Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng: "Di tích, di sản là nơi để chúng ta nói với bạn bè quốc tế về hồn cốt của dân tộc..."

VHO- Hội nghị- Hội thảo Tổng kết thực hiện Luật Di sản Văn hóa đã được Bộ VHTTDL tổ chức sáng 12.1.2022, trực tiếp tại đầu cầu trụ sở Bộ VHTTDL và trực tuyến tại các điểm cầu 63 tỉnh, thành trong cả nước. Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng dự và phát biểu chỉ đạo.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng phát biểu tại Hội nghị- Hội thảo

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương dự và điều hành Hội nghị- Hội thảo. Cùng tham dự có đại diện lãnh đạo các Ban, Bộ, ngành, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, lãnh đạo các địa phương, các Sở VHTTDL, Sở VHTT, Sở Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch trong cả nước…

Nơi khẳng định hồn cốt dân tộc

Phát biểu tại Hội nghị - Hội thảo, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã xác định, một trong ba khâu đột phá trong nhiệm kỳ là hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển. Quán triệt quan điểm đó, năm 2021, năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết, với phương châm hành động  “Quyết liệt hành động, khát vọng cống hiến”, lãnh đạo Bộ VHTTDL đã nghiêm túc xem xét và chọn chủ đề năm công tác là năm cơ chế chính sách. Gắn với đó là tiếp tục khơi dậy khát vọng xây dựng đất nước Việt Nam hùng cường để chuyển thành khát vọng hành động của toàn ngành. Từ nhận thức như vậy, Bộ đã tập trung cho công tác hoàn thiện thể chế chính sách trong năm vừa qua.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng phát biểu tại Hội nghị- Hội thảo

Theo đó, Bộ đã chủ động rà soát các văn bản quy phạm pháp luật để xem xét các nội dung cần tổng kết, những vấn đề đang là điểm nghẽn để đề xuất sửa đổi, tạo động lực cho sự phát triển theo đúng tinh thần chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Quốc hội.

Bộ trưởng khẳng định,với những nỗ lực đổi mới, Bộ đang chuyển dần tư duy từ làm văn hóa sang quản lý nhà nước về văn hóa, bằng công cụ pháp luật. Trong tiến trình đó, những kết quả bước đầu đã đặt ra việc khẳng định lại hướng đi đúng, nhận thức đúng, cách làm thận trọng, từng bước.

Trên tinh thần này, Bộ xác định đây chính là thời điểm để rà soát Luật Di sản Văn hóa. Tại Hội nghị- Hội thảo, Bộ VHTTDL mong muốn lắng nghe các ý kiến của nhà khoa học, những chuyên gia trong lĩnh vực di sản văn hóa, nhằm tiếp thu các ý kiến để từ đó tổng hợp và xây dựng báo cáo tổng kết để đề xuất sửa đổi. “Đây là vấn đề lớn, hệ trọng”, Bộ trưởng khẳng định.

Với mục tiêu trình Quốc hội xem xét Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) trong năm 2022 hoặc 2023, Bộ trưởng cho rằng, trước hết phải nhận thức đúng, đủ, sâu về các quan điểm của Đảng liên quan đến lĩnh vực này.

Theo đó, các đại biểu cần cập nhật những luận điểm mới mà Nghị quyết Đại hội XIII đã xác định về di sản văn hóa, các phát biểu của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đặc biệt là ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Đồng thời, phải kế thừa các Nghị quyết chuyên đề của Trung ương, Bộ Chính trị liên quan đến lĩnh vực  di sản.

Bộ trưởng lưu ý, các quy định pháp luật cần bắt kịp thực tiễn của cuộc sống. Vì vậy, cần tiếp cận  việc sửa đổi Luật Di sản Văn hóa theo hai góc độ là làm sao bảo vệ được di tích, di sản, và quan trọng hơn là  phải phát huy được giá trị các di tích, di sản. “Bảo vệ không có nghĩa là bó buộc lại, còn phát huy thì phải làm sao để những di tích, di sản được tỏa sáng, đóng vai trò dẫn dắt, quảng bá và là thương hiệu, nơi để chúng ta nói với bạn bè quốc tế, nơi khẳng định hồn cốt của dân tộc”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng đặt vấn đề, phải lý giải được vì sao bạn bè quốc tế đến với Việt Nam. Phải chăng đó là từ sức mạnh mềm của văn hóa như Tổng Bí thư đã nhiều lần phát biểu? Theo hướng tiếp cận này, Bộ trưởng bày tỏ mong muốn các đại biểu đưa ra những dự báo có tầm nhìn, trên cơ sở phát hiện những bất cập.

