Bộ “Địa dư chí lược” được UNESCO ghi danh

VHO - “Những bản đúc nổi trên Cửu đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế” đã chính thức được ghi danh vào Danh mục Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương vào chiều ngày 8.5 tại kỳ họp ở Ulan Bator - Mông Cổ. Đến nay Việt Nam đã có 10 di sản tư liệu được UNESCO ghi danh.

Chín đỉnh đồng (Cửu đỉnh) được khởi công đúc từ năm 1835 dưới thời vua Minh Mạng triều Nguyễn và đến năm 1837 thì hoàn thành. Các hiện vật được chế tác bởi nghệ thuật đúc đồng và kỹ thuật tinh xảo của những người thợ tay nghề cao. Cửu đỉnh được đặt trước sân Thế Tổ Miếu bên trong Hoàng cung và tồn tại nguyên vẹn ở vị trí đó cho đến nay, chưa từng được sửa chữa, dịch chuyển. Năm 2012, Cửu đỉnh được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Những bản đúc nổi độc nhất

Cửu đỉnh ở Hoàng cung Huế là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, có giá trị cao về mặt văn hóa và lịch sử của dân tộc Việt Nam, chứa đựng những nội dung tư tưởng của một thời đại, tâm tư và ý niệm của con người về đất nước, về vũ trụ và thiên nhiên.

Trên chín đỉnh đồng này có 162 bản đúc nổi (dương bản) gồm hình ảnh và chữ Hán, trong đó khắc họa nhiều hình ảnh về các cảnh vật rất thật và thân quen với người Việt trải từ Bắc chí Nam, tạo nên bức tranh thiên nhiên giàu đẹp của đất nước, như tinh tú, núi sông, cửa biển, lãnh hải, cửa ải, cây cối, hoa cỏ, động vật, binh khí, xe thuyền… Đây là nguồn tư liệu độc đáo, quý hiếm được giới nghiên cứu Việt Nam và nước ngoài rất quan tâm bởi nó mang giá trị nội dung về lịch sử, văn hóa và giáo dục, địa lý, phong thủy, y dược, nghệ thuật thư pháp. Đặc biệt là đề cao thân phận của người phụ nữ dưới chế độ phong kiến. Vua Minh Mạng đã dùng hình thức đặt tên người phụ nữ lên dòng kênh để ghi dấu công lao, điều mà rất hiếm thấy dưới chế độ phong kiến.

Trong hệ thống các di sản cung đình triều Nguyễn, Cửu đỉnh là dạng “phiên bản giới hạn”, không được chế tác hàng loạt như một số sản phẩm khác. Do đó, Cửu đỉnh là hiện vật không “trùng bản” và không thể thay thế. Trải qua thời gian gần hai thế kỷ, chín đỉnh đồng này đã trở thành bộ sưu tập cổ vật vô cùng phong phú và quý giá. Đặc biệt, bộ sưu tập độc nhất về những hình ảnh đúc nổi trên chín đỉnh đồng này được xem như là bộ “Địa dư chí lược” được ghi bằng ngôn ngữ tạo hình của Việt Nam đầu thế kỷ XIX. So sánh với một số nước đồng văn cho thấy, trong Hoàng cung các triều đại ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc không có đúc Cửu đỉnh nào tương tự như triều Nguyễn ở Huế. Ngay tại Việt Nam, các triều đại trước đó cũng không để lại một dạng tư liệu nào tương tự.

Theo PGS.TS Nguyễn Tuấn Cường, Viện trưởng Viện Hán Nôm, Cửu đỉnh là di sản quý giá, là nguồn tư liệu độc đáo, quý hiếm mang giá trị nội dung về lịch sử, văn hóa và giáo dục, địa lý, phong thủy, y dược, nghệ thuật thư pháp, cũng như nghệ thuật đúc đồng tài hoa của người Việt. Cửu đỉnh còn là biểu tượng của sự thống nhất và trường tồn của triều đại. Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng đã lưu trữ nhiều giá trị về mối quan hệ giao thoa và tiếp xúc văn hóa xã hội của đất nước Việt Nam với các quốc gia trong khu vực Đông Á.

