Đưa bản sắc dân tộc thiểu số vào sản phẩm sáng tạo và công nghiệp văn hóa ở Thái Nguyên

VHO - Với 51/54 dân tộc cùng sinh sống, Thái Nguyên được xem là vùng đất hội tụ, giao thoa đa dạng sắc màu văn hóa. Tỉnh đang tập trung khai thác tiềm năng đó để đưa bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số vào phát triển sản phẩm sáng tạo, công nghiệp văn hóa và du lịch cộng đồng – hướng đi bền vững giúp nâng cao đời sống người dân, đồng thời gìn giữ di sản văn hóa truyền thống.

Gìn giữ tinh hoa từ đặc trưng văn hóa

Việc gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số được xác định là nhiệm vụ trọng tâm nhằm xây dựng xã hội văn minh, hiện đại, đồng thời củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, khơi dậy sức mạnh nội sinh và tạo động lực cho phát triển bền vững.

Tỉnh Thái Nguyên hiện có gần 1,8 triệu người, với nhiều dân tộc cùng sinh sống tại 92 xã, phường. Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn, song đồng bào các dân tộc vẫn bền bỉ gìn giữ, duy trì và trao truyền những phong tục, tập quán văn hóa đặc sắc của cộng đồng mình.

Chính điều đó đã tạo nên sự đa dạng, phong phú trong hệ giá trị văn hóa, góp phần khẳng định bản sắc riêng có của Thái Nguyên.

Có thể hình dung nơi đây như một “vườn hoa văn hóa” rực rỡ sắc màu, trải dài từ nghề dệt thổ cẩm, phong tục tập quán, làn điệu dân ca đến những lễ hội truyền thống mang đậm dấu ấn của đồng bào các dân tộc.

Nằm ở vị trí cửa ngõ giao lưu kinh tế, văn hóa - xã hội với Thủ đô Hà Nội và các tỉnh đồng bằng, đồng thời là vùng lõi của trung tâm Việt Bắc, Thái Nguyên từ lâu đã trở thành nơi hội tụ, dừng chân của nhiều tộc người trên hành trình tìm cuộc sống an yên.

Người Kinh từ miền xuôi lên, cùng với các dân tộc Tày, Nùng, Dao, Mông, Sán Dìu, Sán Chay, Hoa... quần cư lập làng, dựng bản, tạo nên diện mạo phố phường và bản làng Thái Nguyên hôm nay.

Theo dòng chảy thời gian, sự cộng cư ấy đã tạo nên sự giao thoa sâu sắc về văn hóa và phong tục. Cư dân các dân tộc hình thành ngôn ngữ chung, gắn bó qua hôn phối, qua đời sống lao động – hình thành nên thế hệ con em mang trong mình dòng máu của nhiều tộc người, phản ánh tinh thần hòa quyện và phát triển của nền văn hóa đa sắc màu Thái Nguyên.

Bảo tồn bản sắc trong nhịp sống hiện đại

Cùng với tiến bộ khoa học - kỹ thuật, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và sự phát triển của cơ chế thị trường, đời sống xã hội đặt ra yêu cầu đồng bào các dân tộc phải chủ động thích ứng, đổi mới để hòa nhập với môi trường sống hiện đại.

Tuy nhiên, trước sức ép của kinh tế thị trường, nhiều giá trị truyền thống đứng trước nguy cơ mai một: làn điệu dân ca, điệu múa dân gian ít được giới trẻ quan tâm; nghề thủ công truyền thống như đan lát, dệt vải, thêu thùa dần trở thành “sản phẩm trưng bày” hơn là sinh hoạt thường nhật.

Đáng chú ý, một bộ phận cán bộ và nhân dân vẫn chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của văn hóa nghệ thuật trong đời sống cộng đồng; nhiều nghi lễ tâm linh bị nhìn nhận phiến diện; một số trẻ em dân tộc thiểu số còn e ngại khi sử dụng tiếng mẹ đẻ hay mặc trang phục truyền thống.

Trước thực tế đó, tỉnh Thái Nguyên đã triển khai nhiều chương trình, đề án nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào.

Các hoạt động được gắn với việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; Đề án “Bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam” và Nghị quyết Trung ương 7 (khóa IX) về “Công tác dân tộc”.

Nhờ vậy, cộng đồng các dân tộc đã hình thành nhận thức tích cực hơn, biết trân trọng và tự hào về phong tục, tập quán, bản sắc riêng của mình.

Nhiều đề án khoa học, chương trình nghiên cứu, sưu tầm văn hóa dân gian được triển khai hiệu quả: phục dựng đám cưới người Tày ở xã Lam Vỹ, Lễ cầu mùa của dân tộc Sán Dìu tại Vô Tranh, Lễ cấp sắc của người Nùng Phàn Sình ở Nam Hòa, hay đề án bảo tồn di sản Then, hát Lượn Cọi, Lượn Slương trong cộng đồng Tày.

