Tìm giải pháp gia tăng lao động phi chính thức tham gia BHXH

VHO - Hiện nay cả nước có tổng số hơn 33 triệu lao động phi chính thức, trong đó chỉ 0,2% được đóng BHXH bắt buộc, 1,9% đóng BHXH tự nguyện, còn lại 97,9% không tham gia loại bảo hiểm nào.

Đây vấn đề được đưa ra tại toạ đàm Giảm nguy cơ “lọt lưới an sinh” do Báo Kinh tế & Đô thị cùng Tổ chức ActionAid Quốc tế tại Việt Nam, Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án An sinh Xã hội Việt Nam tổ chức tại Hà Nội.

Phát biểu tại toạ đàm, ông Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị cho rằng, con số 97,9% lao động phi chính thức không tham gia loại bảo hiểm nào dẫn đến tình trạng “lọt lưới an sinh” ở phần không nhỏ người lao động. Điều  đó đồng nghĩa với việc họ phải chịu rất nhiều thiệt thòi vì không được bảo vệ đầy đủ với hệ thống pháp luật về lao động.

Bởi, lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện lại chưa được hưởng các chính sách, chế độ an sinh xã hội cơ bản như: BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, giờ lao động và chế độ nghỉ ngơi, nghỉ phép, ốm đau, thai sản… Trong khi đó, lao động khu vực phi chính thức hiện đang giữ vị trí, vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập, giảm nghèo.

Sau 15 năm thực hiện chính sách BHXH tự nguyện, số người tham gia BHXH tự nguyện đạt 1,45 triệu người. Theo ông Tạ Việt Anh, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án an sinh xã hội Việt Nam (AFV) cho rằng, con số này còn khá khiêm tốn. Một phần nguyên nhân là chính sách chưa đủ hấp dẫn người lao động khi tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng 2 quyền lợi là hưu trí và tử tuất. Trong khi đó, thu nhập của người lao động khu vực phi chính thức còn khá thấp vì chủ yếu làm trong lĩnh vực nông nghiệp.

Để phát triển người lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện, tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), Chính phủ đã có đề xuất với Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số nội dung mới. Trong đó, người lao động được lĩnh lương hưu sau khi đóng BHXH từ 15 năm trở lên thay vì 20 năm như hiện nay. Ngoài ra, người lao động tham gia BHXH tự nguyện (bao gồm cả lao động nữ và lao động nam) khi sinh con nếu đáp ứng đủ điều kiện đóng thì được hưởng trợ cấp 2.000.000 đồng/1 con.

Theo GS.TS Giang Thanh Long – Giảng viên cao cấp, Khoa Kinh tế học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, muốn cải thiện tỉ lệ người lao động tham gia BHXH, việc đầu tiên là mở rộng đối tượng tham gia BHXH, chuyển người lao động từ khu vực phi chính thức sang khu vực chính thức; hỗ trợ người lao động đủ đóng để giải quyết các khó khăn trước mắt và nghĩ được các vấn đề lâu dài.

“Cần “xóa bỏ dần” khoảng cách giữa lao động chính thức và lao động phi chính thức. Chúng ta đều biết, lao động chính thức được bảo vệ rất chắc chắn bằng các chế độ BHXH ngắn hạn, dài hạn. Trong khi đó người lao động phi chính thức rất mong manh về thu nhập và các vấn đề khác nhưng chỉ có chế độ BHXH dài hạn là hưu trí và tử tuất; vì thế rất cần tăng chế độ cho người lao động tham gia BHXH tự nguyện. Cũng cần công khai cho người thụ hưởng biết họ đóng bao nhiêu, sau này sẽ có lương hưu thế nào”, GS.TS Giang Thanh Long khuyến nghị.

Hiện nay, chính sách của Nhà nước có các mức hỗ trợ kinh phí 10% - 25% - 30% đối với từng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Ngoài ra, đã có 22/63 tỉnh được HĐND ra nghị quyết hỗ trợ thêm mức đóng từ ngân sách địa phương. Đây thực sự là một chính sách rất nhân văn hỗ trợ cho các nhóm yếu thế. Tuy nhiên thực tế cho thấy, từ năm 2018 đến nay tỉ lệ người tham gia BHXH tự nguyện tăng không như kỳ vọng.

Các chuyên gia cho rằng, một phần nguyên nhân người lao động phi chính thức không “mặn mà” BHXH tự nguyện vì đa số người nghèo quan tâm đến cuộc sống hiện tại hơn là tương lai. Trong khi Nhà nước khó có thể hỗ trợ tăng cao mãi được, bởi sẽ vượt quá ngân sách.

Từ quan điểm này, TS Phạm Thị Thu Lan, Phó Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đề xuất cần phải có một hệ thống chính sách đồng bộ và toàn diện hơn. Đó là chính sách xóa đói giảm nghèo tiếp tục được thúc đẩy thông qua tạo việc làm có chất lượng, đảm bảo thu nhập cho người lao động. Bên cạnh đó là hỗ trợ về vay vốn đối với người lao động phát triển kinh tế tư nhân, kinh tế hộ gia đình. Đồng thời, Nhà nước nên xây dựng chính sách thu nhập tối thiểu cho người lao động khu vực phi chính thức; cũng giống như hiện nay trong khu vực chính thức có mức lương tối thiểu vùng...