40 năm trọn vẹn đam mê với đàn tranh

VHO - Nhiều năm qua, hình ảnh nữ nghệ sĩ xinh đẹp, duyên dáng trong tà áo dài cùng tiếng đàn tranh điêu luyện, đầy cảm xúc đã làm nức lòng khán giả trong nước và quốc tế trong nhiều chương trình nghệ thuật. Đó chính là NSND Phạm Trà My, Trưởng bộ môn Đàn Tranh (Khoa âm nhạc Truyền thống - Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Năm 2024 là mốc quan trọng trong cuộc đời 40 năm làm nghề của Trà My khi bảo vệ thành công luận án, trở thành Tiến sĩ âm nhạc học đàn tranh đầu tiên và đón nhận danh hiệu NSND cao quý do Nhà nước trao tặng.

Yêu đàn tranh từ cái nhìn đầu tiên...

Không phải con nhà nòi trong ngành nghệ thuật như nhiều nghệ sĩ khác, Trà My đến với đàn tranh như một định mệnh. Đó là vào năm 1982, khi cô bé Trà My mới 9 tuổi tình cờ nhìn thấy trên truyền hình một nữ nghệ sĩ ngồi chơi một cây đàn gì đó với dáng nghiêng nghiêng rất đẹp. Chỉ vì hình ảnh ấn tượng ấy mà nằng nặc xin bố mẹ cho đi học đàn khi chưa biết tên đàn đó là đàn tranh.

Chiều con gái, bố mẹ Trà My đã mua đàn và tìm thầy dạy cho con. Mỗi ngày, bố của chị lại đạp xe đưa đón con luyện thi tại Nhạc viện. Năng khiếu bẩm sinh cùng sự chăm chỉ, quyết tâm nên chỉ sau 2 tháng ôn luyện, tiếng đàn của cô bé Trà My đã chinh phục được các thầy cô ở Hội đồng tuyển sinh để đỗ vào Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. 

 “Thời bao cấp khó khăn rất nhiều người đã gàn bố mẹ tôi cho rằng là cho con đi học đàn là không thực tế. Tuy nhiên, bố mẹ tôi đã không cản ngăn mà còn giúp tôi hoàn thành đam mê nghệ thuật của mình. Chỉ tiếc là bố tôi đã đi xa 20 năm, ông không được tận mắt chứng kiến niềm vui tôi có được ngày hôm nay”.

Tại Học viện, Phạm Trà My hoàn thành các chương trình từ sơ cấp, trung cấp tới đại học chỉ mất 10 năm (thông thường phải mất 13 năm), là sinh viên có thành tích học tập tốt nhất trong khối nghệ thuật cả nước, được đại diện cho sinh viên Học viện tham dự Đại hội Sinh viên toàn quốc...

Đặc biệt, năm 1992, khi đang là sinh viên, Phạm Trà My đã tham gia Hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc và giành Huy chương bạc (không có Huy chương vàng) khi trình tấu bản concerto viết cho đàn tranh và dàn nhạc bán cổ điển của Đình Long (có tên Khúc hát quê hương) và Tiếng suối reo (nhạc phẩm Nhật Bản)...

Chị được Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam giữ lại làm giảng viên ngay sau khi tốt nghiệp, nhưng chưa khi nào chị xa rời công việc biểu diễn. Những năm 2000, chị cùng các bạn học cùng lứa thành lập ban nhạc “Hoa Tràng An”, biểu diễn tại nhiều sự kiện trong nước và lưu diễn ở nước ngoài. Sau này, chị cùng nghệ sĩ đàn bầu Ngô Trà My, DJ Trí Minh... mang đến cho khán giả nhiều bản hòa tấu mang màu sắc đương đại vô cùng thú vị, cuốn hút.

Là một cây đàn thuần Việt, âm sắc trong trẻo, tinh khiết, khi thì thánh thót vui tươi, lúc lại thong dong như nước chảy mây trôi, nên đàn tranh được sử dụng ở nhiều lĩnh vực nghệ thuật. Ngay từ năm 2006, với vai trò phụ trách âm nhạc cho phim Chuyện của Pao, nhạc sĩ Nguyễn Thiên Đạo đã sử dụng tiếng đàn tranh do chính Phạm Trà My thể hiện, tạo hiệu ứng âm nhạc vô cùng độc đáo trong phim. Sau này, hình ảnh nghệ sĩ Phạm Trà My cùng cây đàn tranh luôn xuất hiện trong các chương trình “Ngày văn hóa Việt Nam” tại các nước, chương trình Xuân quê hương, Festival đàn dây thế giới...

Mang cây đàn tranh quảng bá trên khắp thế giới

Cùng với cây đàn tranh thân thuộc, Phạm Trà My đã tới biểu diễn tại Pháp, Bỉ, Thụy Điển, Thụy Sĩ, Phần Lan, Hà Lan, Mỹ, Italia, Nga, Đan Mạch, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan... Với thanh âm réo rắt, giàu cung bậc, đàn tranh đặc biệt phù hợp với những bài dân ca, các làn điệu truyền thống như cải lương, quan họ... là món quà tinh thần gửi tặng những người con xa quê. Nhiều khán giả thổ lộ rằng nghe tiếng đàn tranh của chị, họ thấy quê hương như ở thật gần.

Năm 2014, nhóm nhạc của nghệ sĩ Phạm Trà My đã được Đại sứ quán Mỹ chọn mời biểu diễn tại Bộ Ngoại giao, 7 thành phố và nhiều trường học ở Mỹ; ở đâu nhóm cũng nhận được tình cảm yêu mến của khán giả. Cũng năm đó, chị được nhận Bằng khen “Sứ giả Hòa bình” do Bộ Ngoại giao Mỹ trao tặng.