Bảo tồn văn hoá, phát triển du lịch

VHO - Trong thời gian qua, tỉnh Thái Nguyên đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế. Từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển chung của tỉnh. Đặc biệt tỉnh luôn chú trọng việc phát triển kinh tế gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị của văn hóa, biến di sản thành tài sản, tạo đà cho sự phát triển bền vững.

Cùng với đó, các lễ hội truyền thống đặc sắc như Chợ tình Xuân Dương, Lễ hội Lồng Tồng ở Nà Liền Mạ hay Lễ hội Mù Là tại Cao Minh được phục dựng, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tinh thần của nhân dân. Nhờ sự vào cuộc của các cấp, ngành và nỗ lực của chính đồng bào, nhiều giá trị phi vật thể từng đứng trước nguy cơ mai một đã được khôi phục.

Hiện toàn tỉnh có gần 600 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có 1 di sản được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, 45 di sản cấp quốc gia, cùng 3 Nghệ nhân Nhân dân và 19 Nghệ nhân Ưu tú – những “báu vật sống” góp phần lưu giữ và truyền dạy tinh hoa văn hóa cho thế hệ trẻ.

Một hướng đi nổi bật của Thái Nguyên là gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch cộng đồng. Ở vùng đất Tức Tranh (xóm Đồng Tâm), người Sán Chay vẫn lưu giữ điệu múa Tắc xình và hát Sấng Cọ – những giá trị được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Theo người dân xóm Đồng Tâm, dù lượng khách chưa nhiều, nhưng việc đón khách giúp bà con thay đổi tư duy, dần phục vụ du lịch chuyên nghiệp hơn.

Điệu múa Tắc xình – gắn với lễ cầu mùa – mang tiết tấu vui tươi, mô phỏng hoạt động sản xuất, phản ánh tinh thần đoàn kết cộng đồng. Những nét đặc sắc ấy đang trở thành nguồn cảm hứng để hình thành các sản phẩm du lịch mang dấu ấn văn hóa địa phương.

Tại nhiều xã, các dân tộc Sán Chay, Mông, Dao cũng đang tích cực xây dựng mô hình du lịch cộng đồng dựa trên bản sắc văn hóa riêng. Người dân chủ động tu sửa nhà sàn, phục dựng phong tục để đón khách, song vẫn cần thêm hỗ trợ để khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có.

Tỉnh đang triển khai bốn dòng sản phẩm du lịch, trong đó có du lịch cộng đồng gắn với bản sắc vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đồng thời, chúng tôi tham mưu ban hành chính sách hỗ trợ phát triển 5 điểm du lịch cộng đồng tập trung tại các địa bàn miền núi.

Gắn bản sắc với công nghiệp sáng tạo

Công nghiệp văn hóa được xem là hướng phát triển chiến lược của Thái Nguyên, trong đó việc đưa bản sắc dân tộc thiểu số vào sản phẩm sáng tạo là trọng tâm.

Tỉnh hiện có 277 làng nghề, trong đó 256 làng nghề chè – nơi đồng bào dân tộc và miền núi tham gia đông đảo.

Các làng nghề không chỉ tạo việc làm, nâng cao thu nhập mà còn là không gian văn hóa sống động, nơi du khách không chỉ thưởng trà mà còn được nghe câu chuyện về vùng đất, con người, văn hóa làm trà – những giá trị góp phần hình thành thương hiệu văn hóa Thái Nguyên trong công nghiệp sáng tạo.

Những năm gần đây, Thái Nguyên đã ban hành nhiều đề án, kế hoạch, chính sách hỗ trợ phát triển du lịch, coi đây là ngành kinh tế quan trọng.

Quý III/2025, ngành du lịch Thái Nguyên đón trên 1,8 triệu lượt khách, trong đó có hơn 1,3 triệu lượt khách nội địa và số còn lại là khách quốc tế. Tổng doanh thu du lịch đạt hơn 1.881 tỷ đồng. Riêng trong tháng 9, tỉnh đón hơn 405 nghìn lượt khách, doanh thu ước đạt 413 tỷ đồng.

Những con số ấy cho thấy hướng đi của Thái Nguyên đang mang lại hiệu quả rõ rệt – khi bản sắc dân tộc thiểu số không chỉ được gìn giữ trong đời sống văn hóa, mà còn trở thành nguồn lực sáng tạo, góp phần hình thành sản phẩm đặc trưng, nâng tầm thương hiệu địa phương.

Việc đưa bản sắc dân tộc thiểu số vào sản phẩm sáng tạo và công nghiệp văn hóa không chỉ là câu chuyện của bảo tồn, mà còn là hành trình khẳng định bản lĩnh và niềm tự hào của con người Thái Nguyên trong dòng chảy hiện đại.