Quần thể di tích Cố đô Huế - 32 năm là Di sản Văn hoá Thế giới

VHO - Quần thể di tích Cố đô Huế là di sản văn hóa vật thể đầu tiên của Việt Nam được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới, đặt nền móng cho việc nâng tầm giá trị di sản Việt Nam trên bản đồ thế giới.

 Ngày 11.12.1993 đánh dấu một mốc son quan trọng trong tiến trình hội nhập văn hóa của Việt Nam, khi Quần thể di tích Cố đô Huế được UNESCO chính thức ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới tại kỳ họp lần thứ 17 của Ủy ban Di sản Thế giới tổ chức ở Cartagena (Colombia).

Những giá trị nổi bật toàn cầu

Theo văn bản ghi danh của UNESCO (1993), Quần thể di tích Cố đô Huế được công nhận vì đáp ứng tiêu chí (iv) và (vi) của Công ước 1972 về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.

UNESCO nhấn mạnh Huế là một điển hình nổi bật của kinh đô phương Đông, kết hợp hài hòa triết lý Nho giáo, cảnh quan thiên nhiên, kiến trúc cung đình và cấu trúc đô thị bên dòng Hương - núi Ngự.

Trong báo cáo đánh giá của UNESCO năm 1993, Tổ chức này khẳng định:“Huế thể hiện một cách đặc biệt sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và cảnh quan, phản ánh tư duy thẩm mỹ và triết học của văn hóa Việt Nam thời quân chủ”. (Nguồn: UNESCO, World Heritage Committee Report, 1993)

Sau chiến tranh, quần thể di tích từng đứng trước nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng. Chính UNESCO cũng thừa nhận trong báo cáo giám sát định kỳ (Periodic Reporting 2003) rằng Huế là một trong số những khu di sản phục hồi kỳ công nhất châu Á, nhờ vào “sự tận tâm và các chương trình bảo tồn bài bản kéo dài nhiều thập niên”. (Nguồn: UNESCO - Periodic Reporting for Asia-Pacific, 2003)

Giáo sư Yukio Nishimura, chuyên gia bảo tồn kiến trúc nổi tiếng của Nhật Bản, từng nhận xét trong hội thảo hợp tác bảo tồn Việt Nam - Nhật Bản tại Huế năm 2019:“Huế là một trường hợp điển hình về bảo tồn đô thị lịch sử dựa trên triết lý hòa hợp giữa yếu tố kiến trúc và môi trường tự nhiên”. (Nguồn: Hội thảo Bảo tồn Di sản Việt Nam - Nhật Bản, Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản JICA, 2019)

Những thách thức trong công tác bảo tồn di sản

Sau khi được UNESCO công nhận, Chính phủ Việt Nam ban hành nhiều chương trình đặc biệt nhằm phục hồi và bảo tồn di sản Huế. Trong đó, Dự án Bảo tồn và Tôn tạo di tích Cố đô Huế giai đoạn 1996 - 2010 và các chương trình mở rộng đến nay đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng vào trùng tu hệ thống thành quách, cung điện, đền miếu, lăng tẩm.

Theo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, đến năm 2024, gần 170 công trình kiến trúc lớn nhỏ đã được tu bổ với nhiều mức độ, mang lại diện mạo mới cho các công trình biểu tượng như Ngọ Môn, Thế Miếu, Điện Thái Hòa, Lăng Gia Long, Lăng Minh Mạng…

Ông Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP. Huế (phát biểu năm 2023):“Huế đã đi những bước vững chắc trong phục hồi di sản, nhưng thách thức lớn nhất vẫn là đảm bảo tính nguyên gốc và sức sống của di tích trong bối cảnh phát triển đô thị”.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, Huế phải đối mặt với nguy cơ thấm dột, xói lở nền móng và hư hại vật liệu gỗ. UNESCO trong báo cáo giám sát 2014 đã khuyến nghị Việt Nam tăng cường ứng dụng công nghệ, lập bản đồ rủi ro thiên tai và xây dựng quy trình giám sát định kỳ chuyên sâu hơn cho các công trình gỗ cổ.

Bên cạnh đó, xu hướng du lịch đại chúng đặt ra sức ép về “quá tải điểm đến”. Giai đoạn trước đại dịch, Huế đón hơn 5 triệu lượt khách/năm, tạo điều kiện phát triển kinh tế nhưng cũng gây áp lực lớn lên không gian di tích.

TS. Hoàng Văn Đạt (ĐH Kiến trúc TP.HCM) phân tích trên Tạp chí Kiến trúc Việt Nam:“Bài toán của Huế hiện nay không chỉ là bảo tồn di tích đơn lẻ, mà là bảo tồn toàn bộ cảnh quan - văn hóa - môi trường sống gắn với di sản”.

Nhờ sự hỗ trợ lâu dài của UNESCO, các tổ chức quốc tế như JICA (Nhật Bản), KOICA (Hàn Quốc), GIZ (Đức) và nhiều nhà khoa học quốc tế, Huế đã xây dựng được những nhóm chuyên gia đầu ngành trong bảo tồn kiến trúc cung đình và tu bổ vật liệu truyền thống.

Hướng đến mục tiêu trở thành thành phố Festival đặc trưng của Việt Nam

Cùng với bảo tồn, Huế đang đẩy mạnh mô hình di sản - văn hóa - sáng tạo, hướng đến mục tiêu trở thành thành phố Festival đặc trưng của Việt Nam. Lễ hội Huế (Festival Huế) do TP. Huế phối hợp Bộ VHTTDL tổ chức từ năm 2000 đến nay đã trở thành sự kiện văn hóa quốc tế thường niên, góp phần quảng bá hình ảnh di sản Huế với bạn bè thế giới.

Theo định hướng phát triển được nêu trong Nghị quyết 54-NQ/TW (2019) của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) đến 2030, tầm nhìn 2045, Huế được xác định là “trung tâm văn hóa du lịch đặc sắc của cả nước và khu vực”, với trục giá trị cốt lõi là di sản cung đình.

UNESCO trong thông điệp gửi Việt Nam nhân dịp 30 năm công nhận Di sản Huế (2023) cũng nhấn mạnh:“Cố đô Huế là tài sản có giá trị nổi bật toàn cầu, nhưng cũng là di sản sống với cộng đồng cư dân là chủ thể bảo vệ và gìn giữ những giá trị của mình”. (Nguồn: UNESCO Vietnam, Thông điệp kỷ niệm 30 năm ghi danh Huế, 2023)

Định hướng phát triển du lịch TP. Huế những năm tới chú trọng các giá trị văn hóa - sinh thái, xây dựng trải nghiệm dựa trên hoạt động lễ nghi, âm nhạc cung đình, nghề truyền thống, cảnh quan sông Hương, hệ thống lăng tẩm triều Nguyễn…

Ba mươi hai năm sau khi UNESCO ghi danh, Quần thể di tích Cố đô Huế đã chứng minh khả năng phục hồi hiếm có trong lịch sử các di sản thế giới. Từ một di sản từng bị đe dọa nghiêm trọng, Huế đã trở thành hình mẫu về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, định vị bản sắc quốc gia và quảng bá hình ảnh Việt Nam với thế giới.