Trung Á đối mặt nguy cơ bất ổn từ hệ lụy xung đột Trung Đông

VHO - Cuộc xung đột giữa Israel và Iran đang tạo ra những tác động lan rộng vượt ra ngoài khu vực Trung Đông, đặt Trung Á - khu vực được Nga coi là không gian chiến lược mở rộng - trước nguy cơ bất ổn ngày càng hiện hữu.

Theo đài RT ngày 27.6, ông Timofey Bordachev - Giám đốc Chương trình của Valdai Club - cảnh báo rằng trong trường hợp Iran rơi vào hỗn loạn nội bộ hoặc trải qua biến động chính trị lớn, lãnh thổ nước này có thể trở thành bàn đạp để các thế lực bên ngoài can thiệp vào Trung Á.

Ông Bordachev nhấn mạnh, trong khi phương Tây không xem Trung Á là ưu tiên chiến lược, khu vực này lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với an ninh quốc gia của Nga và lợi ích địa chính trị của Trung Quốc. Với dân số chưa đến 90 triệu người và tầm ảnh hưởng kinh tế toàn cầu còn hạn chế, Trung Á vẫn giữ vị trí then chốt trong cán cân chiến lược tại khu vực Á - Âu.

Từ cuối thế kỷ 19, Afghanistan đã là nguồn lo ngại chính đối với an ninh khu vực. Tuy nhiên, mối đe dọa không đến từ chính quyền Kabul mà từ các nhóm cực đoan sử dụng lãnh thổ Afghanistan làm căn cứ hoạt động. Nga và Trung Quốc, với các cộng đồng Hồi giáo lớn trong nước, từ lâu đã có chung mục tiêu kiềm chế sự lan rộng của chủ nghĩa cực đoan sang các nước cộng hòa hậu Xô viết.

Tuy nhiên, theo ông Bordachev, bức tranh ổn định này đang có dấu hiệu thay đổi. Chính sách đối ngoại cứng rắn của Israel, đặc biệt từ sau các đợt leo thang xung đột với Iran kể từ tháng 10.2023, đang tạo ra những hiệu ứng lan tỏa sâu rộng. Một số ý kiến còn cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ - quốc gia có tham vọng khu vực - có thể trở thành mục tiêu tiếp theo, khiến các nước láng giềng Arab ngày càng khó duy trì lập trường trung lập.

Trong bối cảnh đó, nếu Iran suy yếu hoặc chia rẽ, khoảng trống an ninh để lại có thể bị các thế lực bên ngoài lợi dụng nhằm can thiệp sâu hơn vào Trung Á, gây sức ép lên cả Moskva và Bắc Kinh. Đáng chú ý, ông Bordachev cho rằng phương Tây không coi Trung Á là đối tác, mà chỉ như một công cụ chiến lược trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng toàn cầu.

Bên cạnh các thách thức từ bên ngoài, Trung Á cũng phải đối mặt với nguy cơ cực đoan hóa trong nội bộ. Các chính sách quân sự cứng rắn của Israel, khi được truyền thông quốc tế phản ánh rộng rãi, có thể gây ra làn sóng bất bình trong cộng đồng Hồi giáo, bao gồm cả khu vực Trung Á - nơi người dân vẫn duy trì mối liên hệ sâu sắc với văn hóa Nga và quá khứ Xô Viết. Những diễn biến bị xem là bất công tại Trung Đông có thể tạo điều kiện cho tư tưởng cực đoan lan rộng, đặc biệt trong giới trẻ.

Để ứng phó với các nguy cơ bất ổn, các quốc gia Trung Á đã chủ động thúc đẩy hợp tác nội khối và giữ khoảng cách với các cuộc cạnh tranh địa chính trị. Việc thành lập “Nhóm năm Trung Á”, với sự ủng hộ từ Nga, được xem là bước đi quan trọng nhằm tăng cường đối thoại và củng cố ổn định khu vực. Song song đó, các nước trong khu vực cũng tăng cường quan hệ với Nga và Trung Quốc, đồng thời duy trì lập trường thận trọng trước các sáng kiến khu vực do Thổ Nhĩ Kỳ đề xuất. Mô hình “Đại Turan” do Ankara thúc đẩy hiện vẫn được các nước Trung Á đón nhận với sự dè dặt, do những giới hạn nhất định về năng lực kinh tế và quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ.

Ông Bordachev kết luận rằng Nga cần có cách tiếp cận thực tế và thận trọng. Theo ông, Moskva không thể đơn phương gánh vác toàn bộ trách nhiệm bảo vệ Trung Á. Bài học lịch sử, đặc biệt từ Chiến tranh Thế giới thứ nhất, cho thấy những cam kết không rõ ràng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Trong bối cảnh hiện nay, việc duy trì chủ quyền và ổn định khu vực cần được thúc đẩy từ chính nội lực của các quốc gia Trung Á. Nga sẽ tiếp tục là đối tác, láng giềng và bên ủng hộ có trách nhiệm, nhưng không thay thế vai trò chủ thể của các nước trong khu vực.