Bộ trưởng cũng trăn trở, phải chăng nguồn lực đang là một lực cản đối với công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. “Chúng ta có di tích, di sản, có phân cấp nhưng nguồn lực để bảo vệ thì nhiều khi lại chờ đợi ngân sách nhà nước, điều này có còn đúng không? Giải pháp nào để tháo gỡ? Đâu là nguồn lực nhà nước giữ vai trò chủ đạo, đâu là nguồn lực xã hội hóa, nguồn lực nhân dân?...”, Bộ trưởng đặt câu hỏi.

Bên cạnh nguồn lực, Bộ trưởng cho rằng một trong những điểm nghẽn đó chính là phân cấp quản lý. Bài toán đặt ra hiện nay là phân cấp như thế nào cho phù hợp, theo tinh thần chuyển hướng từ cơ quan đi làm văn hóa sang làm quản lý nhà nước về văn hóa.

“Bên cạnh đó, có những việc thực tiễn đặt ra mà khi làm luật chúng ta chưa nghĩ đến, như quy định pháp lý đối với di sản tư liệu. Vậy phải làm sao để quản lý vấn đề này, trong thực tiễn đã có nhiều di sản tư liệu được ghi danh…” - Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng cũng lưu ý, bất kỳ bộ luật nào ra đời cũng phải tương thích với bộ luật khác, phải là véc tơ cùng chiều để nhân lên sức mạnh.Vì vậy, phải đặt mối quan hệ giữa Luật Di sản Văn hóa với nhiều bộ luật khác.

Nhắc lại phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc về tiếp tục khẳng định văn hóa là hồn cốt của dân tộc; văn hóa của Việt Nam được tỏa sáng từ các giá trị của di sản vật thể và phi vật thể, trách nhiệm của chúng ta là phải phát huy giá trị đó trở thành sức mạnh mềm để thu hút, quảng bá hình ảnh Việt Nam ra cộng đồng thế giới..., Bộ trưởng nhấn mạnh, những chỉ đạo đó, căn dặn đó của Tổng Bí thư là mệnh lệnh, yêu cầu toàn ngành phải làm sao để tổng kết một bộ luật  thực sự có chiều sâu, đề xuất luật mới có tư duy dài hạn, với cách nhìn, tiếp cận mới.

Những yêu cầu cấp bách từ thực tiễn

Luật Di sản Văn hóa có hiệu lực thi hành từ năm 2002, đánh dấu một bước phát triển quan trọng trong sự nghiệp bảo tồn di sản văn hóa. Được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2009, một số hạn chế, bất cập trong việc thực thi Luật Di sản Văn hóa đã cơ bản được giải quyết, tạo cơ sở pháp lý thuận lợi để đẩy mạnh sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, bảo đảm giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương phát biểu tại Hội nghị- Hội thảo

Sau 20 năm Luật Di sản văn hóa được ban hành và 10 năm được sửa đổi, bổ sung, sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa được hết sức quan tâm, nhờ đó, đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ. UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương hầu hết đã ban hành Quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia trên địa bàn... 8 Di sản thế giới đã ban hành Kế hoạch quản lý, Quy chế bảo vệ của từng khu di sản. Bên cạnh đó, nhiều văn bản liên quan trực tiếp tới các lĩnh vực chủ đạo của di sản văn hóa phi vật thể đã được ban hành như: quản lý, kiểm kê, lập hồ sơ, truyền dạy, liên hoan, phong tặng và các chính sách đối với nghệ nhân, người thực hành, các biện pháp quản lý, phối hợp quản lý và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Một số địa phương như Phú Thọ, Bắc Ninh… đã ban hành các chính sách cụ thể đối với nghệ nhân, người thực hành di sản văn hóa phi vật thể và đang triển khai hiệu quả. Hầu hết các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh đều có các chương trình, dự án cấp tỉnh hoặc Trung ương được phê duyệt và triển khai.

Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Lê Thị Thu Hiền báo cáo tổng kết thực hiện Luật Di sản Văn hóa

Một trong những vấn đề thường xuyên được dư luận quan tâm là hoạt động tu bổ di tích, theo Cục Di sản Văn hóa, so với những năm trước đây, vi phạm trong hoạt động tu bổ di tích đã giảm hẳn, những vi phạm tuy vẫn còn nhưng đã được xử lý một cách kiên quyết. Tuy nhiên, bên cạnh đó, thực trạng vẫn đang diễn ra là việc tu bổ di tích, chủ yếu bằng nguồn vốn xã hội hóa vẫn còn tình trạng buông lỏng quản lý, sự thiếu hiểu biết của chính quyền và nhân dân địa phương, của người trụ trì đền, chùa và đơn vị thi công, muốn di tích được “xứng tầm”, hoặc vì chạy theo lợi nhuận đã dẫn đến vi phạm trong hoạt động tu bổ di tích, một số di tích được đầu tư bằng các nguồn vốn của địa phương, nguồn vốn công đức, xã hội hóa được thực hiện theo quy trình, thủ tục triển khai còn chưa đảm bảo.

“Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa ngày càng được hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý cho các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật vẫn còn thiếu đồng bộ, chưa xử lý được đầy đủ những phát sinh, vướng mắc trong thực tiễn quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa…”, theo Cục Di sản Văn hóa.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái Vũ Thị Hiền Hạnh

Đáng chú ý, mặc dù đã phân cấp cho các địa phương trong quản lý di sản nhưng công tác này trong quá trình thực hiện cũng bộc lộ những bất cập, là nguyên nhân gây nên một số tồn tại  như việc bảo tồn chưa được ưu tiên và coi trọng tại các khu di sản, việc khai thác mạnh mẽ đã làm cho di sản có nguy cơ bị ô nhiễm do quá tải, nhất là trong mùa lễ hội; Còn hiện tượng vi phạm trong hoạt động tu bổ di tích, xây dựng công trình mới… khi chưa được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền. Đáng nói là còn hiện tượng một số vi phạm chỉ được phát hiện khi cơ quan báo chí lên tiếng.

Nhận thức về di sản văn hóa chưa thật sự sâu sắc và toàn diện, do đó ở các di tích, bên cạnh việc chấp hành tốt quy định pháp luật trong bảo vệ di sản văn hóa, vẫn còn diễn ra tình trạng nhiều nơi còn lúng túng trong việc xử lý hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển, giữa kinh tế và văn hóa, giữa lợi ích trước mắt với sự phát triển bền vững. Một số địa phương ít tập trung ngân sách cho việc bảo tồn, tu bổ mà chỉ ưu tiên xây dựng các công trình khai thác di sản.

Giám đốc Sở VHTT Hà Nội Đỗ Đình Hồng

Một số nội dung còn chưa được quy định trong Luật Di sản văn hóa. Đơn cử, trên thực tế, dù có 7 di sản tư liệu được UNESCO ghi danh nhưng hiện nay hoàn toàn thiếu vắng quy định pháp lý, các tiêu chí về nhận diện, quy trình, thủ tục lập hồ sơ đưa vào các Danh mục di sản tư liệu ở trong nước  còn chưa thống nhất, đồng bộ giữa các cơ quan liên quan, cho đến tất cả quy định cho hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu... Thiếu các quy định, cơ chế, chính sách để huy động các nguồn xã hội hóa), vì vậy, chưa thu hút được nguồn lực to lớn của toàn xã hội tham gia đầu tư tu bổ di tích.

PGS.TS Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa nhấn mạnh, trước những yêu cầu và đòi hỏi cấp bách từ thực tế đang diễn ra, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa cũng dần bộc lộ một số hạn chế, bất cập cả về nội dung và hình thức trong từng lĩnh vực cụ thể. Do đó, việc tiếp tục sửa đổi, bổ sung Luật Di sản văn hóa cùng các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành là hết sức cần thiết để bắt kịp sự vận động và biến chuyển của xã hội, điều chỉnh, cụ thể hóa được những vấn đề còn vướng mắc, tạo hành lang pháp lý thuận lợi nhất cho các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc.

GS.TS Nguyễn Anh Trí

 “Trong thời gian tới, Bộ VHTTDL sẽ trình Thủ tướng Chính phủ cho phép lập hồ sơ đề nghị sửa đổi Luật Di sản văn hóa nhằm tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc…”, theo lãnh đạo Cục Di sản Văn hóa.

Biến di sản thành tài sản

Chia sẻ những kinh nghiệm, nêu rõ những bất cập và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý di sản văn hóa trong thời gian tới, các nhà khoa học, chuyên gia, các đại biểu địa phương cũng bày tỏ mong muốn Luật Di sản Văn hóa sẽ được sửa đổi, bổ sung nhằm khắc phục những vấn đề đang đặt ra từ thực tiễn. Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái Vũ Thị Hiền Hạnh, nhận thức được tầm quan trọng của di sản văn hóa, tỉnh Yên Bái trong những năm qua luôn quan tâm chỉ đạo công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn, coi đây là nhiệm vụ quan trọng, một trong những động lực tạo nên bản sắc và sức mạnh nội sinh. “Với phương châm biến di sản thành tài sản, Yên Bái xác định tài nguyên văn hóa cũng là tài nguyên để phát triển du lịch. Vì thế, tỉnh đã ban hành và thực hiện các cơ chế, chính sách hỗ trợ nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch”, bà Hạnh cho hay.

TS. Lê Thị Minh Lý

Lãnh đạo tỉnh Yên Bái cũng nêu một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý di sản văn hóa trong thời gian tới. Theo đó, nêu rõ, hiện nay việc phân cấp quản lý di tích mới chỉ xác định từ Trung ương đến các tỉnh, nhưng từ cấp tỉnh xuống đến huyện, xã còn chưa thống nhất, chưa có quy định cụ thể, chi tiết. Đề nghị cần có quy định rõ ràng, thống nhất để làm căn cứ triển khai đồng bộ trên toàn quốc.

