Phòng ngừa lao động trẻ em - Bài 1: Bán hàng, ăn xin hơn 12h/ngày của cậu bé bán bông tăm

VHO- Dậy từ 5h sáng để chuẩn bị và 5h30 ra khỏi nhà, đến các nẻo đường bán bông tăm, kẹo cao su; đến trưa về nhà nghỉ, sau đó tiếp tục bán đến chiều, nghỉ ăn cơm chiều rồi bán tới 9 – 10h đêm là những chuỗi ngày mà Phạm Văn Nam (sinh năm 2006) không muốn nhớ đến.

Bán và xin được bao nhiêu tiền đều đưa hết cho bác

Qua giới thiệu của các mẹ ở Trung tâm bảo trợ xã hội số 4 (Sở LĐ,TB&XH Hà Nội), Nam mà chúng tôi gặp có cặp mắt sáng nổi bật trên làn da đen nhẻm, gương mặt toát lên vẻ thông minh lanh lợi. Khi nói chuyện với người lạ, Nam khá tự tin thể hiện sự từng trải nhưng lời nói lại hoàn toàn của một đứa trẻ được giáo dục cẩn thận. Nam cho biết, không biết mẹ đi trại tù khi nào mà chỉ biết từ bé đã ở với bà ngoại tại vùng quê Kim Sơn (Ninh Bình). Bé sống với bà được mấy năm, rồi một ngày, bà vĩnh viễn ra đi, bé sang ở với bác, cũng từ đó bé theo bác rời quê lên Hà Nội bắt đầu những tháng năm lao động, bán hàng trên đường phố để kiếm sống.

“Bác thuê nhà ở phố Hoàng Quốc Việt, bác đi đánh giầy, còn cháu đi bán bông tăm. Cháu không biết bán mấy năm nhưng lúc đó cháu còn nhỏ lắm. Hai bác cháu dậy từ 5h sáng, ăn bánh mỳ hoặc mỳ tôm xong thì ra khỏi nhà, đến trưa về nghỉ, rồi chiều lại đi bán ở khắp nơi, tối ăn cơm bình dân xong lại tiếp tục đi cho đến 9 – 10h tối mới về nhà ngủ”, cậu bé chia sẻ.

Phạm Văn Nam và mẹ Phùng Phương Liên tại Trung tâm Bảo trợ xã hội số 4 

Đó là câu chuyện từ 5 năm về trước, Nam không nhớ bán trong thời gian bao nhiêu lâu, qua bao nhiêu cái Tết, nhưng cậu chắc chắn rằng, mỗi ngày cậu vừa bán vừa xin được rất nhiều tiền. Bán thì ít nhưng người cho tiền là nhiều, người Việt thì cho bằng giá tiền bông tăm hoặc 10.000 – 50.000 đồng, còn người nước ngoài cho tiền 500.000 đồng: “Bác dạy cháu phải nói như thế nào để người ta cho tiền, như mẹ cháu đi tù, cháu không có ai nuôi, cô mua cho cháu. Cháu chỉ biết mỗi ngày mang về nhiều tiền lắm, nhiều ngày được hơn 1 triệu, cháu đưa hết cho bác”, Phạm Văn Nam nhớ lại.

Sẽ không biết cậu bé phải bán bông tăm tới bao giờ nếu không có ngày người bác uống rượu say và đuổi Nam ra khỏi nhà, nếu không đi bác sẽ cầm gậy đánh. Vậy là cậu lang thang, vạ vật suốt đêm, mệt quá thì nằm trên bãi cỏ vừa sợ ma, vừa sợ xe đâm, nên lên cầu đi bộ ngủ. Rồi có người cho cậu tiền đi xe bus, đến phố Huế thì cậu bé xuống, và gặp các chú CSGT ở đây. Các chú đưa cho đi đu quay rồi đưa về đồn công an, sau đó cậu ngủ thiếp đi, tỉnh dậy đã thấy mình ở Trung tâm bảo trợ xã hội.

Là người chăm sóc và tiếp nhận Nam từ những ngày đầu tiên, chị Phùng Phương Liên (sinh năm 1973) mà cậu bé gọi bằng mẹ - cho biết, Nam vào Trung tâm Bảo trợ xã hội số 4 từ năm 2014 nhưng chưa biết chữ, không được đi học, không có giấy tờ tùy thân. Lúc đó, Trung tâm mới làm giấy khai sinh cho bé để vào học cùng các em 6 tuổi tại Trường tiểu học Tây Đằng (huyện Ba Vì, Hà Nội). Năm nay, cậu bé bán bông tăm đã lên lớp 6 tại Trường THCS Tây Đằng, trong suốt 4 năm tiểu học đều đạt học sinh giỏi và lớp 5 đạt học sinh tiên tiến. Trung tâm đã lập cho bé một sổ tiết kiệm gần 10 triệu đồng từ phần thưởng và nhà hảo tâm, để đến năm 18 tuổi, sẽ là nguồn tiền cho bé bước vào đời.

