Bức tranh 2,5 triệu bảng và cuộc tranh cãi chưa hồi kết ở Anh

VHO - Một bức tranh được coi là kiệt tác thế kỷ XVII của danh họa Peter Paul Rubens đang trở thành tâm điểm tranh cãi trong giới nghệ thuật, khi những bằng chứng mới tiếp tục làm dấy lên nghi ngờ về tính xác thực của tác phẩm.

Bức tranh và bí ẩn phía sau mặt gỗ

Kể từ khi được Phòng trưng bày Quốc gia Anh (National Gallery) mua lại với giá 2,5 triệu bảng vào năm 1980, Samson và Delilah luôn được giới thiệu như một trong những viên ngọc quý của bộ sưu tập nghệ thuật thế kỷ XVII.

Bức tranh mô tả khoảnh khắc bi kịch trong Kinh thánh, được cho là do danh họa Flemish Peter Paul Rubens thực hiện vào khoảng năm 1609, ngay sau khi ông trở về từ Italia.

Tuy nhiên, không lâu sau khi tác phẩm được công bố, một loạt ý kiến phản biện bắt đầu xuất hiện, nghi ngờ về nét cọ, bố cục và cả vẻ ngoài "mới mẻ đến bất thường" của tác phẩm.

Gần nửa thế kỷ sau, nghi vấn đó lại bùng lên mạnh mẽ khi các nhà nghiên cứu phát hiện điều bất thường ở mặt sau bức tranh: tấm bảng gốc đã bị bào mỏng và dán vào một tấm ván gỗ hiện đại.

Ông Christopher Brown – cựu giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật Hà Lan và Flemish tại Phòng trưng bày Quốc gia – ban đầu thừa nhận rằng chính Phòng trưng bày đã thực hiện thao tác thay thế lớp ván nền. Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau, ông đính chính rằng tấm bảng này "có thể đã được gắn trước khi mua". Sự thay đổi này khiến dư luận càng thêm hoài nghi.

Ông Michael Daley, Giám đốc tổ chức ArtWatch UK, gọi vụ việc là "một trong những bê bối lớn nhất trong lịch sử bảo tàng", cho rằng có một nỗ lực che đậy sai lầm trong khâu thẩm định ban đầu.

Giới chuyên môn cũng đặc biệt lưu ý đến chi tiết: bản báo cáo tình trạng năm 1980 từng mô tả tấm bảng gốc dày và "ở trong tình trạng tuyệt vời". Câu hỏi đặt ra là: tại sao lại can thiệp vào một lớp nền còn nguyên vẹn như vậy? Và ai là người đã làm điều đó?

Cuộc tranh cãi chưa có hồi kết

Nhiều chuyên gia về hội họa cổ điển lên tiếng. Ông Christopher Wright – một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu về tranh thế kỷ 17 – khẳng định tác phẩm “thiếu sự tinh tế đặc trưng của Rubens”, với nét cọ thô, màu sắc không chuẩn và bố cục giải phẫu bất hợp lý.

Còn bà Katarzyna Krzyżagórska-Pisarek – học giả đã nghiên cứu sâu về Rubens – cũng chỉ ra các chi tiết “rất đáng ngờ” trong tác phẩm, như màu đỏ đồng nhất và kỳ lạ của váy Delilah, hay phần cơ thể của Samson không đúng về mặt giải phẫu. Bà nhấn mạnh: "Chúng tôi có những lập luận không thể bác bỏ. Đây không thể là một Rubens gốc."

Không chỉ vậy, bà Krzyżagórska-Pisarek còn dẫn lại tiền sử gây tranh cãi của ông Ludwig Burchard, người đầu tiên xác nhận bức tranh là của Rubens vào năm 1929. Sau khi qua đời, ông Burchard bị phát hiện đã thao túng danh mục tác phẩm để tư lợi, và ít nhất 75 tác phẩm từng được ông gán tên Rubens sau này không còn được công nhận là tranh gốc của danh họa.

Trước làn sóng phản đối ngày càng lớn, Phòng trưng bày Quốc gia vẫn giữ nguyên lập trường. Trong một thông cáo chính thức, họ khẳng định: "Samson và Delilah từ lâu đã được chấp nhận là kiệt tác của Rubens, phản ánh rõ phong cách và học thuật mà ông lĩnh hội trong thời gian ở Italia."

Họ cũng viện dẫn báo cáo kỹ thuật năm 1983, vốn khẳng định lớp nền hiện tại đã được gắn trước khi bức tranh được mua lại.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng báo cáo này vẫn chưa đủ sức thuyết phục, bởi thiếu minh bạch về nguồn gốc tấm ván gốc và quá trình xử lý trước khi đưa vào bộ sưu tập.

Với những bằng chứng trái ngược, bức tranh Samson và Delilah tiếp tục là điểm nóng trong giới mỹ thuật quốc tế. Không chỉ liên quan đến giá trị thị trường của một tác phẩm trị giá hàng triệu bảng, vụ việc còn chạm đến lòng tin về độ minh bạch và uy tín của các bảo tàng lớn.

Nhiều học giả đang thúc giục Phòng trưng bày tổ chức một cuộc tranh luận công khai, điều từng được hứa hẹn từ năm 1997 nhưng chưa bao giờ diễn ra.

Trong khi đó, dư luận và giới chuyên môn vẫn chia rẽ sâu sắc giữa hai phe: tin tưởng tuyệt đối vào Rubens và những người cho rằng cả thế giới đang bị đánh lừa bởi một bản sao lỗi của thế kỷ XX.