(Emagazine) Bài 2: Để di sản Huế thích ứng với biến đổi khí hậu

Những ngày qua, lực lượng của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã tiến hành chống đỡ tạm thời các điểm bị nghiêng lệch, rạn nứt và có nguy cơ cao của tường Hoàng thành. Riêng khu vực gần với hiện trường đoạn tường thành bị sập đổ, có đến 3 điểm nguy cơ đang được gia cố, chống đỡ.

Ông Hoàng Hải Minh, Phó Chủ tịch UBND TP. Huế cho biết, ngay sau sự cố xảy ra, địa phương đã có những chỉ đạo khẩn để đảm bảo an toàn cho tường Hoàng thành cũng như bảo vệ, giữ gìn những viên gạch vồ bị đổ xuống làm cơ sở cho công tác tu bổ, phục hồi.

UBND TP. Huế đã có chỉ đạo Sở Xây dựng, Sở VHTT phối hợp Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế khảo sát, kiểm tra khu vực tường Hoàng thành Huế, đặc biệt lưu ý các điểm có dấu hiệu nứt, tường yếu. Qua đó, vừa đánh giá lại sự cố vị trí sập, vừa có kế hoạch tổng thể cho phương án tu bổ lâu dài; tránh tình trạng “cứng hóa” một điểm thì các điểm khác bị xuống cấp và dễ dẫn đến sập đổ.

“Lãnh đạo thành phố đã có cuộc họp với các cơ quan, ban ngành liên quan và thống nhất chủ trương tu bổ, khắc phục trước mắt cũng như tính toán đến các giải pháp lâu dài. Phải có giải pháp tổng thể, cho dù có chậm hơn một chút nhưng đảm bảo lâu dài” - ông Hoàng Hải Minh nói.

Ngoài việc kiểm tra, đánh giá các di tích, công trình thuộc Quần thể Di tích Cố đô Huế, UBND TP. Huế cũng đã chỉ đạo Sở VHTT rà soát và đánh giá thực trạng thiệt hại và nguy cơ bị ảnh hưởng của mưa lũ, gió bão của các di tích khác trên địa bàn; khẩn trương để xuất các giải pháp khắc phục trước mắt cũng như phương án xử lý lâu dài.

Ông Hoàng Hải Minh dẫn chứng nguy cơ ngập nước kéo dài ở di tích quốc gia Tháp Chăm Phú Diên do điều kiện địa hình và các giải pháp, công trình bảo vệ chưa phù hợp. UBND TP. Huế đã yêu cầu Sở VHTT làm việc với các đơn vị đánh giá lại phương án đã triển khai những năm qua; nghiên cứu giải pháp công trình để khắc phục tình trạng ngập nước như: mái che, hố thu nước, giải pháp chống nắng cho di tích…

Điều kiện thời tiết khắc nghiệp của miền Trung đã tác động không nhỏ đến các di tích tại Huế. Các trận lũ lớn năm 1953, bão năm 1985, “đại hồng thủy” năm 1999… tiếp tục tấn công và gây hư hại các công trình ở khu di sản Huế.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa, nguyên Giám đốc Sở VHTT TP. Huế cho rằng, từ thời các chúa Nguyễn và sau đó và triều Nguyễn, khi chọn vùng đất này đóng đô thì việc xây dựng các công trình đã được người xưa tính toán kỹ để thích ứng với khí hậu khắc nghiệt và hạn chế những thiệt hại nặng nề.

