Dinh dưỡng là “vũ khí mềm” trong thể thao

VHO - Trong gần một thập kỷ kể từ sau chiếc huy chương vàng Olympic lịch sử của xạ thủ Hoàng Xuân Vinh năm 2016, thể thao Việt Nam luôn trăn trở với câu hỏi làm sao để tiếp tục cải thiện thành tích, làm sao để tiếp tục đứng trên đỉnh cao khu vực, châu lục và thế giới.

Câu trả lời không chỉ nằm ở kỹ thuật, chiến thuật hay tâm lý thi đấu, mà còn nằm ở một yếu tố ngày càng được nhìn nhận rõ ràng hơn, đó là dinh dưỡng và khoa học thể thao.

Yếu tố quyết định trong cuộc đua thành tích cao

Ủy ban Olympic Việt Nam vừa tổ chức buổi đào tạo kiến thức dinh dưỡng và thể thao, với sự tham gia trực tiếp và trực tuyến của hơn 1.000 huấn luyện viên, vận động viên từ các Trung tâm đào tạo, huấn luyện quốc gia và địa phương.

Trước đó Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (LĐBĐVN) cũng tổ chức khóa đào tạo y học thể thao trong bóng đá và chuyên đề dinh dưỡng thể thao năm 2025, với sự tham dự của gần 100 bác sĩ, nhân viên y tế đến từ các CLB, Trung tâm y học thể thao trên toàn quốc. Những con số này cho thấy mức độ quan tâm của ngành Thể thao đối với lĩnh vực dinh dưỡng - một “mảnh ghép” mang tính quyết định trong hành trình nâng cao thành tích thi đấu.

Theo PGS.TS Nguyễn Danh Hoàng Việt, Cục trưởng Cục Thể dục Thể thao Việt Nam, trong những năm gần đây, Thể thao Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích ấn tượng trên đấu trường khu vực, châu lục và thế giới. Những thành tích ấy là kết quả của sự nỗ lực không ngừng của các vận động viên, huấn luyện viên, cùng với sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và sự hỗ trợ của các tổ chức thể thao trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, để nâng cao hơn nữa thành tích thể thao, bên cạnh yếu tố kỹ thuật, chiến thuật, tâm lý thì dinh dưỡng thể thao đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Một chế độ dinh dưỡng khoa học, hợp lý không chỉ giúp vận động viên phát huy tối đa năng lực thi đấu, mà còn giúp họ phục hồi nhanh chóng sau tập luyện và tránh chấn thương. Việc hiểu đúng và áp dụng đúng các nguyên tắc dinh dưỡng giúp vận động viên không chỉ duy trì thể lực tối ưu mà còn rút ngắn thời gian hồi phục, hạn chế chấn thương và đạt phong độ cao nhất trong thi đấu.

Người đứng đầu ngành Thể thao phân tích, trong bối cảnh thể thao thành tích cao ngày càng khắc nghiệt, vấn đề hồi phục sau vận động lớn và phòng chống doping là yêu cầu cấp thiết. Một số trường hợp vi phạm gần đây cho thấy cần nâng cao nhận thức và kiểm soát việc sử dụng thực phẩm bổ sung, đảm bảo an toàn, hiệu quả và phù hợp với quy định quốc tế.

Nhiều quốc gia đã chú trọng nghiên cứu và ứng dụng thực phẩm bổ sung như một phần tất yếu trong quá trình huấn luyện và phục hồi vận động viên - đây cũng là hướng đi mà thể thao Việt Nam cần quan tâm triển khai bài bản. “Trong bối cảnh thể thao Việt Nam đang hướng tới SEA Games, ASIAD và Olympic, việc đầu tư cho nâng cao thể lực, thể chất, dinh dưỡng và khoa học thể thao là hết sức cần thiết”, Cục trưởng Nguyễn Danh Hoàng Việt nhấn mạnh.

