Kháng sinh kháng thuốc: Đang báo động!

VH- Kháng sinh giúp cứu sống bệnh nhân mắc các bệnh nhiễm khuẩn, nhưng việc sử dụng tùy tiện đang gây ra những hệ lụy khó lường, bệnh nhân kháng thuốc, thời gian điều trị lâu hơn, lâu dần thuốc điều trị không còn hiệu quả. Đã xuất hiện những loại siêu vi khuẩn đa kháng thuốc (kháng nhiều loại thuốc) tại các bệnh viện, và sự gia tăng kháng thuốc đang ở mức cảnh báo.

Kháng thuốc kháng sinh không chỉ là vấn đề của Việt Nam mà của toàn cầu, theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới, tại châu Âu, số ngày nằm viện tăng 2,5 triệu ngày, tỉ lệ tử vong 25.000 người/năm, Thái Lan tăng hơn 3,2 triệu ngày nằm viện và tử vong 38.000 người/năm… Việt Nam đã hưởng ứng lời kêu gọi phòng chống kháng thuốc và là một trong sáu quốc gia đầu tiên ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2013 – 2020, được thể hiện trong văn bản thỏa thuận cam kết đa ngành giữa Bộ Y tế với các Bộ, ngành. Tuy nhiên, tại Hội nghị sơ kết giai đoạn I vừa được tổ chức tại Hà Nội, các chuyên gia khẳng định kết quả thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia chưa được như mong muốn. Vẫn còn tình trạng sử dụng mua bán thuốc không có đơn kê của bác sĩ khá phổ biến, người dân vẫn tự ý điều trị kháng sinh khi chưa cần thiết.
PGS.TS Nguyễn Văn Kính, Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cho hay, trong 10 năm Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương là đơn vị đầu ngành theo dõi mạng lưới kháng thuốc của các đơn vị khám chữa bệnh thì nhận thấy có sự gia tăng kháng thuốc cảnh bảo. “Trong cộng đồng thời gian gần đây cũng đã xảy ra tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn phế cầu gia tăng. Tỷ lệ kháng thuốc với vi khuẩn phế cầu được ghi nhận khoảng 30-40%. Vi khuẩn phế cầu là loại vi khuẩn nguy hiểm, dẫn đến các bệnh như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết. Đây là loại vi khuẩn cư trú ở vùng hầu họng của người trưởng thành. Nếu sức khỏe tốt vi khuẩn sẽ không có điều kiện phát triển để gây bệnh. Vi khuẩn phế cầu thường mắc ở trẻ nhỏ và người già do sức đề kháng kém, hệ miễn dịch suy giảm. Trong trường hợp một bệnh nhân bị mắc vi khuẩn phế cầu nếu kháng tất cả các loại thuốc kháng sinh thì nguy cơ tử vong là rất cao”, PGS.TS Kính cho biết.

Cũng theo Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, hiện nay không ít người dân có quan niệm sốt uống kháng sinh để khỏi nhanh. Hoặc khi bị ốm bác sĩ kê đơn thuốc khi đỡ lại không uống hết đơn vì nghĩ bệnh đã khỏi. Không chỉ có người mua mà người bán thuốc nhiều khi chủ động bán thuốc kháng sinh liều cao. “Dùng thuốc thiếu cân nhắc thì chỉ sau từ 10 - 20 năm chúng ta sẽ không còn thuốc chữa bệnh. Con người có thể bị tử vong chỉ vì một vết cắt chảy máu do bị nhiễm trùng bị kháng thuốc. Kháng thuốc sẽ làm tăng chi phí y tế, kinh tế, xã hội, gánh nặng bệnh tật và tử vong”, PGS.TS Kính nói.
Tình trạng kháng kháng sinh càng nguy hiểm hơn với bệnh nhân là bệnh nhi. TS Trần Minh Điển, Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, mỗi ngày có khoảng 3.000 đến 4.000 em bé đến khám tại bệnh viện, trong đó điều trị nội trú khoảng 1.700 em. Trong số đó, hầu hết là những bệnh nhân rất nặng, với hơn 100 ca phải thở máy, hơn 200 ca thở bình oxy, khoảng 80 bé phải đặt tĩnh mạch trung tâm. Đáng lưu ý, trong một nghiên cứu sàng lọc các bệnh nhi nhập viện, chúng tôi cấy phân và phát hiện có đến 30% các em bé có vi khuẩn kháng thuốc.
Nguyên nhân kháng thuốc có nhiều lý do như các vấn đề về môi trường, ăn uống, thức ăn… có liên quan đến kháng sinh. Ví dụ như các em bé được các ông bố bà mẹ có thể trực tiếp đi mua thuốc, đặc biệt là kháng sinh điều trị không hợp lý, hoặc thức ăn động vật có điều trị kháng sinh vẫn còn tồn dư trong thịt. Ngoài ra, TS Trần Minh Điển cũng cho biết, nhiều bệnh nhi được chuyển từ tuyến dưới đã có hiện tượng nhiễm khuẩn, và sử dụng kháng sinh. Tình trạng kháng kháng sinh là vấn đề rất khó khăn vất vả cho các bác sĩ lâm sàng, các nhà vi sinh và các nhà kiểm soát nhiễm khuẩn. Do đó, phải nâng cao nhận thức của mỗi một bác sĩ trong vấn đề sử dụng kháng sinh hợp lý, việc kê đơn ngoại trú cũng như kê đơn nội trú và chiến lược sử dụng kháng sinh như thế nào cho phù hợp với những đặc điểm của vi khuẩn, vi sinh trong bệnh viện đó, khoa phòng đó. Bệnh viện Nhi mỗi 6 tháng một lần lại có bảng thông báo về vi khuẩn, vi sinh để đưa ra chiến lược, xây dựng phác đồ cập nhật trong 6 tháng một lần để đảm bảo cho phác đồ hướng dẫn sử dụng kháng sinh phù hợp, đồng thời làm thế nào để tỷ lệ tuân thủ phác đồ đó tăng lên.
Để phòng chống kháng thuốc hiệu quả hơn, sắp tới Bộ Y tế sẽ xử phạt thật nặng những nhà thuốc bán thuốc kháng sinh không có đơn. “Việc bán thuốc kháng sinh nếu khống đúng bệnh chẳng khác gì giết người. Bắt buộc các nhà thuốc phải quản lý thuốc bằng công nghệ thông tin và có lưu đơn. Đối với các bác sĩ phải tuân thủ kê đơn thuốc thuốc điện tử và có lưu lại đơn để theo dõi được việc sử dụng thuốc cho bệnh nhân. Bác sĩ kê đơn thuốc kháng sinh cho bệnh nhân nếu không cần dùng sẽ bị nêu tên, giảm lương, cắt thưởng…”, Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh, Bộ Y tế Lương Ngọc Khuê khẳng định.
Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết, Bộ sẽ giao Cục Quản lý dược triển khai đề án mua và bán thuốc theo đơn. Cụ thể, áp tiêu chí bán thuốc theo đơn để đánh giá Nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GMP, lắp hệ thống camera tại các nhà thuốc để giám sát và sẽ thí điểm ở một số thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM. Mục tiêu đến năm 2020, Việt Nam sẽ không còn tình trạng bán kháng sinh không cần đơn, đồng nghĩa người dân không thể tự ý ra hiệu thuốc mua kháng sinh. 
Mai Trang