“Chương mới” cho phát huy giá trị di sản tư liệu

“Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế” vừa được ghi danh Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã nâng tổng số di sản tư liệu của Việt Nam được UNESCO ghi danh lên đến 10 di sản.

 Đây là những minh chứng cụ thể vững chắc cho đề xuất của Bộ VHTTDL, Bộ Ngoại giao và các Bộ, ngành được Chính phủ thông qua trình Quốc hội cho phép mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Di sản văn hóa để bổ sung loại hình mới là di sản tư liệu, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa của Việt Nam. Đây cũng chính là một trong những hoạt động thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm của Việt Nam - thành viên tích cực của UNESCO trong việc nỗ lực nội luật hóa các điều ước quốc tế, chương trình về di sản văn hóa mà Việt Nam là thành viên.

PGS.TS Lê Thị Thu Hiền, Chủ tịch Ủy ban quốc gia Chương trình Ký ức thế giới (MOW) của Việt Nam, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa khẳng định, đây là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực của Việt Nam trong hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung và di sản tư liệu nói riêng. Việc Thừa Thiên Huế có thêm một di sản được UNESCO ghi danh sẽ là một nguồn lực mới, góp phần quảng bá tiềm năng, thu hút du lịch, hợp tác quốc tế, từ đó, đóng góp cho sự phát triển bền vững của địa phương. “Việt Nam đã có 10 di sản tư liệu được UNESCO ghi danh, là cơ sở thực tiễn để Bộ VHTTDL kiến nghị hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu trở thành một Chương mới trong Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào cuối năm 2024”, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Lê Thị Thu Hiền nhấn mạnh.

Bà Lê Thị Hồng Vân, Tổng Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, quyền Vụ trưởng Vụ Ngoại giao văn hóa và UNESCO (Bộ Ngoại giao) chia sẻ, đây là niềm vui không chỉ đối với riêng Thừa Thiên Huế, mà còn là niềm vinh dự và tự hào của tất cả người dân Việt Nam. Việc hồ sơ lần này được ghi danh đã nâng tổng số các danh hiệu, di sản UNESCO mà Việt Nam sở hữu lên 68 danh hiệu, góp phần thực hiện vượt mục tiêu của “Chiến lược Ngoại giao văn hóa đến năm 2030”. “Đây là sự ghi nhận, tin tưởng mà các nước khu vực và bạn bè quốc tế dành cho Việt Nam trong hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị di sản tư liệu. Tỉnh Thừa Thiên Huế có thêm một di sản, danh hiệu UNESCO sẽ góp phần giúp địa phương tiếp tục tham gia và mở rộng sự kết nối, trao đổi các kinh nghiệm và nâng cao kỹ năng bảo tồn và tiếp cận di sản tư liệu trong khu vực”, bà Lê Thị Hồng Vân nhấn mạnh.

Đại diện tỉnh Thừa Thiên Huế tham gia đoàn dự Hội nghị toàn thể lần thứ 10 của Ủy ban Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương, ông Lê Công Sơn (Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế) bày tỏ: “Những bản đúc trên chín đỉnh đồng ở Hoàng Cung Huế” chính thức trở thành di sản tư liệu Chương trình Ký ức thế giới Khu vực châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO thực sự là niềm vui và vinh dự của tỉnh Thừa Thiên Huế. Điều này đã khẳng định vai trò, tầm quan trọng của Di sản văn hóa Huế trong chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh về lâu dài. Đặc biệt, địa phương đang xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bảo tồn và phát huy giá trị di sản cố đô và bản sắc văn hóa Huế. Tính đến nay, Thừa Thiên Huế đã có 8 di sản được UNESCO ghi danh”.