Sáng tạo và thử nghiệm trong thế giới số

VHO - Giới trẻ ngày nay không còn thụ động tiếp nhận nghệ thuật truyền thống, mà đã chủ động khôi phục và phát triển qua những dự án sáng tạo.

Tuồng, chèo, xiếc, múa rối, cải lương... từng bị coi là kén người xem, nay đang được kể lại bằng ngôn ngữ trẻ trung, gần gũi và dễ tiếp cận hơn với công chúng. Đây là dấu hiệu cho thấy một thế hệ sáng tạo mới đã xuất hiện, đưa nghệ thuật dân tộc hòa nhập vào dòng chảy công nghiệp văn hóa hiện đại.

 Lăng kính sáng tạo tươi mới

Ngày nay, nhiều bạn trẻ đang trực tiếp tham gia vào việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống qua các dự án truyền thông độc lập. Với tư duy sáng tạo và cảm quan thị giác nhạy bén, họ đã làm mới giá trị cổ xưa bằng các hình thức linh hoạt như đồ họa, motion graphic, nhiếp ảnh tư liệu, podcast đối thoại, hoạt động triển lãm và trải nghiệm cho công chúng.

Trước đây, truyền thông nghệ thuật chủ yếu dừng lại ở việc giới thiệu và thông báo, nhưng cách tiếp cận của giới trẻ hiện đã chuyển sang tương tác và trải nghiệm. Mạng xã hội không còn đơn thuần là nơi chia sẻ thông tin mà đã trở thành không gian sáng tạo, nơi nghệ thuật được kể lại qua nhịp sống số: Nhanh nhưng không hời hợt, ngắn gọn nhưng vẫn đầy chiều sâu. Các clip về sân khấu được dựng gọn gàng, bắt mắt, chia nhỏ nội dung để phù hợp với thói quen xem lướt của công chúng, tạo hiệu ứng “mưa dầm thấm lâu”.

Dự án Mở rối nối lòng, do sinh viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) khởi xướng, là một ví dụ rõ nét. Không dừng lại ở truyền thông trực tuyến, dự án đã đưa công chúng trở lại với không gian sân khấu qua buổi trải nghiệm tại Nhà hát Múa rối Việt Nam. Tại đây, người tham gia được tương tác qua chuỗi minigame sáng tạo về lịch sử và hình tượng nghệ thuật múa rối, giao lưu cùng NSƯT Đặng Duy Bằng và thưởng thức vở diễn Âm vang đồng quê.

Trong khi đó, dự án Trường ca kịch viện tập trung xây dựng “bảo tàng” trực tuyến về sân khấu và diễn xướng dân gian Việt Nam. Dự án cung cấp thông tin về các hình thức nghệ thuật truyền thống như rối nước, chèo, tuồng, cải lương và diễn xướng mang tính địa phương như hát múa Bả trạo, rối cạn Ổi Lỗi, trò Xuân Phả...

Còn với Tuồng Tân Tích, sinh viên Trường Đại học FPT đã đưa nghệ thuật tuồng vào không gian giảng đường thông qua biểu diễn, talkshow và workshop, giúp sinh viên hiểu sâu hơn về sân khấu truyền thống và tạo cơ hội để họ trải nghiệm trực tiếp.

Chử Phương Thảo, Trưởng Ban tổ chức dự án Mở rối nối lòng cho biết, để múa rối đến được với thế hệ trẻ, cần phải thay đổi cách tiếp cận. Nghệ thuật không chỉ là một tiết mục để xem, mà phải tạo không gian để họ tham gia và trải nghiệm. Khi được trực tiếp cầm con rối, lắng nghe nghệ nhân kể chuyện nghề và tham gia vào các hoạt động tương tác, khoảng cách giữa nghệ thuật truyền thống và công chúng sẽ dần được thu hẹp.

Trong hành trình đó, truyền thông hiện đại đóng vai trò quan trọng như chiếc “chìa khóa”, giúp con rối bước ra khỏi khuôn khổ biểu diễn quen thuộc và hòa nhịp với đời sống đương đại.

Không ít thách thức đặt ra

Các dự án truyền thông do giới trẻ khởi xướng đang làm tăng khả năng tiếp cận nghệ thuật và văn hóa, giúp các loại hình nghệ thuật từng kén khán giả xuất hiện nhiều hơn trên không gian số. Điều này tạo ra một lớp khán giả mới, tuy chưa am hiểu sâu nhưng rất cởi mở và sẵn sàng khám phá, đồng hành cùng nghệ thuật. Những dự án còn xây dựng một hệ sinh thái truyền thông văn hóa độc lập, đồng thời hỗ trợ các thiết chế chính thống.

Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, NSND Tống Toàn Thắng nhận định: Điều này mang đậm tính sáng tạo, giúp mở rộng không gian tiếp cận nghệ thuật truyền thống và làm các loại hình vốn khó thu hút khán giả trở nên dễ nhận diện hơn.

Thời gian qua, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã tích cực tham gia hỗ trợ và tư vấn chuyên môn cho các dự án như vậy, coi đây là một hướng đi mới, vừa tiếp sức cho các sáng kiến trẻ, vừa tạo cơ hội để các đơn vị nghệ thuật tiếp cận thêm đối tượng khán giả mới. NSND Tống Toàn Thắng cho rằng, khi dự án hợp tác chặt chẽ với các Nhà hát, nội dung sẽ đạt được chiều sâu và tính chính xác.

Tuy nhiên, bên cạnh những tín hiệu tích cực, truyền thông do thế hệ trẻ thực hiện cũng phải đối mặt với không ít thách thức. Sự phụ thuộc vào mạng xã hội khiến nội dung dễ bị cuốn theo xu hướng “xem nhanh - lướt nhanh”, từ đó làm giảm chiều sâu của nghệ thuật truyền thống, vì không phải dự án nào cũng có nền tảng nghiên cứu vững chắc.

Vấn đề tính bền vững cũng đáng lưu tâm, nhiều dự án xuất phát từ đam mê cá nhân, thiếu nguồn lực tài chính và kết nối lâu dài với nghệ sĩ, nhà hát. Khi sự hào hứng ban đầu qua đi, không ít dự án phải dừng lại, đặt ra câu hỏi về cơ chế hỗ trợ cho người trẻ trong việc làm truyền thông văn hóa.

Ở bối cảnh công nghiệp văn hóa được xác định là một động lực phát triển, sự tham gia của giới trẻ vào các dự án truyền thông nghệ thuật truyền thống cần được nhìn nhận như một nguồn lực sáng tạo mới. Không chỉ ghi nhận tinh thần dấn thân, mà còn cần có sự hỗ trợ để các dự án đi sâu vào giá trị “lõi”, phát triển bền vững và thực sự trở thành “cánh cửa” dẫn dắt công chúng đến với những di sản của cha ông.