Hệ lụy từ các vụ “chạy” giám định tâm thần trong tố tụng

VHO - Vừa qua, hàng loạt lãnh đạo, nhân viên Viện pháp y tâm thần Trung ương bị khởi tố với cáo buộc liên quan đường dây "chạy" kết luận giám định tâm thần gây xôn xao dư luận suốt thời gian dài. Những vụ “chạy” giám định tâm thần trong tố tụng vừa qua đã để lại nhiều hệ luỵ.

Điều 21 Bộ luật Hình sự quy định, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, mắc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.

Căn cứ vào quy định này, các đối tượng khi phạm tội đã sử dụng “kim bài miễn tử” bằng cách “chạy” giám định tâm thần.

Nhiều hệ luỵ

Mỗi khi có một vụ án lớn bị kéo dài, hoặc khi một bị can, bị cáo bất ngờ được xác định “mất khả năng nhận thức, điều khiển hành vi”, công chúng lại đặt câu hỏi, liệu có sự thật nào bị che giấu phía sau? Vấn đề này không chỉ đơn thuần là chuyện cá nhân thoát tội, mà còn đe dọa sự công bằng của pháp luật và lòng tin của xã hội.

Không ít vụ án từng khiến dư luận dậy sóng khi bị cáo bỗng dưng “mắc bệnh tâm thần” đúng lúc chuẩn bị ra tòa. Có vụ giết người nghiêm trọng, kẻ thủ ác được đưa đi giám định và bất ngờ nhận kết luận “không đủ năng lực trách nhiệm hình sự”. Kết quả là thủ phạm không phải chịu án tù, trong khi gia đình nạn nhân đau đớn, phẫn uất vì công lý chưa được thực thi.

Hiện tượng “chạy” giám định tâm thần làm suy giảm nghiêm trọng niềm tin của nhân dân vào pháp luật. Cơ quan tố tụng phải tạm dừng hoặc thay đổi hướng điều tra, gây lãng phí thời gian và nguồn lực.

Hành vi gian dối này tạo nên sự bất công với những người thực sự mắc bệnh tâm thần. Họ vốn cần sự bảo vệ của pháp luật và sự chăm sóc y tế đặc biệt, nhưng lại bị xã hội nghi ngờ, thậm chí kỳ thị, vì lẫn lộn với những kẻ giả bệnh để chạy tội.

Việc lợi dụng giám định tâm thần còn tạo tiền lệ xấu, khuyến khích một số đối tượng tội phạm liều lĩnh hơn. Họ coi việc “chạy” giám định như một “bùa hộ mệnh”, yên tâm rằng nếu bị bắt thì vẫn còn đường thoát. Điều này làm tăng nguy cơ tội phạm, gây bất ổn cho xã hội.

Không chỉ ảnh hưởng đến các vụ án cụ thể, vấn nạn “chạy” giám định tâm thần còn để lại “lỗ hổng” trong cả hệ thống pháp luật và y tế.

Ngành giám định tư pháp, vốn là chỗ dựa khách quan cho cơ quan tố tụng, bỗng nhiên bị đặt trong vòng nghi ngờ. Uy tín của đội ngũ giám định viên, trong đó có nhiều bác sĩ, chuyên gia tâm thần làm việc tận tụy, bị tổn hại nặng nề. Chỉ cần vài trường hợp tiêu cực bị phát hiện, cả tập thể dễ bị xã hội quy kết, mất lòng tin.

Vấn nạn “chạy” giám định tâm thần, nếu không được ngăn chặn, có thể để lại những hệ lụy xã hội sâu rộng. Tạo tiền lệ nguy hiểm, tiếp tay cho các hành vi phạm tội khác. 

Trước hết là tâm lý “có tiền chạy bệnh án là thoát tội”. Khi người dân chứng kiến kẻ phạm tội nghiêm trọng vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật, họ dễ rơi vào tâm trạng hoài nghi, thậm chí bất mãn với hệ thống công lý. Dư luận hoang mang, người dân cảm thấy không được bảo vệ, làm gia tăng cảm giác bất an trong cộng đồng.

Tiếp đó, tình trạng này còn khuyến khích tiêu cực trong bộ máy công quyền. Một số cán bộ có thể bị cám dỗ bởi lợi ích vật chất để tiếp tay cho hành vi gian lận, từ đó tạo thành “nhóm lợi ích” bảo kê cho tội phạm. Tình trạng này dễ dẫn đến tham nhũng trong ngành tư pháp và y tế, đặc biệt là trong lĩnh vực giám định pháp y, giám định tâm thần

Lâu dài hơn, hành vi này còn làm xói mòn giá trị giáo dục pháp luật. Khi thế hệ trẻ chứng kiến những bản án thiếu công bằng, họ có thể mất niềm tin vào sự nghiêm minh của luật pháp, từ đó hình thành tâm lý coi thường kỷ cương, trật tự xã hội.

Cần một loạt biện pháp đồng bộ

Đó là cần siết chặt quy trình giám định. Việc xác định tình trạng tâm thần không nên chỉ do một nhóm nhỏ chuyên gia quyết định, mà cần hội đồng giám định độc lập, có sự giám sát chéo và trách nhiệm giải trình rõ ràng.

Bên cạnh đó, cần ứng dụng công nghệ trong quản lý bệnh án. Hồ sơ sức khỏe điện tử cần được lưu trữ và đối chiếu thường xuyên, giúp phát hiện sự bất thường, tránh tình trạng “ngụy tạo” bệnh sử.

Một trong những biện pháp hữu hiệu không thể thiếu là tăng cường chế tài xử lý. Không chỉ người phạm tội tìm cách chạy giám định bị xử lý, mà bất kỳ cán bộ, chuyên gia nào tiếp tay cũng phải đối diện với trách nhiệm theo quy định của pháp luật.

Hành vi “chạy” giám định tâm thần trong tố tụng là một hình thức lách luật nguy hiểm, không chỉ phá hoại nền tư pháp mà còn gây hậu quả nặng nề cho xã hội. Cần có biện pháp để bảo đảm công lý và sự nghiêm minh của pháp luật, bảo vệ sự công bằng cho mọi công dân và giữ gìn nền tảng niềm tin của người dân vào pháp luật.