4 tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), Bộ VHTTDL đã tổ chức Diễn đàn Văn hóa các dân tộc Việt Nam với chủ đề Văn hóa các dân tộc Việt Nam - Nguồn lực phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Ủy viên BCH TƯ Đảng, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng tới dự và phát biểu chỉ đạo tại Diễn đàn.

Cùng dự Diễn đàn có Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt, đại diện các Ban, Bộ, ngành Trung ương, địa phương và đông đảo đồng bào DTTS…

Phát huy nguồn lực văn hoá cộng đồng các dân tộc

Phát biểu tại Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng cho biết vào những ngày tháng 4 lịch sử này, cả dân tộc Việt Nam đang sôi nổi tổ chức nhiều hoạt động thiết thực để hướng về nguồn cội, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Trong chuỗi hoạt động lần này, toàn ngành VHTTDL đã đặt lên vai mình trách nhiệm, cùng với nhân dân nhìn lại sức mạnh của văn hoá Việt Nam theo quan điểm, đường lối của Đảng.

Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng phát biểu chỉ đạo tại Diễn đàn

“Khắc ghi lời dạy của Bác Hồ kính yêu Văn hoá soi đường cho quốc dân đi, quán triệt sâu sắc chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hoá toàn quốc Văn hoá còn thì dân tộc còn, để mất văn hoá thì dân tộc sẽ mất và tiếp tục thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII về lĩnh vực văn hoá, thời gian qua, Bộ VHTTDL nói riêng và ngành VHTTDL cả nước nói chung đã triển khai nhiều giải pháp phát triển nguồn lực văn hoá. Quá trình thực hiện nhận được sự quan tâm sâu sắc của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, ủng hộ của nhân dân. Từ đó, toàn ngành càng nỗ lực hơn trong xây dựng, chấn hưng và phát triển văn hoá Việt Nam”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nêu rõ.

Cũng theo Bộ trưởng, chỉ cách đây 2 tháng, toàn ngành VHTTDL đã tham mưu đúng và trúng cho lãnh đạo Đảng để tổ chức tốt hoạt động kỷ niệm 80 năm Đề cương về văn hoá Việt Nam, văn kiện đầu tiên của Đảng ta về văn hoá. Trong đó, có việc tổ chức thành công trên nhiều phương diện Hội thảo cấp quốc gia với chủ đề 80 năm Đề cương về văn hoá Việt Nam: Khởi nguồn và động lực phát triển. Sau Hội thảo, toàn ngành đã nhận thức đầy đủ hơn về thực hiện các quan điểm của Đảng, chủ trương, đường lối đúng đắn, tư tưởng của Bác Hồ về lĩnh vực văn hoá; gắn phát triển văn hoá với thực tiễn cách mạng Việt Nam hiện nay để tổ chức thực hiện có trọng tâm, trọng điểm 6 nhiệm vụ và 4 nhóm giải pháp lớn Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đề ra tại Hội nghị văn hoá toàn quốc.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt nêu một số giải pháp phát triển văn hóa cộng đồng các dân tộc trong tương lai

Bộ trưởng tiếp tục khẳng định, đất nước Việt Nam hết sức tươi đẹp, có nền văn hoá lâu đời, gắn với lịch sử hình thành và phát triển. 54 dân tộc anh em đang sinh sống trên dải đất hình chữ S đã đồng lòng tạo nên lịch sử dựng nước, giữ nước qua hàng nghìn năm và có sự gắn kết cộng đồng, đồng hành rất chặt chẽ. Trong đó, mỗi dân tộc đều có một bản sắc văn hoá riêng, tạo nên sự thống nhất trong đa dạng của văn hoá Việt Nam. Đó là đặc trưng, đồng thời là quy luật phát triển của văn hoá nước nhà; làm nên sức mạnh nội sinh, tổng hợp sức mạnh quốc gia và sức hấp dẫn của nền văn hoá Việt Nam; góp phần định vị bản sắc văn hoá Việt Nam trên trường quốc tế.

