Nét đẹp văn hóa 700 năm dệt bằng sợi chỉ

VHO - Làng nghề thêu Văn Lâm hơn 700 năm tuổi, tọa lạc tại phường Nam Hoa Lư (Ninh Bình), không chỉ là một điểm đến thu hút du khách mà còn là biểu tượng sống động của di sản văn hóa Việt Nam.

Dưới đôi tay tài hoa của các nghệ nhân, những sợi chỉ mỏng manh đã biến hóa thành tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa, kể lại câu chuyện lịch sử, kết nối quá khứ với hiện tại và mở ra một không gian giao thoa giữa Việt Nam và thế giới. Làng nghề thêu Văn Lâm đang tiếp tục viết nên một chương mới đầy cảm hứng trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Nghề thêu Văn Lâm, với lịch sử hình thành hơn 700 năm, bắt nguồn từ thời Trần. Theo truyền thuyết, vào thế kỷ XIII, Linh từ Quốc mẫu Trần Thị Dung, vợ của Thái sư Trần Thủ Độ, đã truyền dạy cho người dân địa phương nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải và thêu thùa để cung cấp vải vóc, trang phục cho hoàng thất tại Hành cung Vũ Lâm.

Đến thế kỷ XX, khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, họ đã phát hiện ra tinh hoa thêu Văn Lâm và yêu cầu người dân sản xuất các sản phẩm thêu, ren, rua để xuất khẩu sang châu Âu, phục vụ giới thượng lưu. Trải qua nhiều thế hệ, những nghệ nhân Văn Lâm không ngừng học hỏi, sáng tạo, đưa nghề thêu lên một tầm cao mới. Họ đã kết hợp giữa kỹ thuật thêu truyền thống và kỹ thuật ren, rua thủ công của người Pháp, tạo nên phong cách thêu độc đáo, khác biệt so với các làng nghề khác trên cả nước.

Kỹ thuật thêu rua đặc trưng của Văn Lâm yêu cầu người thợ sử dụng dao trích sợi vải, sau đó tỉ mỉ tút từng sợi chỉ và thắt các góc để các họa tiết rua không bị tuột. Việc thực hiện kỹ thuật này đòi hỏi sự tỉ mỉ và tay nghề cao, điều mà không máy móc nào có thể thay thế. Ngoài ra, người thợ thêu Văn Lâm còn sử dụng các kỹ thuật ren độc đáo như ren kim, ren móc, ren cuốn… để tạo nên những họa tiết tinh xảo, sống động như thật.

Một trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự tinh tế của thêu ren Văn Lâm là kỹ thuật giật chỉ bằng ngón tay út. Người thợ phải nắm được độ căng của sợi chỉ để khi giật, các họa tiết sẽ đều, đẹp và giữ được độ bóng. Mỗi sản phẩm thêu ren Văn Lâm là kết quả của sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và đôi mắt tinh tường. Để hoàn thành một tác phẩm lớn, người thợ có thể mất hàng tháng, thậm chí hàng năm trời. Các mẫu thêu thường lấy cảm hứng từ thiên nhiên như hoa sen, hoa cúc, hoa đào... hay các họa tiết dân gian, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.

Chia sẻ về nghề thêu, ông Vũ Thành Luân, Chủ tịch làng nghề thêu Văn Lâm cho biết: “Từ nhỏ, tôi đã được thừa hưởng niềm đam mê thêu thùa từ cha mẹ. Lớn lên, dù đi bộ đội hay làm đủ việc để nuôi sống gia đình, tôi vẫn luôn giữ trong lòng tình yêu và niềm tự hào với nghề truyền thống của quê hương”. Sau khi xuất ngũ năm 1992, ông Luân quyết định trở về quê để phát triển kinh tế. Nhờ tình yêu mãnh liệt với nghề thêu, năm 1999, ông đã nhận được đơn hàng đầu tiên từ Nhật Bản, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc phát triển kỹ thuật làm nghề.

Hiện nay, trong xưởng của ông có 5 thợ làm việc liên tục, mỗi người có thể sản xuất 20 sản phẩm/tháng, thu nhập đạt trên 9 triệu đồng/ người/tháng. Bên cạnh đó, khoảng 30 thợ khác trong làng cũng tranh thủ làm thêm vào lúc nông nhàn, thu nhập trung bình khoảng 5 triệu đồng/người/tháng.

Tuy nhiên, nghề thêu Văn Lâm hiện đang đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt là việc tìm kiếm lớp thợ kế cận. Ngày nay, người trẻ ít mặn mà với thêu thùa vì công việc này đòi hỏi nhiều thời gian và công sức, trong khi thu nhập lại không cao. Khi thế hệ nghệ nhân, thợ lành nghề ngày càng cao tuổi, nỗi lo lắng về sự duy trì và phát triển của làng nghề hơn 700 năm tuổi càng trở nên cấp bách, như ông Vũ Thành Luân chia sẻ.

Làng nghề thêu Văn Lâm nằm ngay gần bến đò khu du lịch Tam Cốc - Bích Động, nơi du khách vừa có thể tham quan cảnh đẹp vừa được chứng kiến tận mắt quá trình thêu thùa thủ công độc đáo. Thêu ren Văn Lâm không chỉ là một nghề mà là một di sản, một câu chuyện, một nét đẹp văn hóa được dệt nên bởi những sợi chỉ, kể về tình yêu, sự kiên trì và tinh thần sáng tạo không ngừng nghỉ của những người con đất Cố đô.