Chặng đường 110 năm từ Trường Vẽ Gia Định đến Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM

VHO - Chặng đường 110 năm (1913-2023) hình thành và phát triển, đó là truyền thống tốt đẹp của Nhà trường, thầy và trò Trường Vẽ Gia Định trước đây – Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM ngày nay không ngừng phấn đấu giảng dạy, học tập và đã kế thừa, bảo tồn, phát huy tốt truyền thống nghệ thuật dân tộc cũng như tiếp thu có chọn lọc tinh hoa nghệ thuật thế giới, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Trường Vẽ Gia Định năm 1930 (Tài liệu tham khảo -TLTK 3)

Từ Trường Vẽ Gia Định

Trường Nghệ thuật bản xứ Gia Định (École d’Arts Indigènes de Gia Dinh), dạy chuyên về vẽ kỹ nghệ, trang trí, khắc đồng và thạch bản (une école professionnelle indigène de dessin industriel et d’ornement, de gravure et de lithographie) nhưng dân gian quen gọi là “Trường Vẽ Gia Định” (École de dessin de Gia Dinh), được thành lập năm 1913 là tiền thân của Trường Đại học (ĐH) Mỹ thuật TP.HCM ngày nay. 

Năm 1917, Trường Vẽ Gia Định là trường mỹ thuật duy nhất được xếp vào loại “trường trung học đệ nhất cấp” và được công nhận là hội viên của “Hiệp hội Trung ương Trang trí Mỹ thuật Paris” (Membre Perpétuel de l’Union Centrale des Arts décoratifs de Paris). Đây là cột mốc quan trọng vì lần đầu tiên học sinh của trường được tiếp xúc với hội họa phương Tây. Trường bắt đầu đào tạo có hệ thống, có phương pháp khoa học thay cho cách đào tạo truyền nghề.

Năm 1940, Trường Vẽ Gia Định được đổi tên thành “Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định” (École des Arts Appliqués de Gia Định). Từ đây chương trình đào tạo của trường dần dần được bổ sung và cải tiến, thêm môn trang trí tổng quát, luận viễn cận, ký họa… cùng với việc đưa học sinh đi thâm nhập vẽ tại thực tế, phản ánh cuộc sống của người dân lao động trong tác phẩm nghệ thuật của mình.

Tháng 10 năm 1954 khi thực hiện Hiệp định Genève, đất nước tạm thời chia làm hai miền, theo nguyện vọng của giới họa sĩ, chính quyền lúc bấy giờ đã chấp thuận cho thành lập Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn ngay trong khuôn viên Trường Trung học Trang trí Mỹ thuật Gia Định.

Năm 1971, Trường Trung học Trang trí Mỹ thuật Gia Định đổi tên thành Trường Quốc gia Trang trí Mỹ thuật.

Trường Quốc gia Trang trí Mỹ thuật Gia Định và Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn đã đào tạo được nhiều thế hệ họa sĩ, nhà điêu khắc tài năng, có nhiều cống hiến to lớn cho nền mỹ thuật nước nhà cũng như trong sự nghiệp đào tạo. Nhiều người đã tham gia Cách mạng tháng Tám và hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, góp phần đặt nền tảng cho nền mỹ thuật cách mạng Việt Nam như họa sĩ: Huỳnh Văn Gấm, Nguyễn Kao Thương, Diệp Minh Châu, Hồ Văn Lái, Hoàng Tuyển, Quách Đống, Nguyễn Hiêm, Trần Văn Lắm, Huỳnh Phương Đông, Hoàng Trầm, Cổ Tấn Long Châu, Nguyễn Văn Kính, Quách Phong,...

Ngày 30 tháng 4 năm 1975, chiến dịch Hồ Chí Minh giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước, tổ quân quản trực thuộc Phòng Mỹ thuật Trung ương Cục miền Nam vào tiếp quản Trường Quốc gia Trang trí Mỹ thuật Gia Định và Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn, chuyển cơ sở đào tạo của hai trường cũ thành trung tâm đào tạo mỹ thuật ở khu vực phía Nam.

Ngày 26 tháng 6 năm 1975, Bộ Thông tin Văn hóa Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã ra quyết định bổ nhiệm ban lãnh đạo Trường Cao đẳng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh và giao nhiệm vụ soạn thảo chương trình để kịp khai giảng năm học mới. 

Sau 6 tháng chuẩn bị, ngày 8 tháng 11 năm 1975, nhà trường khai giảng niên học đầu tiên đào tạo song song hai cấp trung học và đại học.