Hà Nội là một trong số ít địa phương giành sự quan tâm và đầu tư lớn cho quản lý di sản. Giám đốc Sở VHTT Hà Nội Đỗ Đình Hồng chia sẻ những nhận định, đánh giá kết quả thực hiện Luật Di sản Văn hóa từ thực tiễn hoạt động bảo vệ, bảo quản và phát huy giá trị bảo vật quốc gia trên địa bàn. Đồng thời, đề nghị Bộ VHTTDL ban hành các quy định cụ thể về công tác công tác quản lý, bảo vệ, bảo quản và phát huy giá trị bảo vật quốc gia, đặc biệt là công tác bảo quản bảo vật quốc gia đối với từng chất liệu cụ thể. Xây dựng mẫu Bằng công nhận Bảo vật quốc gia thống nhất và đồng bộ để tôn vinh giá trị Bảo vật quốc gia. Ban hành tiêu chí, quy định cụ thể về nội dung hồ sơ khoa học công nhận Bảo vật quốc gia, các tài liệu kèm theo hồ sơ xác định quyền sở hữu, quản lý đối với nhóm bảo vật quốc gia do tư nhân quản lý, lưu giữ. Tăng cường tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ quản lý cho cán bộ chuyên môn thuộc các Bảo tàng và Di tích về quản lý, bảo vệ, bảo quản.

PGS.TS Tống Trung Tín

Về hoạt động của các Bảo tàng, TS. Lê Thị Minh Lý nêu câu hỏi: “Vì sao chúng ta có nhiều bảo tàng mà chưa nổi tiếng, chưa hội nhập quốc tế mạnh mẽ?. Khi làm Bảo tàng tại sao không đi từ nội lực mà cứ nghĩ đến các chuyên gia?... Phải chăng đây là một trong những điểm nghẽn cần tháo gỡ?”. TS. Lê Thị Minh Lý nhấn mạnh, các Bảo tàng cần đẩy mạnh hơn chức năng nghiên cứu khoa học, chức năng giáo dục đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Từ góc nhìn này, bà Lý đề nghị sửa lại và bổ sung một số nội dung trong định nghĩa về Bảo tàng trong Luật Di sản Văn hóa sửa đổi tới đây.

GS.TS Nguyễn Anh Trí lưu ý, cần chú trọng khía cạnh di sản phải tạo được những hiệu quả kinh tế. Điều quan trọng là làm cho các di sản phát huy và lan tỏa giá trị, mang lại hiệu quả kinh tế nhưng vẫn cần phải bảo tồn nguyên vẹn, không bị xâm phạm giá trị nguyên gốc.

Nhà sử học Dương Trung Quốc

Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng, sửa đổi Luật Di sản Văn hóa cần lấp những khoảng trống đang hiện hữu, đồng thời phải khơi dậy và đánh thức trong mỗi con người những nhận thức quan trọng về di sản, là niềm tự hào và tự nguyện tham gia bảo vệ, phát huy.

Ghi nhận các ý kiến tại Hội nghị, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nêu: Bộ VHTTDL thấy nổi lên một số vấn đề cần được nghiên cứu, bổ sung vào quy định của các văn bản quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực di sản văn hóa trong thời gian tới.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương trao Bằng khen của Bộ trưởng Bộ VHTTDL cho các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa giai đoạn 2016-2020

Nêu rõ các nội dung kiến nghị trong từng lĩnh vực: di tích, di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu, bảo tàng,  bảo vệ di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia…, Thứ trưởng nhấn mạnh, từ những kiến nghị của các Bộ, ngành, các địa phương và đại biểu tham dự, kiến nghị Bộ trưởng giao Cục Di sản Văn hóa phối hợp với Vụ Pháp chế và các đơn vị liên quan hoàn thiện báo cáo tổng kết 20 năm thực hiện Luật Di sản Văn hóa, tham mưu lãnh đạo Bộ có Tờ trình Chính phủ, Quốc hội cho phép xây dựng Luật  Di sản Văn hóa (sửa đổi) trong thời gian tới, đảm bảo phù hợp với thực tiễn quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam, vì mục tiêu phát triển bền vững.

Nhân dịp này, Bộ trưởng Bộ VHTTDL  có quyết định trao Bằng khen cho 24 tập thể và 17 cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa giai đoạn 2016-2020. Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương đã trao Bằng khen của Bộ trưởng cho các tập thể, cá nhân tại đầu cầu trụ sở Bộ.

PHƯƠNG ANH; ảnh: TRẦN HUẤN