Giải điểm nghẽn tài chính – thuế cho hộ cá thể, mở lối chuyển thành doanh nghiệp

VHO - Vừa trở về nước sau hành trình tháp tùng Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm một số nước châu Âu, nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Tuấn cùng nhiều thành viên Hội đồng sách “Con đường tương lai”, Hội đồng khoa học thuộc Viện khoa học Giáo dục và Môi trường cho biết, tập 2 của cuốn sách chuẩn bị ra mắt bạn đọc.

Trong đó, mô hình "Hợp tác xã điện tử" (HTXĐT) sẽ là một nội dung trọng tâm trong tập 2 của bộ sách. HTXĐT cũng được kỳ vọng sẽ tháo gỡ tình trạng hộ kinh doanh cá thể đang đóng cửa hiện nay.

Mô hình thực hành tiết kiệm từ thể chế và hiện thực hóa Bộ tứ nghị quyết trụ cột

Nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Tuấn là chủ biên cuốn sách Con đường tương lai. Với sự đồng hành của nhiều chuyên gia, nhà văn, nhà nghiên cứu, tập 1 của cuốn sách đã ra mắt bạn đọc năm 2025.

Trong chuyến công du của Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Estonia, Thụy Điển, Pháp vừa qua, nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Tuấn cùng nhiều thành viên Hội đồng sách Con đường tương lai, Hội đồng khoa học thuộc Viện khoa học Giáo dục và Môi trường đã vinh dự tham gia.

Theo nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Tuấn, các quốc gia Thủ tướng Phạm Minh Chính đến thăm trong chuyến đi lần này là những nước đi đầu thế giới về chuyển đổi số, công nghệ cao và quản trị công hiện đại.

Các thành viên Hội đồng sách Con đường tương lai cùng các doanh nghiệp tham gia chuyến đi nhằm mục tiêu nghiên cứu mô hình phát triển kinh tế tư nhân gắn với chuyển đổi số và cải cách thể chế.

Đây cũng là một hành trình nhằm quan sát trực tiếp cách các quốc gia tổ chức xã hội số, ứng dụng công nghệ vào quản trị công, kết nối người dân với nhà nước bằng nền tảng dữ liệu, và nâng đỡ doanh nghiệp nhỏ – siêu nhỏ bằng chính sách thông minh.

Chuyến đi này không chỉ là cơ hội để tiếp cận với các bài học thực tiễn từ mô hình châu Âu, mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho việc viết tiếp hành trình lý luận – chính sách – đổi mới tư duy trong Con đường tương lai, trên tinh thần thực hiện bốn nghị quyết trụ cột của Bộ Chính trị (Nghị quyết 57 về đổi mới cách nghĩ, cách làm, thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nghị quyết 59 về mở rộng không gian phát triển thông qua hội nhập quốc tế sâu rộng. Nghị quyết 66 về cải cách mạnh mẽ công tác xây dựng và thi hành pháp luật, kiến tạo hành lang pháp lý thuận lợi.

Nghị quyết 68 về thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế); đồng thời hưởng ứng lời kêu gọi "Thực hành tiết kiệm" của Tổng Bí thư Tô Lâm – tiết kiệm từ tư duy đến hành động, từ thể chế đến mô hình tổ chức xã hội.

Trên tinh thần kết nối giữa cải cách trong nước và hội nhập quốc tế, giữa đổi mới mô hình và tiết kiệm từ thể chế, Hội đồng sách Con đường tương lai đã nghiên cứu mô hình HTXĐT và đưa vào nội dung trọng tâm trong Tập 2 của bộ sách.

Theo đó, HTXĐT đã được nghiên cứu như một giải pháp tích hợp – thể hiện rõ ràng tinh thần của cả bốn nghị quyết trụ cột nói trên, đồng thời tạo ra một lối đi mới để thu hút đầu tư, nâng đỡ khu vực tư nhân và lan tỏa giá trị quản trị hiệu quả đến từng hộ kinh doanh nhỏ.

Đây không chỉ là một sáng kiến công nghệ mà là một mô hình tổ chức mới - mô hình thực hành tiết kiệm thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số.

“Gỡ rối” cho các hộ kinh doanh

Theo nhiều thống kê, hơn 60% hộ cá thể không còn đăng ký hoạt động thường xuyên một phần vì chi phí tuân thủ quá cao so với quy mô kinh doanh.

Một trong những trở ngại lớn khiến hàng loạt hộ kinh doanh cá thể tại Việt Nam buộc phải đóng cửa gần đây là áp lực ngày càng tăng từ các quy định mới về hóa đơn, chứng từ và kiểm tra hàng hóa.

Đặc biệt, từ khi Nghị định 70/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực từ ngày 1.6.2025, quy định bắt buộc hộ kinh doanh phải sử dụng hóa đơn điện tử và chứng minh nguồn gốc hàng hóa khi lưu thông trên thị trường, nhiều hộ nhỏ lẻ – vốn hoạt động theo phương thức truyền thống – đã không đủ năng lực để đáp ứng.

Đối với những người kinh doanh nhỏ, việc kê khai hóa đơn, quản lý chứng từ và đối mặt với rủi ro kiểm tra đột xuất là một gánh nặng tâm lý không nhỏ.

Nhiều hộ không có đủ kiến thức kế toán, công nghệ, hoặc không muốn dính vào những thủ tục pháp lý rườm rà, nên chọn cách rút lui khỏi thị trường.

Thực tế cho thấy, thay vì hỗ trợ các hộ này chuyển đổi số theo từng bước mềm dẻo, thể chế hiện nay đang áp đặt các tiêu chuẩn "doanh nghiệp hóa" mà không có cơ chế trung gian thích ứng.

Hiện tượng "đóng cửa hàng loạt" của các hộ kinh doanh không chỉ gây lãng phí nguồn lực xã hội, mà còn là dấu hiệu cho thấy sự thiếu hụt một mô hình tổ chức trung gian hợp lý giữa hộ cá thể và doanh nghiệp.

Đây chính là khoảng trống mà mô hình HTXĐT – với cách tiếp cận pháp lý mềm, chia sẻ hạ tầng số, minh bạch chứng từ chung – có thể can thiệp để giữ lại lực lượng kinh doanh nhỏ trong nền kinh tế.

HTXĐT không đơn thuần là số hóa hợp tác xã truyền thống. Đây là mô hình được thiết kế lại từ nền tảng – với tài khoản số, quản trị minh bạch, và kết nối ngang hàng.

Trên cơ sở đó, hàng triệu hộ kinh doanh cá thể – vốn đang gặp rào cản thể chế để phát triển thành doanh nghiệp – có thể được tổ chức lại trong một cấu trúc mềm, năng động, và tiết kiệm chi phí vận hành nhà nước.

Thay vì yêu cầu mỗi hộ cá thể phải “lớn lên” thành một doanh nghiệp với bộ máy kế toán, thuế vụ, pháp lý độc lập và tốn kém, HTXĐT cho phép họ chia sẻ hệ thống công nghệ, pháp lý, và tài chính dùng chung, giảm gánh nặng thủ tục hành chính, trong khi vẫn đảm bảo tuân thủ luật pháp và kết nối thị trường đáp ứng được các quy định của nhà nước.

Tất nhiên, để đưa mô hình này vào thực tế, cần phải có những quyết sách cấp bộ ngành Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp đến Ngân hàng Nhà nước và các bộ ngành liên quan cùng nhau vào cuộc, tháo gỡ những quy định lỗi thời đang kìm hãm hộ kinh doanh, và chính thức công nhận HTXĐT như một hình thức tổ chức pháp lý hợp lệ.