Lớp học vẽ ngoài trời (hình trên) và lớp vẽ hình họa theo mẫu của Trường Vẽ Gia Định (Ảnh TLTK 2)

Từ năm 1975 đến năm 1981, Trường Cao đẳng Mỹ thuật TP.HCM đã hoàn thành việc bố trí đều khắp cán bộ mỹ thuật trung học và đại học cho cách tỉnh thành, đặc khu ở phía Nam, cho quân đội và các ngành văn hóa, kinh tế, xã hội của Trung ương đóng tại phía Nam. Nhà trường chú trọng hai khâu quan trọng nhất là cơ bản tạo hình và mối quan hệ của nghệ thuật với cuộc sống, đồng thời từng bước thực hiện phương châm đào tạo toàn diện và đồng bộ [2].

Đến Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM

Trường ĐH Mỹ thuật TP.HCM được chính thức mang tên từ tháng 9 năm 1981 (năm 1975 được gọi là Trường Cao đẳng Mỹ thuật TP.HCM trên cơ sở tiếp quản và sáp nhập hai trường: Trường Vẽ Gia Định – từ năm 1917 là Trường Quốc gia Trang trí Mỹ thuật Gia Định và Trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn).

Trường ĐH Mỹ thuật TP.HCM ngày nay (tọa lạc tại địa chỉ: Số 5 Phan Đăng Lưu, Phường 3, quận Bình Thạnh, TP.HCM)

Trong giai đoạn này, Nhà trường đã vận dụng nhiều phương thức đào tạo khác nhau nhằm giải quyết nhanh chóng, kịp thời bố trí đều khắp cán bộ mỹ thuật trung học và đại học cho các tỉnh thành và đặc khu ở phía Nam, chú trọng hai khâu quan trọng nhất là cơ bản tạo hình, mối quan hệ của nghệ thuật với cuộc sống. Đồng thời từng bước thực hiện phương châm đào tạo toàn diện và đồng bộ, mở rộng hoạt động đối ngoại như:

-Mở xưởng kỹ thuật chất liệu (1975)
-Mở Khoa Đồ họa cao đẳng (1976)
-Mở khóa Lý luận, lịch sử, phê bình mỹ thuật (1976)
-Mở 19 lớp mỹ thuật ngắn hạn ở các tỉnh ( 1976 – 1980)
-Mở hệ Cao đẳng tại chức (1978)
-Mở khóa đào tạo Thiết kế mỹ thuật điện ảnh (1979)
-Ký giao ước kết nghĩa với Trường Cao đẳng Mỹ thuật Dresden (1979)
-Giúp tỉnh Hậu Giang (cũ) mở khoa trung học mỹ thuật trong Trường Văn hóa Nghệ thuật của tỉnh Sóc Trăng (1980).
-Giúp Trường Nghệ thuật Phôm Pênh xây dựng Khoa Mỹ thuật (1980).

Lớp học chuyên khoa sơn dầu

Ngoài ra, giai đoạn này nhà trường đã tăng cường nghiên cứu khoa học, hoàn thành việc củng cố và in bài giảng để tiếp tục nghiên cứu cải tiến. Hoàn tất hệ thống giáo án để chấn chỉnh phương pháp thực hiện chương trình và phân công viết giáo trình, dịch những tư liệu giảng dạy, nghiên cứu lý luận, học thuật của nước ngoài, tạo vốn cho việc nghiên cứu khoa học và sáng tác. Đồng thời tổ chức tổng kết 10 năm đào tạo của Nhà trường. 

Sau Đại hội lần thứ VI của Đảng tháng 12 năm 1986 và sau Hội nghị của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp tháng 8 năm 1987, trường đã triển khai đề cương đổi mới nhà trường được toàn thể cán bộ, giảng viên và học sinh, sinh viên đồng tình hưởng ứng. Việc đổi mới là yêu cầu cấp thiết trong hoạt động của trường.

Trường chủ trương đổi mới quy trình đào tạo, đổi mới phương pháp và tổ chức quản lý, đổi mới công tác đời sống cùng một lúc, trong mối liên quan và tương hỗ lẫn nhau. Mở thoáng chế độ giảng dạy và học tập, giảm bớt sự căng thẳng không đáng có trong việc tổ chức thực hiện chương trình đào tạo. Tạo ra thế năng động sáng tạo, có trách nhiệm dạy và học một cách tự giác và năng lực chủ động trong việc phân cấp quản lý mạnh và rộng hơn cho các phòng, khoa, sửa đổi phương pháp quản lý và tăng cường đội ngũ giảng dạy thích ứng và phù hợp với quy trình đào tạo mới. Vừa mềm hóa các phương thức đào tạo, vừa mở rộng quy mô đào tạo ngoài hệ chuẩn và mở ra những ngành đào tạo mới đang có nhu cầu lớn của xã hội, tạo được nguồn thu nhập, giải quyết từng bước khó khăn trong đời sống cán bộ, giảng viên và học sinh, sinh viên.