Sinh thời, Bác Hồ đặc biệt quan tâm đến văn hoá và di sản văn hoá các dân tộc Việt Nam. Di sản văn hoá được hiểu là thành tố, phương tiện để biểu đạt các giá trị văn hoá; thể hiện sâu sắc bản lĩnh, trí tuệ, tâm hồn con người Việt Nam. Cũng vì lẽ đó, các thế hệ con người Việt Nam đã không ngừng xây dựng, bồi đắp, hun đúc để tạo nên sức mạnh văn hoá dân tộc ngày càng giàu bản sắc. Những thành quả của văn hoá - nghệ thuật, sáng tạo luôn được giữ gìn, trao truyền, kết thành kho tàng di sản văn hoá vật thể, phi vật thể phong phú và đồ sộ. Ở Việt Nam hiện nay, theo thống kê của ngành VHTTDL;, Việt Nam đã có trên 3.600 di tích quốc gia, 128 di tích quốc gia đặc biệt, 8 di sản văn hoá thiên nhiên thế giới, 15 di sản văn hoá phi vật thể và 9 di sản tư liệu được UNESCO ghi danh. Ngoài ra, chúng ta còn có 468 di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, 238 bảo vật quốc gia và gần 9.000 lễ hội dân gian. Dẫn lại các con số này để thấy, tài nguyên văn hoá Việt Nam vô cùng phong phú, đa dạng và đồ sộ.

Cùng với đó, các dân tộc Việt Nam vốn có tinh thần khoan dung, sáng tạo để thúc đẩy hoà bình; luôn nỗ lực chia sẻ tinh thần đoàn kết, nhân ái, vì cuộc sống tốt đẹp của đồng bào và nhân loại. Con người Việt Nam lại có khả năng thích ứng, bản lĩnh vững vàng khi phải ứng phó với những thử thách, khó khăn. Những phẩm chất đáng quý ấy là nguồn sức mạnh nội sinh quan trọng giúp xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo chủ quyền quốc gia, dân tộc; giải quyết tốt những thách thức của thời đại.

Toàn cảnh Diễn đàn

Bộ trưởng nhấn mạnh trong thời gian qua, với việc phát huy vai trò chủ thể sáng tạo của nhân dân, đội ngũ văn nghệ sĩ giữ vai trò quan trọng, hàng triệu công trình văn học - nghệ thuật được ra đời đã trở thành phương tiện truyền tải, phổ biến những thông điệp, tư tưởng, giá trị mới để phát huy tinh thần yêu nước, niềm tự hào về dân tộc Việt Nam, lòng nhân ái, nghĩa tình, cần cù, sáng tạo…

“Văn hoá được coi là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, động lực của sự phát triển. Văn hoá của các dân tộc Việt Nam có đóng góp to lớn cho sự phát triển bền vững của đất nước, là một trong 4 trụ cột quan trọng của phát triển cùng với kinh tế - xã hội – môi trường. Thực tiễn cho thấy, văn hoá là yếu tố quyết định đến sự phát triển con người, tạo nên tinh thần xã hội tiến bộ, lành mạnh, đậm đà bản sắc; chống lại sự đồng hoá về văn hoá. Văn hoá giúp xây dựng và bảo vệ chủ quyền quốc gia, mang lại hạnh phúc cho nhân dân. Hơn ai hết, chúng ta đều ý thức đầy đủ rằng một quốc gia không chỉ cần quân đội hùng mạnh, nền kinh tế vững mà cần mạnh cả về văn hoá. Chính văn hoá đã tạo ra môi trường cho sự dân chủ phát triển, củng cố khối đoàn kết toàn dân tộc. Một xã hội văn minh là một xã hội xây dựng được nền tảng văn hoá tinh thần xã hội tiên tiến, nhân văn, lấy con người làm trung tâm của sự phát triển”, Bộ trưởng khẳng định.

Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương đẩy mạnh, phát triển văn hoá trong chính trị, kinh tế để nhằm hướng đến xây dựng nền chính trị lớn mạnh, chống lại sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức; phát triển kinh tế dựa trên nền tảng văn hoá và đạo đức; hướng đến vì con người, vì cộng đồng và vì dân tộc. Trên bình diện đối ngoại quốc tế, Việt Nam đang tăng cường quảng bá, giới thiệu sự đa dạng của về biểu đạt văn hoá các dân tộc Việt Nam; từng bước thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp văn hoá để thể hiện sức mạnh và khả năng chuyển hoá các nguồn lực, tài nguyên văn hoá dồi dào của cộng đồng các dân tộc; phát huy sức mạnh mềm của văn hoá và nâng cao hơn nữa, hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Ngoài những gì đã làm được, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nêu khai thác, phát huy  nguồn lực văn hoá cộng đồng các dân tộc là việc cần phải làm theo hướng bền vững, thực hiện theo từng bước, nhiệm vụ, có trọng tâm, trọng điểm. Qua đây, Bộ trưởng đề nghị toàn ngành VHTTDL phải quán triệt đầy đủ các quan điểm của Đảng, làm tốt công tác quản lý của nhà nước; đề cao vai trò của nhân dân là chủ thể sáng tạo, đội ngũ trí thức đóng vai trò quan trọng và huy động sự tham gia của tất các bên liên quan, đóng góp vào sự phát triển nguồn lực văn hoá các dân tộc, vì sự phát triển chung của đất nước.

Cũng theo cách tiếp cận này, ở góc độ quản lý nhà nước, Bộ trưởng mong muốn các Ban, Bộ, ngành, chính quyền địa phương… phải nỗ lực hoàn thiện cơ chế, chính sách để tăng cường đầu tư cho lĩnh vực văn hoá; bảo vệ, phát huy các giá trị văn hoá; khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt đầu tư, khai thác nguồn lực văn hoá của các dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, phát triển du lịch gắn với tăng cường quảng bá văn hoá, đào tạo nhân lực văn hoá cũng phải được chú trọng.

Các Ban, Bộ, ngành, địa phương… cũng cần có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ với Bộ VHTTDL để đánh giá tổng thể về tiềm năng, trữ lượng nguồn tài nguyên văn hoá, đặc biệt là những giá trị văn hoá tiêu biểu của đồng bào DTTS; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong số hoá những di sản đang có nguy cơ mai một; triển khai thực hiện chiến lược đề án quy hoạch, chương trình phát triển các loại hình du lịch văn hoá, dịch vụ văn hoá ở cộng đồng các dân tộc; biến những giá trị văn hoá trở thành tài sản về văn hoá, là nguồn lực nội sinh quan trọng cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Về phía cộng đồng các dân tộc, với tư cách là chủ thể sáng tạo, Bộ trưởng yêu cầu đồng bào phải đề cao trách nhiệm bảo vệ, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc; tham gia tích cực vào các hoạt động sáng tạo, truyền dạy, kế thừa; thực hành những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam; tiếp thu, bổ sung những giá trị mới để xây dựng con người Việt Nam với những giá trị phù hợp trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Các đại biểu trình bày tham luận

Ngoài ra, Bộ VHTTDL mong muốn các doanh nghiệp thông qua Diễn đàn sẽ phát huy sức mạnh nội sinh của văn hoá, chủ động xây dựng văn hoá kinh doanh, văn hoá doanh nghiệp. Đây là vấn đề quan trọng để nuôi dưỡng, tạo ra nguồn lực phát triển doanh nghiệp một cách bền vững. Các doanh nghiệp cần quan tâm hơn nữa công tác đầu tư cho văn hoá; khai thác các yếu tố văn hoá để nâng cao tính sáng tạo, lợi thế cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của du khách và nhân dân; tích cực thể hiện vai trò, trách nhiệm trong tham gia, đầu tư phát triển các ngành công nghiệp văn hoá của đất nước, tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, mang bản sắc văn hoá Việt Nam để phục vụ công chúng và đưa ra bạn bè quốc tế. Mỗi doanh nghiệp, mỗi người dân hãy phấn đấu để trở thành đại sứ quảng bá các giá trị văn hoá, con người Việt Nam.

