Tiếng chiêng ngân vang ở làng Tà Vót

VHO- Làng Tà Vót, nay là thôn 2 xã Trà Thủy được biết đến như cái nôi văn hóa của đồng bào dân tộc Co huyện miền núi Trà Bồng (Quảng Ngãi). Nơi đây còn lưu giữ cả trăm bộ chiêng quý của đồng bào Co. Nhiều gia đình có hơn chục đôi chiêng. Đây là tài sản vô giá, được bà con xem như báu vật trao truyền từ đời này sang đời khác.

Ông Hồ Văn Nam hiện lưu giữ 10 bộ chiêng quý

Sinh ra và lớn lên ở vùng núi cao, từ nhỏ ông Hồ Văn Nam (57 tuổi) ở làng Tà Vót đã được nghe cha mình là già làng Hồ Văn Ba kể những câu chuyện về cồng chiêng của dân tộc. Tuổi thơ ông được chứng kiến cha tham gia biểu diễn vào dịp lễ mừng lúa mới, đám cưới, ăn trâu... Những âm thanh ngân vang của tiếng cồng, tiếng chiêng kết hợp giai điệu du dương đầy mê hoặc ấy đã thấm vào máu ông lúc nào không hay. 
Bao nhiêu năm qua, ông Nam vẫn kiên trì, tích cực vận động con, cháu dòng họ lưu giữ, bảo tồn văn hóa cồng chiêng. Bởi, đó là phần “hồn” của làng và là báu vật của cha ông để lại. Mỗi bài chiêng khi đánh lên đều mang một thông điệp riêng như bài chiêng đánh trong Lễ hội mừng lúa mới, cưới hỏi...  sẽ có nhịp điệu nhanh, thể hiện sự hào hứng của người đồng bào. Để cồng chiêng hòa âm vào nhau thì đòi hỏi người chơi phải tập trung trong lúc diễn tấu, lắng nghe để vào đúng nhịp điệu, cồng chiêng có những cung bậc cảm xúc khác nhau, lúc trầm, lúc bổng...
“Cồng chiêng rất có hồn, muốn điều khiển được phải hiểu nó, coi nó như là người bạn và có như thế hồn mình, hồn chiêng hòa mới vào nhau, đẩy lên những âm thanh da diết, tuyệt vời”, ông Nam bộc bạch.

Khách đến thăm quan nhà ông Hồ Văn Nam

Tài sản lớn nhất của gia đình ông Hồ Văn Nam bây giờ là 10 bộ chiêng, được gìn giữ đến ông là đời thứ 6. Hiện 2 người con trai của ông Nam cũng được truyền dạy lại biết đánh cồng chiêng. “Cồng chiêng là tài sản ông cha truyền lại nhiều đời, mình có trách nhiệm giữ gìn để còn truyền lại cho con cháu. Ngày trước, cùng với lúa, trâu, cồng chiêng cũng là loại tài sản mà các gia đình thể hiện sự giàu có, nhà nào nhiều chiêng nghĩa là nhà đó khấm khá. Nếu không có cồng chiêng, những lễ hội là nơi gắn kết cộng đồng cũng sẽ không còn ý nghĩa, đời sống tinh thần, tâm linh cũng sẽ bị mai một mất thôi”, ông Nam chia sẻ.
Cách nhà ông Nam 3 căn nhà, gia đình ông Hồ Văn Điệp cũng có đến 12 chiếc chiêng quý. Những chiếc chiêng này được treo trưng bày vài ngày sau lễ cúng rồi ông sẽ cất kĩ chờ lễ hội năm sau. Đối với ông những bộ chiêng này là tài sản vô giá, dù người ta trả bao nhiêu cũng không bán, không đổi. Ông Hồ Văn Điệp khẳng định, đây là văn hóa phi vật thể, đây là linh hồn của người Co, truyền thống của ông bà để lại, linh thiêng của ông bà để lại, không thể bán, nếu bán đi là mất gốc… “Tui dặn dò con cháu là phải giữ gìn, cũng giống như tui, con cháu cũng phải giữ gìn bảo quản chiêng của ông bà ông cố, tổ tiên để lại…”, ông Điệp nói.
Theo nghệ nhân ưu tú Hồ Ngọc An, hiện toàn xã Trà Thủy có trên 180 bộ chiêng, riêng làng Tà Vót có gần 100 bộ chiêng. Cồng chiêng là biểu tượng cho sự linh thiêng, cao quý, gắn bó mật thiết với đời sống nghi lễ và sinh hoạt hàng ngày của dân làng. Tiếng cồng chiêng như ngôn ngữ để dân làng bày tỏ tình cảm với thần linh, đất trời về ước nguyện một cuộc sống ấm no, sung túc.
“Có dịp đến đây vào những ngày cuối tuần hay dịp lễ, mọi người sẽ dễ dàng thấy cảnh thế hệ trẻ say sưa học đánh cồng chiêng; người già thì nhiệt tình truyền dạy. Lớp trước dạy lớp sau, cứ thế, bao đời nay, người dân đã giữ gìn khá tốt văn hoá cồng chiêng”, nghệ nhân ưu tú Hồ Ngọc An cho hay.

Đội cồng chiêng ở thôn 2, xã Trà Thủy đang biểu diễn cho du khách thưởng thức

Những năm qua, thôn 2, xã Trà Thủy đã thành lập đội cồng chiêng và tham gia biểu diễn ở nhiều sự kiện văn hóa, lễ hội trên địa bàn huyện, mới đây nhất là tại Lễ hội Xuân Điện Trường Bà. Và hiện nay, để triển khai thực hiện Nghị quyết chuyên đề của Huyện ủy về Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, xã Trà Thủy đã thành lập Câu lạc bộ Cồng chiêng thôn 2, đây là một tín hiệu vui đối với người Co nơi đây.
Theo Chủ tịch UBND xã Trà Thủy Hồ Văn Tự, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc là vấn đề sống còn của một dân tộc. Những người như ông Nam, ông Điệp và cả dân làng Tà Vót đã và đang âm thầm giữ hồn thiêng của dân tộc, để tiếng cồng tiếng chiêng của người Co mãi vang vọng cho hôm nay và mai sau. 
“Cùng với trang phục dân tộc, ẩm thực, nghề truyền thống, các phong tục, tập quán, và những đêm nhạc cồng chiêng... sẽ là những điểm nhấn độc đáo trên hành trình khám phá nét đẹp văn hóa của du khách đến với huyện Trà Bồng”, ông Tự cho biết.

NHƯ ĐỒNG