Viết tiếp bài Hồ Tây vẫn là nơi "trắng" danh hiệu: Chậm tôn vinh sẽ khó quản lý, phát huy giá trị

VHO - Trao đổi với Văn Hóa về việc đến nay Hà Nội vẫn chưa có chủ trương cũng như xây dựng hồ sơ khoa học trình cấp có thẩm quyền xem xét, công nhận Hồ Tây là danh thắng quốc gia, nhiều chuyên gia, nhà quản lý đều đồng thuận kiến nghị: Đã đến lúc Hà Nội cần chỉ đạo các ngành chức năng xác lập hồ sơ để đưa “não thủy” Hồ Tây trở thành di tích danh lam thắng cảnh quốc gia.

Hồ Tây, nơi lắng hồn non sông Hà Nội

 Nếu để chậm trễ hơn nữa trong việc triển khai bước đi quan trọng này sẽ rất khó quản lý và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa, cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái của Hồ Tây, một “báu vật” của quốc gia, và sẽ ảnh hưởng đến cảnh quan, không gian quanh hồ.
“Mỗi lần đến với hồ lại thấy mình như có lỗi với chính mình”
Đã từ rất lâu, trong giới nghiên cứu lịch sử, văn hóa, địa lý, môi trường, kiến trúc cảnh quan đã dành nhiều công sức và cho ra đời nhiều công trình, tác phẩm về Hồ Tây dưới nhiều khía cạnh và góc nhìn khác nhau. Có một học giả đã phải thốt lên rằng, “viết về Hồ Tây phải có riêng một pho sách”. Còn cố GS Trần Quốc Vượng từng nhìn nhận: “Tây Hồ: mặt gương của Hà Nội, lá phổi của Long Thành. Tấm gương lớn trên dưới 500 héc ta ấy, với bề dày bốn nghìn năm lịch sử, đã lắng hồn non sông Hà Nội, đọng lại và xếp lớp biết bao huyền thoại, thơ ca…”.
Trong thiên bút ký nổi tiếng “Hồ Tây”, cố nhà văn Tô Hoài cứ láy đi láy lại câu thơ cổ nổi tiếng của Chương lĩnh hầu Nguyễn Huy Lượng thời Tây Sơn: Lạ cảnh thay Tây Hồ! Lạ cảnh thay Tây Hồ!, rồi hạ bút: “Không bao giờ, biết ai mà có thể nói hết được về cái đẹp Hồ Tây - tôi ngỡ thế. Từ ngàn xưa tới nay. Lại nữa, hôm nay trong xây dựng Hà Nội đương đẩy nhanh thời gian chỉ lọt vòng một tháng đã bao nhiêu cái mới chồng chất, bề bộn. Những việc, những công trình chưa khi nào có, cứ ngày ngày hiện ra quanh vùng nước mênh mang, mà sóng nổi, sương mù dịu dàng mùa thu bao phủ. Ai tha thiết với Hà Nội mà không bồi hồi, mỗi lần đến với hồ lại thấy mình như có lỗi với chính mình. Những điều đã trông thấy mà nghĩ lại thật cũng chưa thấm vào đâu… Lạ thay cảnh Tây Hồ…”. Ẩn ý của nhà văn thật sâu xa. 
Đi sâu hơn vào Hồ Tây từ lịch sử tên gọi, hệ thống di tích, làng nghề, lễ hội, chuyện kể dân gian, nguồn cảm hứng thơ văn…, cuốn Mặt gương Tây Hồ của nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc, đúng như GS Hà Văn Tấn đã viết giới thiệu, Mặt gương Tây Hồ đã cho ta biết về không gian văn hóa qua thời gian văn hóa ở một thắng cảnh của Thăng Long. Ngay lời nói đầu của cuốn sách này, tác giả đã “chốt lại” trong lời nói đầu sách, rằng: “Du lịch quanh Hồ Tây không chỉ để biết không gian văn hóa mà còn được mở rộng cả thời gian văn hóa. Làm một vòng quanh hồ, không chỉ ngắm cảnh hồ đẹp, mây trời đẹp, đình chùa đẹp mà còn là dịp trở về cội nguồn với Lạc Long Quân khi ông diệt hồ tinh, với ông trạng Lê Văn Thịnh và nghi án hóa hổ, với Vũ Như Tô xây Cửu trùng đài, với Nam Đồng thư xã, một nhà sách tiến bộ vào năm 1926-1927, với bến đò Phú Xá, dải đất đầu tiên của Hà Nội được đón Bác Hồ…”. 
Chỉ tạm kể ra như vậy để thấy, với Hồ Tây là cả một pho sử, địa, văn hóa, thiên nhiên của Thăng Long - Hà Nội, chất chứa vô vàn giá trị từ quá khứ cho đến tương lai, nhưng vì sao nàng “Tây Thi” đẹp nghiêng nước nghiêng thành này lại “hồng nhan bạc phận” đến nhường vậy khi trải qua mấy chục năm dường như chẳng mấy ai để tâm đến câu chuyện tôn vinh lên tầm quốc gia và thế giới. Có lẽ cũng chính vì con đường vinh danh còn lận đận nên cảnh quan, không gian thiên nhiên kỳ thú của Hồ Tây đã bị biến dạng, xô lệch. 