Các tổ chức chính trị và xã hội nghề nghiệp tuỳ theo chức năng, nhiệm vụ, sứ mệnh của mình cần tổ chức thêm các hoạt động sáng tạo phù hợp với phát triển văn hoá; phát huy vai trò cầu nối giữa Chính phủ với doanh nghiệp và các tầng lớp xã hội, nhân dân trong tuyên truyền, quảng bá văn hoá và phản biện xã hội. Từ đó, đưa văn hoá Việt Nam ngày càng phát triển. Văn hoá các dân tộc Việt Nam sẽ trở thành nguồn lực mạnh mẽ, đóng góp vào sự nghiệp phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Phát triển nguồn lực văn hoá phải thực chất

Trong các tham luận trực tiếp và gửi về Diễn đàn, các diễn giả đã khẳng định vai trò của văn hoá các dân tộc Việt Nam trong quá trình phát triển đất nước. GS.TS Từ Thị Loan, Viện Văn hoá Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho biết Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa văn hóa, đa tôn giáo. Chính vì vậy, Việt Nam sở hữu một kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng phong phú, giàu bản sắc. Đó chính là nguồn tài nguyên nhân văn to lớn để thế hệ hôm nay có thể kế thừa, khai thác và phát huy phục vụ cho phát triển.

GS.TS Từ Thị Loan cho hay trong những năm qua, đặc biệt là từ thời kỳ Đổi mới, văn hóa các DTTS ở Việt Nam đã có bước phát triển vượt bậc, đạt được nhiều thành tựu lớn lao, có đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của đất nước. Văn kiện các kỳ Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam cũng luôn xác định vấn đề dân tộc “có vị trí chiến lược lớn”, “vấn đề chiến lược cơ bản lâu dài” trong sự phát triển của đất nước. 

Cùng với đó để thực hiện các chính sách, Chính phủ đã ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển văn hóa các giai đoạn 2005 - 2010, 2011 - 2015 và gần đây nhất là 2016 – 2020. Bên cạnh đó ngày 27.7.2011, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1270/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam đến năm 2020. Đây là Đề án có ý nghĩa quan trọng góp phần hỗ trợ, bảo tồn, phát huy văn hóa các DTTS phục vụ cho phát triển. Trong Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 và mới đây là Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030, đều có những nội dung liên quan mật thiết đến công cuộc bảo tồn và phát huy văn hóa các DTTS. 

Mới đây nhất, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế -xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, trong đó giai đoạn I là từ năm 2021 - 2025. Chương trình đã dành toàn bộ Dự án số 6 cho việc Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. 

Không khí thảo luận sôi nổi tại Diễn đàn

Nhưng bên cạnh đó, GS.TS Từ Thị Loan thẳng thắn nhìn nhận việc phát triển các nguồn lực văn hoá còn tồn tại không ít hạn chế. Khâu hoạch định, xây dựng và ban hành chính sách còn nhiều bất cập. Hiệu quả thực thi chính sách chưa cao. Một số chính sách thiếu tính cụ thể, chưa phù hợp với thực tiễn. Việc đánh giá, tổng kết, điều chỉnh chính sách còn chậm chạp. Hệ quả là mặc dù đã có rất nhiều văn bản, chính sách được ban hành nhưng đến nay, so với mặt bằng phát triển chung của cả nước, vùng đồng bào DTTS vẫn là vùng chậm phát triển nhất. Đây chính là một trong những điểm nghẽn mấu chốt cần được sớm tháo gỡ để thay đổi hiện trạng.

Đồng quan điểm, PGS.TS Trần Bình, Trường Đại học Văn hoá Hà Nội chia sẻ phát triển nguồn lực văn hoá, nhất là ở vùng đồng bào DTTS đang gặp khó khăn do hiện tượng “đứt đoạn” giữa các thế hệ cha ông với con cháu diễn ra khá phổ biến. Thêm vào đó, việc điều tra, nghiên cứu, khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của các tộc người cũng chưa được chú ý thỏa đáng. “Chúng ta đã cố gắng rất lớn trong nghiên cứu văn hóa truyền thống các tộc người, nhiều di sản văn hóa của các tộc người thiểu số ở Việt Nam đã được công nhận là di sản văn hóa của nhân loại. Nhưng cũng có rất nhiều công trình, đề tài nghiên cứu chất lượng chưa tốt, không xứng với tiền của đã đầu tư. Nhiều lễ hội, nghề truyền thống, tập tục cổ truyền của các tộc người được phục dựng, vận dụng nhưng vẫn “phảng phất” tính hình thức. Vì thế, việc khai thác, ứng dụng các kết quả nghiên cứu về giá trị văn hóa của đồng bào DTTS trong phát triển kinh tế - xã hội hiện nay chưa được là bao. Các dự án phát triển kinh tế - xã hội chưa thật sự chú ý vào bảo tồn văn hóa truyền thống của các tộc người. Tất cả những điều trên đều ít nhiều góp phần đẩy văn hóa truyền thống của các DTTS ở Việt Nam đến các thách thức khó vượt qua”, PGS.TS Trần Bình bày tỏ quan điểm.

Từng bước hoàn thiện chính sách về văn hoá dân tộc

Phát biểu tổng kết Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt khẳng định, văn hoá các dân tộc là nguồn lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Nguồn lực văn hóa các DTTS hiện nay còn rất nhiều tiềm năng để khai thác, phát huy. Với nỗ lực của chính quyền địa phương các cấp, sự chung tay góp sức của cộng đồng, nguồn lực tài nguyên văn hóa vùng DTTS những năm qua không những được quan tâm giữ gìn, vun đắp, mà bước đầu còn được phát huy, khai thác phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội. Khung chính sách dân tộc từng bước được hoàn thiện, các chính sách về văn hóa bước đầu góp phần bảo tồn và phát huy được giá trị cho phát triển.

Cũng theo Thứ trưởng Đoàn Văn Việt, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và thời kỳ chuyển đổi số ngành VHTTDL, phát triển công nghiệp văn hóa, khai thác hiệu quả các chất liệu đa dạng của văn hóa truyền thống, kế thừa và sử dụng sáng tạo các giá trị di sản văn hóa các tộc người thiểu số là một cách thức bảo tồn và phát huy các di sản mới mẻ, nhiều triển vọng.

Các tiết mục văn nghệ chào mừng khai mạc Diễn đàn

Nhân dịp này, Thứ trưởng đề nghị phát triển kinh tế - xã hội thông qua nguồn lực văn hóa các dân tộc cần sớm thay đổi nhận thức, thiết lập chiến lược, chính sách; cũng như tổ chức áp dụng các chiến lược, chính sách ấy trong thực tiễn cho mục đích phát triển bền vững đất nước. Đồng thời, tiếp tục đề xuất các mô hình, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và sử dụng nguồn lực văn hoá cho sự phát triển bền vững đất nước. Trong đó, cần củng cố lòng tin và niềm tự hào của đồng bào các dân tộc về các giá trị văn hoá truyền thống; nâng cao dân trí, nhận thức của các chủ thể văn hóa, từng bư­ớc hình thành đội ngũ cán bộ quản lý, công nhân kỹ thuật và tầng lớp trí thức ng­ười dân tộc; gắn bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa với phát triển du lịch; phát huy tối đa sự đa dạng các biểu đạt văn hóa.

ĐÌNH TOÁN – HOÀNG NGUYÊN; ảnh: TRẦN HUẤN