Thảm họa toàn cầu và trách nhiệm chung của thế giới

VHO - Ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất trên thế giới trong thế kỷ XXI. Từ các nền kinh tế phát triển đến các quốc gia đang phát triển, đều đang phải đối mặt với áp lực chung tìm kiếm giải pháp chấm dứt tình trạng cấp thiết này.

Tại Việt Nam, Thủ đô Hà Nội những ngày gần đây đang trải qua tình trạng ô nhiễm không khí nằm trong top đầu thế giới. Thông thường, những ngày cuối tháng 11 đến đầu tháng 12 luôn là cao điểm của “mùa ô nhiễm không khí ở Hà Nội”. Bụi mịn lơ lửng trong bầu khí quyển tầng thấp không khuếch tán được, gây ô nhiễm không khí.

Nhiều người dân ở Thủ đô có thể cảm nhận được tình trạng ô nhiễm không khí những ngày qua, khi thấy một lớp mù trắng đục bao phủ nhiều tuyến phố vào buổi sáng.

Cùng thời điểm này trong khu vực Đông Nam Á, Bangkok (Thái Lan) cũng đối mặt với tình trạng bụi mịn PM2.5 bao trùm. Ngay đầu tháng 12, Cơ quan Phát triển Công nghệ Thông tin Địa lý và Không gian (GISTDA) của Thái Lan đã cảnh báo tình trạng bụi mịn PM2.5 trên cả nước. Năm tỉnh rơi vào vùng đỏ, vượt xa ngưỡng an toàn và gây nguy cơ nghiêm trọng cho hệ hô hấp, trong khi 41 tỉnh được cảnh báo nằm trong vùng cam, thể hiện mức ô nhiễm bắt đầu ảnh hưởng đến các nhóm nhạy cảm.

Trong khi đó, ô nhiễm không khí thường xuyên được xem là vấn đề nóng ở Ấn Độ. Ngay trong tháng 11.2025, chính quyền Thủ đô New Delhi đã quyết định kích hoạt Kế hoạch Ứng phó cấp độ 3, sau khi chỉ số ô nhiễm không khí AQI tại thành phố và vùng lân cận cảnh báo ở mức “nguy hiểm”.

Hiện tượng khói bụi dày đặc tái diễn hằng năm, đặc biệt là sau lễ hội Diwali, cùng điều kiện thời tiết khô lạnh, ít mưa làm gia tăng ô nhiễm, khiến khói bụi bị giữ lại trong tầng thấp của khí quyển. New Delhi liên tục nằm trong nhóm các thành phố ô nhiễm nhất thế giới.

Với các quốc gia châu Phi, nơi thiếu nguồn lực kiểm soát chất lượng không khí, cũng đang chịu ảnh hưởng từ việc đốt nhiên liệu và quá trình đô thị hóa thiếu kiểm soát. Hay ở các nước phát triển như châu Âu, ô nhiễm không khí vẫn được xem là thách thức lớn do khí thải từ giao thông, công nghiệp và xây dựng, dù các quy định môi trường nghiêm ngặt.

Tình trạng ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất của thế kỷ XXI. Theo Báo cáo Chất lượng Không khí Toàn cầu do IQAir công bố, dân số thế giới đang sống trong các khu vực có nồng độ ô nhiễm vượt ngưỡng an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

WHO đã đưa ra cảnh báo ô nhiễm không khí và ví như một kẻ giết người thầm lặng. Gần 99% dân số toàn cầu hiện đang phải tiếp xúc với chất lượng không khí không đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt của WHO, đặt ra yêu cầu cấp thiết hành động ngay lập tức. Vì vậy, bài học thành công của các nước đi trước sẽ là kinh nghiệm quý báu trong nỗ lực chung giải quyết vấn đề này.

Tại Trung Quốc, dù trước đây ô nhiễm không khí luôn là một vấn đề nan giải của các đô thị lớn, thì giờ đây những nỗ lực mạnh mẽ đã giúp Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc khắc phục hiệu quả phần nào tình trạng ô nhiễm không khí vào những năm gần đây.

Từ năm 2013, Trung Quốc đã phát động cuộc chiến chống ô nhiễm trong Kế hoạch hành động phòng chống và kiểm soát ô nhiễm không khí (APPCAP). Đây là chính sách môi trường có ảnh hưởng nhất của đất nước, hướng tới cải thiện chất lượng không khí và cân bằng giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường.

Trong 10 năm (đến năm 2023), nồng độ PM2.5 trung bình hằng năm của Bắc Kinh đã giảm khoảng 6 mcg/m3. Và APPCAP biến Trung Quốc thành quốc gia đang phát triển đầu tiên triển khai các biện pháp quy mô lớn giảm bụi mịn PM2.5. Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc gọi kết quả này là “phép màu Bắc Kinh”.

Không chỉ Trung Quốc, Mỹ cũng đi đầu trong chống ô nhiễm không khí thông qua việc ban hành các chính sách và luật lệ chặt chẽ như Đạo luật Không khí sạch (Clean Air Act) vào năm 1970. Kể từ khi Đạo luật Không khí sạch được thông qua, tổng lượng phát thải của 6 chất ô nhiễm phổ biến nhất giảm ở mức trung bình 69%, trong khi GDP của nước Mỹ tăng 238%.

Bên cạnh đó, hệ sinh thái đổi mới khoa học và công nghệ của Mỹ phát triển cũng giúp nước này vừa duy trì tăng trưởng kinh tế, từng bước cải thiện chất lượng môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Trong bối cảnh hiện tại, nhận thức tốt từ mối đe dọa trực tiếp của ô nhiễm không khí, thế giới đang bước vào cuộc chạy đua năng lượng sạch nhằm thay thế các nguồn nhiên liệu hóa thạch.

Các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng gió, mặt trời và thủy điện sẽ góp phần giảm đáng kể mối đe dọa ô nhiễm không khí, tạo nên môi trường sạch hơn, giảm thiểu biến đổi khí hậu, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo an ninh năng lượng cho tương lai của chúng ta trên toàn cầu.