Lớp học đồ họa tạo hình

Giai đoạn này, nhà trường đã mở thêm các ngành đào tạo:

-Chuyên khoa Tranh hoành tráng (1989)
-Khoa Mỹ thuật ứng dụng (1990)
-Năm 1995, bắt đầu đào tạo cao học mỹ thuật (với hai ngành Mỹ thuật tạo hình và Lý luận & Lịch sử mỹ thuật)
-Năm 1998, thành lập khoa Sư phạm mỹ thuật

Ngoài ra, nhà trường còn liên kết mở các lớp đào tạo tại chức ở các địa phương như: Lâm Đồng, Cần Thơ, Sóc Trăng, Cà Mau, Bạc Liêu, Bến Tre, Tiền Giang, Trà Vinh, Bình Dương,…

Năm 2004, Nhà trường thành lập Trung tâm Tin học để nghiên cứu, giảng dạy ứng dụng công nghệ thông tin vào đào tạo mỹ thuật. Về nghiên cứu lý luận học thuật và xuất bản, nhà trường đã thành lập bản tin khoa học Thông tin Mỹ thuật nhằm mục đích cung cấp những thông tin về các hoạt động mỹ thuật của trường và khu vực, là diễn đàn để trao đổi những kiến thức về mỹ thuật tạo hình và lịch sử mỹ thuật Việt Nam và thế giới.

Ban lãnh đạo nhà trường các thời kỳ rất quan tâm đến đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên và nhân viên, có kế hoạch tuyển dụng, quy hoạch bổ nhiệm cán bộ phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và tình hình cụ thể của nhà trường. Đội ngũ giảng viên cơ bản đáp ứng được yêu cầu về số lượng và chất lượng, không ngừng được trẻ hóa, đang tích cực học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ trong và ngoài nước.

Hoạt động nghiên cứu khoa học của trường được triển khai khá phong phú bao gồm hai mảng chính: một là các công trình nghiên cứu lý luận, xuất bản mang tính học thuật; hai là các hoạt động nghệ thuật như: sáng tác triển lãm, xây dựng công trình phục vụ xã hội. Một thành tích nổi bật của nhà trường trong công tác phục vụ xã hội là thành lập Trung tâm Mỹ thuật ứng dụng năm 1997 với chức năng nhằm nâng cao kỹ năng thực hành cho sinh viên và đào tạo mỹ thuật ứng dụng phục vụ nhu cầu của nền kinh tế quốc dân. Trung tâm Mỹ thuật ứng dụng từ ngày thành lập đến nay đã tổ chức sáng tác, tư vấn lập dự án, thiết kế và thi công thành công nhiều công trình mỹ thuật mang ý nghĩa sâu sắc và đạt hiệu quả thiết thực.

Lớp học điêu khắc

Công tác quan hệ quốc tế được nhà trường đặc biệt chú ý, nhất là trong thời lỳ hội nhập, nhà trường đã ký hợp tác về trao đổi giảng viên và sinh viên, hợp tác nghiên cứu khoa học với nhiều trường đại học các nước trong khu vực và quốc tế như: Đại học Nghệ thuật Hoàng gia Campuchia; Học viện Mỹ thuật Quốc gia Lào; Đại học KhonKaen, Đại học Silpakorn, Thái Lan; Đại học Nghệ thuật Tokyo, Nhật Bản; Đại học Chosun, Hàn Quốc; Học viện Mỹ thuật Hoàng gia Bruxelles, Vương Quốc Bỉ, Đại học Nam Úc,...

Trường ĐH Mỹ thuật TP.HCM đã kế thừa được tinh hoa nghệ thuật dân tộc và thế giới, giữ gìn nét đẹp truyền thống trong đào tạo của nhà trường cũng như tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm đào tạo từ nhiều trường mỹ thuật trong nước và nước ngoài. Xác định mục tiêu, phương châm đào tạo đúng; tìm được những phương thức đào tạo thích hợp, cải tiến bộ máy tổ chức hợp lý. Với đội ngũ giảng dạy năng động, nhiệt tình, nhiều người có uy tín đã đào tạo được nhiều nhân tài mỹ thuật cho đất nước. Nhà trường đã làm tròn chức năng trung tâm đào tạo mỹ thuật cho các tỉnh phía Nam nói riêng và cả nước nói chung. Nhiều người tốt nghiệp trong thời kỳ này đã trở thành những họa sĩ, nhà điêu khắc, nhà thiết kế nòng cốt, thành đạt trong sự nghiệp sáng tác, thiết kế mỹ thuật, vững vàng về mọi mặt, đủ năng lực đảm nhiệm những nhiệm vụ chủ chốt ở các sở, ngành, hội liên hiệp văn học nghệ thuật các tỉnh, thành phố, trung ương và địa phương. 

Lớp học thiết kế đồ họa

Một số thành tựu trong đào tạo như:

- Mở chuyên ngành Minh họa – Truyện tranh trong ngành Đồ họa tạo hình; chuyên ngành Thiết kế mỹ thuật truyền thông đa phương tiên trong ngành Thiết kế đồ họa.

- Luôn rà soát, theo dõi đánh giá kết quả thực hiện các chương trình đào tạo hàng năm (đại học, cao học và nghiên cứu sinh) để có những điều chỉnh bổ sung nhằm cải tiến nâng cao chất lượng đầu ra.

- Luôn đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu và làm việc theo nhóm một cách hiệu quả. Ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong dạy và học.

- Mở rộng hình thức đào tạo chính quy, vừa làm vừa học và đào tạo từ xa.

- Tăng cường việc tổ chức hội nghị khoa học, hội thảo, giao lưu về học thuật, tạo điều kiện để giảng viên, học viên và sinh viên tham gia nhiều hơn các trại sáng tác trong và ngoài nước.

-Củng cố và phát triển các mối quan hệ với các trường trên thế giới, các tổ chức trong khu vực. Từng bước nhân rộng các mối quan hệ truyền thống với các trường, các tổ chức quốc tế theo nguyên tắc “hữu nghị - hợp tác – cùng phát triển”.

- Năm 2022, mở ngành đào tạo cao học Mỹ thuật ứng dụng (cùng với hai ngành Mỹ thuật tạo hình và Lý luận & Lịch sử mỹ thuật).

-Đặc biệt, năm 2023 Nhà trường đã hoàn thành công tác đánh giá ngoài và được công nhận đạt chuẩn kiểm định chất lượng giáo dục quốc gia. 

Lớp học thiết kế truyền thông đa phương tiện

Phương hướng phát triển Nhà trường trong giai đoạn tới [3]

-Tiến hành đánh giá về các chương trình đào tạo (đại học, cao học và nghiên cứu sinh).

-Tăng cường hình thức hợp tác quốc tế theo hướng đa dạng trên nhiều lĩnh vực: hợp tác đào tạo và liên kết trong đào tạo, nghiên cứu và trao đổi nguồn nhân lực (giảng viên, học viên và sinh viên).

-Triển khai các kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, nâng cao tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ, trình độ ngoại ngữ.

-Tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý mà nền tảng là thực hiện tốt cơ chế dân chủ, phối hợp quản lý hành chính với quản lý chuyên môn, tích cực chủ động thực hiện quyền tự chủ của nhà trường trong lộ trình đổi mới toàn diện giáo dục đại học.

-Trong giai đoạn từ 2023, nhà trường tiếp tục hoàn thiện tòa nhà Hội trường trong diện tích xây dựng tại khuôn viên nhà học lý thuyết. Đảm bảo những cơ sở hạ tầng, trang thiết bị phục vụ công tác đào tạo phải mang tính đồng bộ và đạt chuẩn khu vực.

Chặng đường 110 năm hình thành và phát triển, đó là truyền thống tốt đẹp của nhà trường, thầy và trò Trường Vẽ Gia Định trước đây – Trường ĐH Mỹ thuật TP.HCM ngày nay không ngừng phấn đấu giảng dạy, học tập và đã kế thừa, bảo tồn, phát huy tốt truyền thống nghệ thuật dân tộc cũng như tiếp thu có chọn lọc tinh hoa nghệ thuật thế giới, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Việc quan trọng của thế hệ hiện tại và tương lai là phải ra sức phấn đấu để giữ vững và phát huy được truyền thống tốt đẹp ấy. Đây là nhiệm vụ nặng nề và vinh quang nhằm xây dựng Trường ĐH Mỹ thuật TP.HCM có thương hiệu, uy tín và chất lượng trong thời kỳ đất nước đổi mới, hội nhập và phát triển.

Tài liệu tham khảo (TLTK)
1.Georges Ribon (1947), “Les Écoles d’Art de Cochinchine”, Tạp chí Indochine số tháng 9, Thư viện Khoa học Tổng hợp Tp.HCM.
2.Trường Đại học Mỹ thuật Tp.HCM (2013), Kỷ yếu 100 năm Trường Vẽ Gia Định – Trường Đại học Mỹ thuật Tp.HCM (1913 – 2013).
3.Trường Đại học Mỹ thuật Tp.HCM (2021), Chiến lược phát triển Trường Đại học Mỹ thuật Tp.HCM giai đoạn 2021 – 2026, tầm nhìn 2030.

PGS.TS NGUYỄN VĂN MINH
Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM