Vực dậy nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Bana

VHO- Từ chỗ chỉ đáp ứng cái mặc của gia đình, người Bana làng Hà Văn Trên, xã Canh Thuận, huyện Vân Canh (Bình Định) đang nỗ lực vực dậy nghề dệt thổ cẩm, tạo thu nhập, hướng đến phát triển du lịch cộng đồng để giữ sắc màu văn hóa của đồng bào nơi đây.

 Nghề dệt thổ cẩm làng Hà Văn Trên đang hồi sinh mạnh mẽ trong cộng đồng người Bana

Giữ sợi chỉ màu không bay đi

Nghề dệt thổ cẩm ở làng Hà Văn Trên tồn tại hàng trăm năm trước và lưu giữ từ đời này sang đời khác theo kiểu “mẹ truyền con nối”. Tuy nhiên, trước nguy cơ nghề truyền thống dần mai một, những nghệ nhân ở đây luôn động viên con cháu gìn giữ bản sắc văn hóa của tổ tiên.

Nghệ nhân Đinh Thị Lên (64 tuổi) nhớ lại: “Thuở nhỏ, tôi được bà và mẹ dạy cho nghề dệt. Ngày trước, các cô gái Bana khoảng 14 - 15 tuổi đã bắt đầu học dệt để may váy, quần áo, dệt những tấm khăn dùng để địu con khi đi rẫy. Việc dệt vải chỉ phục vụ nhu cầu trong gia đình chứ không buôn bán như bây giờ. Xưa kia, nghề dệt thổ cẩm hoàn toàn làm bằng thủ công. Nguyên liệu phải vào rừng kiếm bông về kéo sợi, dùng vỏ cây rừng để nhuộm nên vải chỉ có 3 màu chính là đỏ, đen và trắng. Để dệt được một bộ để mặc rất kỳ công, có khi mất hơn cả tháng trời, nhất là váy”.

Theo bà Lên, giờ đây, chúng tôi sử dụng len bán trên thị trường nhưng phải về sơ chế lại. Sợi len được tách làm hai, nhúng vào nước gạo, sáp ong rồi đun nước sôi thật lâu. Sau đó phơi khô sao cho sợi len không được xù lông mới dệt nên sản phẩm dệt thổ cẩm hiện nay có độ bền đẹp, sắc sảo hơn. “Để làm được một bộ váy thổ cẩm hiện nay, một nghệ nhân lành nghề phải mất gần một tháng, bởi vậy giá bán rất cao, khoảng 3 - 4 triệu đồng/bộ; áo nam đơn giản nhưng cũng mất gần cả tuần, giá tầm 700.000 - 800.000 đồng/chiếc”, bà Lên chia sẻ.

Trong khi đó, nghệ nhân Đinh Thị Ngọt cho biết, hiện nay, các sản phẩm thổ cẩm của người Bana đã cách tân nhưng vẫn giữ nét được văn hóa truyền thống đặc trưng của quê hương. Vào các ngày lễ hội, Tết cổ truyền dân tộc, người Bana vẫn mặc trang phục dệt thổ cẩm truyền thống. Vào ngày thứ hai hằng tuần, học sinh dù học ở trường xã hay tại các trường nội trú trong huyện, tỉnh đều mặc trang phục truyền thống người Bana để đến trường. “Chúng tôi luôn nhắc nhở con cháu rằng, gìn giữ nghề dệt thổ cẩm là giữ linh hồn của đồng bào mình. Đó là nét văn hóa đặc trưng, nếu không gìn giữ thì nguồn cội, tổ tiên sẽ dần mai một rồi mất đi. Nguyện vọng của bà con là mong nhà nước quan tâm, hỗ trợ để duy trì, phát triển nghề dệt. Tuy nhiên, cái khó hiện vẫn là đầu ra, trong khi để làm ra một sản phẩm mất rất nhiều thời gian”, bà Ngọt thổ lộ.

 Các thiếu nữ Bana khoe sắc màu của những chiếc váy thổ cẩm

Hướng đến phát triển du lịch cộng đồng

Bà Đinh Thị Xuân Bông, Phó Chủ tịch UBND xã Canh Thuận cho biết, khoảng 10 năm trước, khi còn làm hội phụ nữ xã, tôi từng theo đoàn công tác của địa phương đi thăm, học kinh nghiệm nghề dệt thổ cẩm Chăm ở tỉnh Ninh Thuận. Sau này, xã còn mời 2 nghệ nhân ở Ninh Thuận về truyền nghề cho chị em phụ nữ trong làng. Khi nghề dệt thổ cẩm được các cấp chính quyền hỗ trợ, số người trong làng theo nghề dần tăng. Đến năm 2020, nhãn hiệu tập thể “Vải thổ cẩm Hà Văn Trên” được chứng nhận cả làng vui lắm. Hơn hết, cuối năm 2022, tổ liên kết phụ nữ dệt thổ cẩm làng Hà Văn Trên được thành lập, hình thành nghề dệt tập trung.

Theo bà Bông, công việc này phù hợp với đặc tính của người dân địa phương vốn không thích đi làm ăn xa. Hiện một số nghệ nhân lành nghề, làm xuyên suốt cả năm, thu nhập trung bình 40 - 50 triệu đồng/năm. Trong tương lai, làng nghề kết hợp với phát triển du lịch và tin rằng, bà con sẽ có thu nhập ổn định. “Để người dân gìn giữ nghề thổ cẩm, trước hết cần tạo điều kiện để nghệ nhân sống tốt với nghề dệt, trong đó quan tâm, hỗ trợ hơn nữa các nhu cầu liên quan đến làng nghề. Đầu tư xây dựng nhà trưng bày sản phẩm dệt thổ cẩm, các sản phẩm thủ công do nghệ nhân toàn huyện làm ra, đồng thời kết hợp với khu du lịch cộng đồng”, bà Bông mong muốn.

Theo ông Nguyễn Xuân Việt, Phó Chủ tịch UBND huyện Vân Canh, mục tiêu của huyện không chỉ giúp người dân bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống mà còn tạo ra được các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch. Đồng thời, tìm kiếm các kênh tiêu thụ, tạo điều kiện cho người dân có nguồn thu nhập từ sản phẩm làng nghề phát triển một cách bền vững. Từ đó, giúp bà con gắn bó hơn với nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Trao đổi với Văn Hoá, bà Nguyễn Thị Kim Chung, Phó Giám đốc Sở Du lịch Bình Định cho biết: “Trong chương trình hành động về kế hoạch phát triển du lịch tỉnh trở thành ngành kinh tế mũi nhọn giai đoạn 2020 - 2025, làng dệt thổ cẩm Hà Văn Trên của xã Canh Thuận, huyện Vân Canh được định hướng làm du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa của đồng bào dân tộc nơi đây. Trong thời gian tới, ngành Du lịch tỉnh sẽ từng bước xây dựng kế hoạch cụ thể để có hướng đi tốt nhất cho làng dệt thổ cẩm Hà Văn Trên”. 

PHAN HIẾU