Chuyên gia khoa học thể thao và dinh dưỡng Julián Álvarez (thành viên Ủy ban cố vấn dinh dưỡng của Herbalife) cũng khẳng định hầu hết vận động viên đỉnh cao trên thế giới đều làm việc với chuyên gia dinh dưỡng riêng. Lý do là bởi trong quá trình tập luyện vượt ngưỡng, năng lượng bị tiêu hao mạnh và cơ thể cần được bổ sung dinh dưỡng đúng thời điểm (trước, trong và sau tập luyện).

Ông nhấn mạnh, chuyên gia dinh dưỡng không phải người “cấm ăn cái này, bắt ăn cái kia”, mà phải là đồng hành, hướng dẫn và giúp vận động viên hình thành thói quen dinh dưỡng khoa học. Quan điểm cổ điển cho rằng chỉ cần ăn uống đa dạng là đủ, nay đã lỗi thời; phần lớn vận động viên hiện đại đều sử dụng thực phẩm bổ sung theo tư vấn của chuyên gia dựa trên nghiên cứu khoa học.

Xây dựng thói quen dinh dưỡng chuẩn

TS Julián Álvarez phân tích, mỗi nhóm bài tập đều đòi hỏi các vi chất khác nhau. Chế độ dinh dưỡng cần đảm bảo sự cân bằng, đặc biệt đối với các môn phụ thuộc vào trọng lượng cơ thể. Dinh dưỡng không chỉ hỗ trợ hiệu suất thi đấu tức thì, mà còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi và đồng hóa sau vận động, đây là giai đoạn quyết định để VĐV duy trì phong độ.

Giám đốc Trung tâm Huấn luyện và Thi đấu Thể thao TP.HCM Lý Đại Nghĩa nhấn mạnh tam giác hồi phục hiệu quả (dinh dưỡng - giấc ngủ - phục hồi cơ bắp). Trong đó, dinh dưỡng sau tập luyện giữ vai trò đặc biệt quan trọng. VĐV cần bảo đảm khẩu phần gồm tinh bột, protein, lipid và các vi chất như vitamin, natri, kali, canxi, sắt… đồng thời duy trì thời gian biểu ăn uống và nghỉ ngơi hợp lý để đạt hiệu quả tối ưu.

Theo ông Nghĩa, “nguồn năng lượng sạch, thuần khiết” là yếu tố giúp VĐV duy trì cả thể lực lẫn tinh thần trong các môn đòi hỏi cường độ cao. Điều này đặt ra yêu cầu xây dựng quy trình dinh dưỡng nhất quán, khoa học và phù hợp với từng cá nhân.

Chủ tịch LĐBĐVN Trần Quốc Tuấn cho biết, trong bóng đá hiện đại, y học thể thao và dinh dưỡng giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao thể lực, duy trì phong độ, phòng ngừa chấn thương và kéo dài sự nghiệp cầu thủ. Vì vậy LĐBĐVN luôn coi phát triển y học thể thao là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển bóng đá chuyên nghiệp và bền vững.

Có thể thấy, việc cải thiện và nâng cao thành tích thể thao không thể chỉ trông cậy vào nỗ lực tập luyện hay ý chí thi đấu của vận động viên. Trong kỷ nguyên thể thao hiện đại, nơi mọi kỷ lục đều là cuộc đua của khoa học, dinh dưỡng đã trở thành “vũ khí mềm” nhưng có sức mạnh lớn trong nâng cao hiệu suất, thúc đẩy phục hồi và hạn chế chấn thương. Sự vào cuộc quyết liệt của cơ quan quản lý, sự đồng hành của chuyên gia quốc tế và đặc biệt là sự chuyển biến trong tư duy của HLV, VĐV cho thấy thể thao Việt Nam đã sẵn sàng bước sang giai đoạn chuyên nghiệp hơn.

Khi dinh dưỡng được đặt đúng vị trí (như một cấu phần không thể thiếu trong huấn luyện) ngành Thể thao hoàn toàn có quyền kỳ vọng vào những cột mốc mới, những tấm huy chương mới và những kỳ tích mang dấu ấn của một nền thể thao hiện đại, khoa học và bền vững.