 Người dân thu hoạch sen trên Hồ Tây

Chậm trễ ngày nào sẽ có lỗi với các bậc tiền nhân
Một tin “nóng hổi” là ngày 15.1 vừa qua, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Lê Hồng Sơn ký ban hành quyết định thành lập Ban Quản lý (BQL) Hồ Tây trực thuộc UBND quận Tây Hồ. BQL Hồ Tây tham mưu, giúp việc cho UBND quận Tây Hồ quản lý toàn diện, tập trung, thống nhất khu vực Hồ Tây và vùng phụ cận. Theo đó, BQL Hồ Tây là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc UBND quận Tây Hồ.
Đây là cơ quan thường trực tham mưu, giúp việc cho UBND quận Tây Hồ quản lý toàn diện, tập trung, thống nhất khu vực Hồ Tây và vùng phụ cận; tổ chức, thực hiện các nhiệm vụ quản lý Hồ Tây và vùng phụ cận trong phạm vi được giao theo quy định của UBND thành phố. Đồng thời chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng các đề án, kế hoạch, quy hoạch về quản lý, đầu tư, sử dụng, khai thác Hồ Tây và vùng phụ cận; bảo tồn các di tích lịch sử văn hóa, cảnh quan, môi trường, đảm bảo cho việc phát triển bền vững khu vực Hồ Tây và vùng phụ cận. Tổ chức, khảo sát, điều tra hiện trạng lập kế hoạch thực hiện nhiệm vụ quản lý về: môi trường nước, môi trường không khí và các chất thải, nước thải, rác thải; hệ thống hạ tầng; quản lý quy hoạch xây dựng và kiến trúc; nuôi trồng thủy sản; hoạt động kinh doanh dịch vụ và ăn uống; hoạt động kinh doanh dịch vụ văn hóa, thể thao, du lịch và vui chơi giải trí; bến thuyền, tuyến du lịch thủy; hoạt động của các phương tiện thủy và cứu hộ trên Hồ Tây; nguồn kinh phí phục vụ cho hoạt động quản lý, bảo vệ cảnh quan, khai thác bền vững Hồ Tây; quy hoạch, quản lý theo quy hoạch, quản lý trật tự xây dựng đô thị theo quy hoạch, trừ các khu vực có tính chất quan trọng, liên quan ranh giới địa bàn hai quận trở lên; quản lý an ninh trật tự, trật tự đô thị theo phân cấp, ủy quyền… 
Vậy là từ nay việc quản lý Hồ Tây sẽ tránh được tình trạng “cha chung không ai khóc” khi trước đó có tới 8 Sở, ngành cùng tham gia “cát cứ”, và có vấn đề gì thì cũng dễ quy trách nhiệm. Tuy nhiên, trong quá trình vận hành của mình BQL này có tham mưu với cấp có thẩm quyền xây dựng hồ sơ khoa học trình cơ quan Bộ, ngành Trung ương xem xét, công nhận Hồ Tây là di tích danh lam thắng cảnh quốc gia hay không lại là một vấn đề khác. Nói cách khác, đó có phải là việc ưu tiên hay không thì khó mà đoán định được. Đề cập về sự chậm trễ mà đáng ra đã phải làm từ lâu trong việc xây dựng hồ sơ xếp hạng Hồ Tây, ông Trương Minh Tiến, nguyên Phó Giám đốc Sở VHTT Hà Nội, nay là Chủ tịch Hiệp hội UNESCO Hà Nội cho biết, “có lẽ cũng vì các Sở, ngành liên quan chưa tham mưu quyết liệt với thành phố nên việc đề xuất chưa được xem xét. Đứng ở góc độ chuyên môn, Hồ Tây hội tụ đầy đủ giá trị, tiêu chí và điều kiện để công nhận là danh thắng tầm quốc gia. Đây là hình thức tôn vinh, đồng thời tạo hành lang pháp lý quan trọng để bảo vệ, bảo tồn giá trị cảnh quan, không gian của Hồ Tây”. 
“Bản thân Hồ Tây đã là danh thắng nổi tiếng từ ngàn xưa cho đến nay, vì vậy rất xứng đáng tôn vinh ở nhiều cấp độ mà trước hết cần khẩn trương lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích, danh thắng quốc gia. Chậm trễ ngày nào sẽ có lỗi với các bậc tiền nhân. Khi Hồ Tây được công nhận thì đây là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ và khống chế sự tác động tiêu cực đến không gian, cảnh quan. Cần biết rằng, Hồ Tây là tài sản chung của quốc gia chứ không riêng gì Hà Nội, vì thế chúng ta cần phải có trách nhiệm làm cho nó trở nên quyến rũ, hấp dẫn hơn”, nhà sử học Dương Trung Quốc đề nghị. 

LÂM SƠN