Và năm 2023 vừa qua, nghệ sĩ Phạm Trà My cùng nghệ sĩ cello Bryan Wilson, nghệ sĩ đàn bầu Ngô Trà My và DJ Trí Minh đã khiến khán giả vỗ tay không ngớt khi kể câu chuyện bằng âm nhạc thông qua những bản hòa tấu như Nhật ký của mẹ, Mùa xuân đầu tiên, Tình ca Tây Bắc...

Để có được những thành tựu nghệ thuật như vậy không dễ dàng đối với một người nghệ sĩ âm nhạc dân tộc. Đó là kết quả của quãng thời gian dài luyện tập quên ăn, quên ngủ.

Thuở nhỏ, gia đình chị sống trên tầng 2 của căn nhà có tới 4 gia đình ở. Nhiều đêm tập đàn, để không ảnh hưởng tới giấc ngủ của mọi người, chị phải tập tay không, không dám đeo móng đàn. Ở trường, hết giờ học chính khóa, chị thường nán lại phòng tập tới muộn mới về.

Bên cạnh đó, thời điểm chị theo học đàn tranh cũng là lúc âm nhạc hiện đại phương Tây bắt đầu du nhập vào trong nước. Nhiều bạn bè cùng trang lứa chuyển dần sang âm nhạc hiện đại. Nhưng Phạm Trà My vẫn cặm cụi bên cây đàn tranh. Khi đó, đã từng có người cho là chị gàn dở.

Tình yêu kiên định với đàn tranh đã mang lại cho Phạm Trà My những thành tựu xứng đáng. Trà My đã giành được nhiều huy chương cũng như giải thưởng tại các kỳ hội diễn, chương trình liên hoan âm nhạc trong nước và quốc tế, như: Giải thưởng đặc biệt cho Âm nhạc hay nhất tại Liên hoan âm nhạc Quốc tế tại Ý; Giải thưởng Âm nhạc hay nhất tại Liên hoan âm nhạc quốc tế tại Pháp (1999); đại diện Việt Nam duy nhất được mời tham dự Liên hoan đàn tranh châu Á tại Kimhea Hàn Quốc (2006); đại diện duy nhất của miền Bắc được mời tham dự Liên hoan đàn tranh châu Á tại Việt Nam (2008); đại diện duy nhất của Việt Nam được mời tham dự Festival đàn tranh châu Á, biểu diễn cùng Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia Đài Loan (NCO) tại Đài Loan - Trung Quốc (2010); Giải Nhất dành cho Chương trình biểu diễn hay nhất của năm do Hội Nhạc sĩ Việt Nam trao tặng (2011); Danh hiệu NSƯT năm 2012; Bằng khen Sứ giả hòa bình do Bộ Ngoại giao Mỹ trao tặng (2014); Bằng khen của Bộ trưởng Bộ VHTTDL trao tặng cho cá nhân có những cống hiến xuất sắc cho các chương trình biểu diễn của Đảng và Nhà nước (2020)... 

Một loạt Huy chương vàng tại “Cuộc thi độc tấu và hòa tấu nhạc cụ dân tộc chuyên nghiệp toàn quốc” những năm 2017, 2020, 2023... cho thấy sự cống hiến bền bỉ ở người nghệ sĩ mảnh mai này. 

Hiện là Trưởng bộ môn Đàn tranh tại khoa Âm nhạc truyền thống - Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, thành viên Dàn nhạc Truyền thống Việt Nam, thành viên Dàn nhạc châu Á... điều mà Trà My đau đáu là làm thế nào để lan tỏa được tình yêu đàn tranh, yêu âm nhạc dân tộc tới những người trẻ.

Không chỉ tận tâm dạy dỗ nhiều thế hệ học trò tại Học viện, NSND Phạm Trà My luôn cố gắng để những thế hệ sau tiếp cận với cây đàn tranh dễ dàng hơn. Vài năm trước, chị thực hiện CD Cầm khúc, tập hợp những tác phẩm biểu diễn thành công của mình với mong muốn các học trò thêm thuận lợi trong quá trình học tập.

Với bản luận án Tiến sĩ “Nghệ thuật diễn tấu đàn tranh Việt Nam trong giai đoạn từ năm 1956 đến năm 2020” gồm nhiều tư liệu quý, chị ấp ủ mong muốn in thành sách để các thế hệ sau có tư liệu tham khảo.

PGS.TS Phạm Phương Hoa, Quyền Trưởng phòng Đào tạo, quản lý khoa học và Hợp tác quốc tế, Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam đánh giá: “Luận án của NSND Phạm Trà My có giá trị cao, đã tổng kết toàn bộ quá trình hình thành, phát triển của cây đàn tranh cũng như khẳng định vị trí của đàn tranh trong đời sống âm nhạc đương đại. Công trình này sẽ được đưa vào giảng dạy ở bậc cao học”.

Dẫu ở lĩnh vực biểu diễn hay giảng dạy thì NSND Phạm Trà My cũng đều đạt được những thành tích xuất sắc bởi đam mê và sự bền bỉ cống hiến cho nghệ thuật, cụ thể là gắn bó với cây đàn tranh. 

Những điều mà Trà My ấp ủ, đau đáu đều là làm thế nào để lan tỏa được tình yêu đàn tranh, yêu âm nhạc dân tộc tới những người trẻ. Đặc biệt vẫn sẽ tiếp tục các dự án giảng dạy đưa âm nhạc dân tộc vào học đường để những thế hệ tương lai của đất nước sẽ tiếp tục nhân rộng tình yêu với nhạc cụ truyền thống dân tộc.

(Vụ Tổ chức Cán bộ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện)