Đặc sắc nghệ thuật hát Aday

VHO - Hát Aday của đồng bào dân tộc Khmer tỉnh Hậu Giang là loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian đặc sắc, có từ lâu đời. Nhằm bảo tồn giá trị tiêu biểu của nghệ thuật hát Aday, Bộ VHTTDL đã đưa hát Aday vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 1676/QÐ - BVHTTDL ngày 26.5.2021

 

 CLB hát Aday ấp 4, xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ trình diễn phục vụ bà con và du khách

Hát Aday được trình diễn trong các dịp lễ hội, dần dần hát góp vui trong các nghi lễ gia đình hay các cuộc vui trong phum, sóc. Người hát Aday là một bên nam và bên nữ vừa hát, vừa đối đáp đan xen nhau trên nền nhạc. Có khi là một lời ví von quen thuộc, khi là một lời ướm hỏi, trao nhau tình cảm thân thương, nồng nàn. Đôi khi lối hát đối đáp Aday còn kèm các điệu múa, vừa múa vừa hát đối nhau hoặc có thể hóa trang bằng mặt nạ… Họ đối nhau, bẻ nhau bằng nhiều câu hát đố, ai không đáp được coi như thua cuộc và người bạn phải cất tiếng hát đáp thay.

Ông Danh Kỳ, Chủ nhiệm CLB hát Aday ấp 4, xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ phấn khởi cho biết: Tùy vào từng bối cảnh, lễ hội, nghi lễ gia đình hay sinh hoạt cộng đồng, mà hát Aday có thể sử dụng bài hát truyền thống hoặc viết lời mới, hay ứng tác tại chỗ. Các bài bản hiện có như cổ vũ đua ghe ngo, ca ngợi, chúc phúc trong nghi lễ gia đình; trong sinh hoạt cộng đồng có các bài ca nói về đạo đức, lối sống; nay có cả bài về xây dựng đời sống văn hóa, cổ vũ thanh niên tòng quân, chấp hành chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

“Các bài nhạc đệm cho hát Aday được chọn từ bản nhạc đệm của lối hát đối đáp hay tuồng tích hát dù kê, hay nhạc múa truyền thống. Dàn nhạc đệm cho hát Aday, nếu đầy đủ có thể 5-6 nhạc cụ truyền thống, gồm: T’ro sô (đàn cò), T’rou (đàn gáo), Khum (tam thập lục), Khlai (sáo trúc), Ch’hưm (chập chả), Tà khê (đàn cá sấu), Sko Đay (trống vỗ)… Tuy nhiên, ngày nay, tại các cuộc chơi đột xuất hay sinh hoạt cộng đồng, chỉ cần vài nhạc cụ như T’sô và Sko Đay vẫn đệm được cho tiết mục hát Aday”, ông Huỳnh Út nói.

Trong thời gian qua tỉnh Hậu Giang đã thực hiện tốt các chương trình, chính sách liên quan đến công tác bảo tồn và phát huy các giá trị, bản sắc văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số. Đặc biệt, từ khi thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 đã tiếp thêm nguồn lực quan trọng cho công tác “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” trên địa bàn.

Giai đoạn 2016-2020, nhận thấy nghệ thuật hát Aday của đồng bào Khmer Nam Bộ là loại hình nghệ thuật đặc sắc, có nguy cơ mai một, tỉnh đã triển khai Đề án “Truyền dạy và bảo tồn nghệ thuật hát Aday của đồng bào Khmer Nam Bộ”.

Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh Hậu Giang, ông Ký Hiếu Thanh cho biết: “Nhằm bảo tồn Nghệ thuật trình diễn dân gian hát Aday, nếu chỉ học hát, mà thiếu nghệ nhân đờn, không có nhạc cụ, thì khó có thể phát huy. Do đó, khi triển khai Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, Hậu Giang có thêm nguồn kinh phí để giữ gìn, phát huy loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc Khmer đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Triển khai thực hiện Dự án 6, Hậu Giang có 6 chùa được hỗ trợ nhạc cụ và trang phục cho loại hình nghệ thuật Aday. Một bộ nhạc gồm 6 nhạc cụ (trống Aday, đờn cò, gáo, bá nguyệt, sáo trúc và chum); 10 bộ trang phục dành cho ca sĩ nam, nữ và nhạc công với giá trị trên 200 triệu đồng”.

Muốn hát Aday phải có nhạc cụ hỗ trợ, người hát sẽ vừa hát, vừa đối đáp đan xen nhau trên nền nhạc. Ông Phan Hoàng Minh, Phó Chủ tịch UBND xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ cho biết: Sau khi nghệ thuật hát Aday được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, xã đã được đầu tư kinh phí từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng 2 sân khấu phục vụ biểu diễn ở chùa ấp 4 và ấp 5, củng cố các CLB hát Aday. “Ban đầu, nhiều bạn trẻ không tự tin khi hát Aday, động tác múa còn vụng về. Từ khi địa phương mở các lớp tập huấn về nghệ thuật hát Aday rồi thành lập CLB, nhiều bạn trẻ đến sinh hoạt và được trang bị kỹ năng hát, múa nên đã ca diễn tốt hơn; tổ chức cho các CLB giao lưu thường xuyên tạo sân chơi lành mạnh, qua đó phát hiện, chăm lo bồi dưỡng những nhân tố mới cho nghệ thuật độc đáo này”, ông Hoàng Minh chia sẻ.

Nghệ thuật trình diễn dân gian hát Aday của đồng bào Khmer Hậu Giang trở thành nét sinh hoạt văn hóa độc đáo, đặc trưng trong các phum, sóc, gắn liền với ngôi chùa và gia đình. Là lối hát đối đáp giữa đôi trai gái, khi là lời ví von, lúc là lời trao đổi, gởi gắm tâm tư, tình cảm; hát thường đi kèm với múa, với ý nghĩa cầu mong sự an lành cho phum, sóc. 

 PHƯƠNG NGHI