Điều này được thể hiện rõ qua 3 vấn đề: Kết cấu công trình - với công trình gỗ thì tạo ra bộ khung theo kiểu nhà rường, có liên kết chặt chẽ có thể chịu được gió bão và mái thì có độ dốc, thoát nước tốt. Vật liệu thì chọn gỗ lim, loại ngói liệt có tráng men để tránh hấp đọng nước, trang trí ngoại thất có pháp lam và sành sứ. Yếu tố kỹ thuật với việc làm máng xối thoát nước hay kỹ thuật xếp đá, gạch ở các công trình kè, tường thành…  

Đặc biệt, để phân lũ cho khu vực Kinh thành thì triều Nguyễn đã cho đào nhiều con sông như sông An Cựu, sông Đông Ba, sông Phổ Lợi…

Tuy nhiên, sự tác động của thời gian và diễn biến khôn lường của thiên tai vẫn luôn rình rập và gây nguy hại cho các công trình di tích cho đến hôm nay. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa, sự cố sập đoạn tường Hoàng thành Huế là lời cảnh báo để các đơn vị quản lý di tích tập trung, chú trọng hơn trong công tác duy tu bảo dưỡng hàng năm chứ không phải chờ đến khi lập dự án tu bổ. Riêng tường Hoàng thành Huế, cần nghiên cứu thêm việc tu bổ, phục hồi phần mũ thành nhằm góp phần hạn chế lượng nước mưa thấm vào sâu bên trong.

“TP. Huế cần có sự quan tâm đặc biệt đến thoát lũ. Cùng với việc thực hiện dự án tu sửa, nâng cấp đập Thảo Long (đập ngăn mặn cho sông Hương - PV), thì cần tính đến việc xử lý các công trình thủy lợi không còn phù hợp như Đập Đá (ngăn sông Hương và sông Như Ý), đập Cửa Khâu (sông An Cựu)…” - ông Nguyễn Xuân Hoa nói.

Không thể đợi đến khi di tích bị tác động, hư hại do thiên tai mới thực hiện việc khắc phục mà cần phải có giải pháp tổng thể lâu dài. Theo ông Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở VHTT TP. Huế, mô hình từ một số nước về bảo tồn di tích thích ứng với môi trường đã được thực hiện tốt. Như thành cổ Himeji ở TP. Himeji, tỉnh Hyogo (Nhật Bản) được bảo vệ bằng hệ thống cảm biến điện tử cắm trực tiếp vào tường, đo độ ẩm, độ nghiêng và lực nén theo thời gian thực. Ở Campuchia, quần thể di tích Angkor Wat được giám sát chặt chẽ mực nước ngầm và hệ thống thoát nước, nhằm duy trì độ ổn định của nền móng…

Ông Phan Thanh Hải cho rằng, nên nhanh chóng thiết lập hệ thống giám sát và cảnh báo sớm cho toàn bộ tuyến tường Hoàng thành Huế, nhất là những đoạn tiếp giáp hào nước (hồ Ngoại Kim Thuỷ; triển khai các cảm biến đo độ ẩm, độ nghiêng, áp lực nước ngầm ở tuyến tường này.

Đồng thời sớm xây dựng Trung tâm dữ liệu giám sát di sản, kết nối giữa Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, Sở VHTT, Sở Xây dựng, Sở Nông nghiệp và Môi trường. Dữ liệu này sẽ giúp phát hiện nguy cơ biến dạng hoặc sụp đổ trước khi sự cố xảy ra, chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động ứng phó.

“Ngoài ra, cần nghiên cứu địa kỹ thuật và thủy văn tổng thể, đánh giá ảnh hưởng của mực nước hồ Ngoại Kim Thủy và hệ thống cống thoát nước đô thị đến nền móng tường thành. Qua kết quả này, Huế có thể lập “Bản đồ rủi ro di sản”, xác định các điểm cần gia cố khẩn cấp và khu vực cần cải tạo hệ thống thoát nước” - ông Phan Thanh Hải chia sẻ.

Không chỉ dừng lại ở hệ thống tường thành, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa cũng gợi mở rằng, cần số hóa thực trạng, độ bền các công trình kiến trúc gỗ cũng như các công trình, điểm di tích khác. Cùng với đó, ứng dụng công nghệ xây dựng bản đồ số lũ lụt để theo dõi và chỉ đạo việc ứng phó ở các điểm di tích.

“Từ thực tế triển khai ở Huế là cơ sở để các địa phương khác trong cả nước tham khảo về việc bảo tồn di sản theo hướng thích ứng với biến đổi khí hậu”- ông Nguyễn Xuân Hoa nhấn mạnh.