Cần ngăn chặn nạn sử dụng trẻ để ăn xin, kiếm tiền ngoài đường phố

Cũng theo chị Phùng Phương Liên, ngoài Nam, hiện nay ở Trung tâm còn bốn trẻ người Quảng Trị và một trẻ người Thanh Hóa đã từng bị người lớn lợi dụng, ép đi ăn xin ngoài đường phố. Bốn trẻ sinh năm 2012, 2013, 2015, 2018 là anh chị em ruột trong một gia đình, theo mẹ từ Quảng Trị ra Hà Nội để xin ăn. Đây là lần thứ hai, năm mẹ con được đưa vào Trung tâm. “Hai bé lớn được đi học, còn hai út ở với mẹ. Vì không phải người Hà Nội, nên theo quy định, Trung tâm chỉ chăm sóc 3 tháng, sau đó liên lạc với Sở LĐ,TB&XH Quảng Trị để đưa về địa phương. Tuy nhiên, sau khi về quê, năm mẹ con lại tìm đường ra Hà Nội tiếp tục ăn xin và được đưa vào Trung tâm lần thứ hai”, chị Liên nói.

Sự chăm sóc chu đáo của mẹ Liên khiến Như Anh (bên trái) không muốn trở lại đi ăn xin ngoài đường phố

Đặc biệt hơn so với những trẻ trên là Nguyễn Thị Như Anh (9 tuổi, quê ở Quảng Xương, Thanh Hóa), đây cũng là lần thứ hai bé được đưa tới Trung tâm. Như Anh bị thiểu năng trí tuệ, nói khó nghe và lẫn lộn, chính vì thế một số kẻ đã lợi dụng bé nhằm kiếm tiền bất chính cho mình. Vì sự thiếu hiểu biết của bố mẹ bé, một số kẻ đã “hợp đồng” đưa Như Anh ra Hà Nội bán hàng, và hằng tháng gửi tiền cho bố mẹ Liên khoảng  2 – 4 triệu đồng.

Chỉ đến khi bé được đưa vào Trung tâm, và trả về địa phương, thì lúc này bố mẹ Anh mới biết con mình bị đưa ra Hà Nội ăn xin. Nhưng cũng chẳng được bao lâu, các đối tượng “chăn dắt” lại tìm cách đưa cô bé ra Hà Nội tiếp tục đi ăn xin, lại bị gom vào chăm sóc tại Trung tâm Bảo trợ xã hội của Hà Nội. Khó khăn lắm, chúng tôi mới nói chuyện được với Như Anh, khi được hỏi có ra đường xin tiền nữa không, cô bé dứt khoát trả lời “Không”; nhưng khi hỏi bé trước đây đi xin tiền có bị đánh không thì trong tiềm thức của bé lúc trả lời “có”, lúc trả lời “không”.

Liên quan đến vấn đề này, ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục Trẻ em (Bộ LĐ,TB&XH) khẳng định, sử dụng lao động trẻ em vào mục đích xin ăn, kiếm tiền trên đường phố là hình thức sử dụng lao động trẻ em bị pháp luật nghiêm cấm bởi vì đây là làm kinh tế tạo ra thu nhập cho người lớn. Trẻ em phải làm việc, kiếm tiền trong môi trường đường phố với nhiệt độ cao, nóng bụi và nguy cơ tai nạn tai nạn giao thông… là những môi trường độc hại, rủi ro nên cần phải ngăn chặn những hành vi sử dụng trẻ em như thế này. “Thực tế trong thời gian vừa qua chúng ta đã ngăn chặn rất nhiều những hành vi sử dụng trẻ em để xin ăn, kiếm sống trên đường phố bố và nhưng hiện nay những hiện tượng như vậy vẫn còn tuy giảm nhiều so với trước đây. Ngoài sự vào cuộc của các cơ quan chức năng thì bất kỳ ai phát hiện những những trường hợp như vậy xin vui lòng báo cho đường dây nóng Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, Tổng đài sẽ kết nối với chính quyền địa phương và cơ quan công an nơi gần nhất để có các biện pháp ngăn chặn xử lý; đặc biệt là hỗ trợ kịp thời những trẻ bị người lớn dắt đi xin ăn, kiếm tiền trên đường phố”, Cục trưởng Cục Trẻ em nhấn mạnh.

QUỲNH HOA